Marian Cult Centres in the Polish Carpathians before 1772

• Autorzy: Izabela Sołjan

Warianty tytułu

Ośrodki kultu maryjnego w Karpatach Polskich przed 1772 r.

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article concerns the Marian sanctuaries founded in the Polish Carpathians in the period before the Partitions, mainly in the 17th and 18Ih centuries. The factors determining the genesis of the centres of this kind as well as the development and role played by Marian cult centres in the contemporary network of Marian pilgrimage places were studied. (original abstract)

Tradycje pielgrzymkowe w Karpatach Polskich sięgają XI-XIII w. i początkowo wiązały się głównie z ośrodkami poświęconymi pochodzącym z tego regionu Świętym i Błogosławionym (np. Tropie nad Dunajcem, Stary Sącz, Dukla). Jednak najwięcej ośrodków pielgrzymkowych, związanych głównie z kultem maryjnym, powstało w Karpatach, podobnie jak w całej Polsce, w XVII i XVIII w. U podstaw tych ośrodków leżał niewątpliwie, popularny w całej Europie, kult cudownych obrazów i figur. Na podstawie przeprowadzonej kwerendy w regionie karpackim odnotowano 97 ośrodków maryjnych powstałych tutaj do lat 70. XVIII w. W celu pewnego uporządkowania zebranego materiału oraz przynajmniej przybliżonego określenia roli poszczególnych ośrodków w omawianym czasie dokonano ich podziału na cztery grupy. W grupie pierwszej sklasyfikowano 17 ośrodków. Musiały one mieć już wówczas mocno ugruntowaną pozycję kultową i funkcjonować w szerszej świadomości społecznej skoro wymieniane były wśród najbardziej znanych miejsc świętych ówczesnej Polski, a niektóre z nich znalazły się nawet wśród najbardziej znanych tego typu miejsc na świecie. W wydanym w 1672 r. w Monachium Atlasie Gumppenberga opisującym 1200 cudownych obrazów maryjnych świata chrześcijańskiego uwzględniono trzy wizerunki karpackie: z: Bochni, Myślenic i Tuchowa. Druga grupa liczy 29 ośrodków. Fakt mniejszej ich popularności w okresie przedrozbiorowym mógł wynikać z samego sposobu powstania ośrodka i jego rozwoju w początkowym okresie. Otóż u podstaw kultu na ogół nie spotyka się tutaj, w przeciwieństwie do większości sanktuariów pierwszej grupy, jakiegoś jednego, niezwykłego wydarzenia pozwalającego natychmiast przypisać wizerunkowi znamiona cudowności. Rozwój ośrodka zaczynał się raczej mniej dynamicznie, a nasilenie kultu wzrastało wraz z pogłębiającą się czcią wizerunku. W grupie trzeciej, obejmującej 25 ośrodków, znalazły się sanktuaria powstałe w XVII i XVIII w., które jednak nie zostały zamieszczone ani w przedrozbiorowych pracach dotyczących ówczesnych maryjnych miejsc kultowych, ani też w tego typu pracach pochodzących z przełomu XIX i XX w. Szerszą popularnością zaczęły cieszyć się dopiero w czasach współczesnych. W ostatniej, czwartej grupie umieszczono 26 ośrodków, o których wiemy głównie z XVII i XVIII-wiecznych akt wizytacyjnych, przy czym czasami wzmianka o łaskami słynącym wizerunku pojawiła się tylko podczas jednej wizytacji. Późniejsze źródła na ogół nie wymieniają tych miejsc. Przypuszczalnie większość z nich istniała bardzo krótko i wiązała się z barokowym trendem do zakładania licznych miejsc szczególnego kultu. W niektórych z nich do ożywienia kultu doszło dopiero w czasach współczesnych. W drugiej części artykułu przedstawiono ośrodki mające największe znaczenie w okresie przedrozbiorowym na obszarze Karpat Polskich (zaliczone do pierwszej grupy). (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Pilgrimage; Religious tourism

PL

Pielgrzymowanie; Turystyka religijna

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2003
• Numer: z. 111 Issues of tourism and health resort management
• Strony: 269--285

Twórcy

autor

Izabela Sołjan

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Bibliografia

• Chronologjczne opisanie zjawienia się obrazu Najświętszej Maryi Panny cudowney w Rzeszowie, cudów przez ofiarujących się do Niej w różnych utrapieniach y smutkach doznawanych. Erekcja Kościoła WW. 00. Bernardynów. Koronacya obrazu y ciąg dalszy cudów, 1829, Archiwum Prowincji OO Bernardynów w Krakowie, signature XII-e-4; Miraculorum Clarissimae Miraculis Beatissimae Mariae in Eccłesia Forum Min. Reg. Obs. Sub Titulo Eiusdem BMV Assumplionis Compactum A.D. 1739, Archiwum Prowicji OO Bernardynów [the archives of the Bernardine Fathers / friars province] signature XII-e-3.
• Datko A., 1982, Kult maryjny - jego tradycja i znaczenie, Przegląd Powszechny, nr 730/731. Dzieje diecezji przemyskiej obr. łacińskiego (Wacław Hieronim z Bogusławie Sierakowski herbu Ogończyk. Biskup przemyski od roku 1742-1760), Kronika Diecezji Przemyskiej, 1905, 2, 59.
• FijałekA., 1902, Królowa Korony Polskiej, Historia kultu Matki Bożej w Polsce średniowiecznej w zarysie, Przegląd Kościelny, vol. 1, 1, 38-54.
• Fridrich A., 1903-1911, Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce, Kraków.
• Gaj, [in:] Ankiety sanktuaryjne. Sanktuaria maryjne Archidiecezji Krakowskiej, 1963, Kraków, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie.
• Gumppenberg W., 1672, Atlas Marianus quo sanctae Dei Genitricis Mariae imaginum miraculosarum origjnes, Monachii.
• Jackowski A., 1995, Ośrodki kultu religijnego, [w:] J. Warszyńska (red.) Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego działalność, Kraków, 198-199.
• Krasuski M., 1669, Regina Poloniae augustissima Virgo Mater Dei Maria in Regno Polonorum beneficenta prvdigiosarum imaginum, Calissi.
• Litak S., 1994, Od reformacji do oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin, 108-113.
• Materiały dotyczące kultu cudownego obrazu Matki Bożej w Borku Starym (1709-1962), Archiwum Klasztorne OO. Dominikanów w Krakowie, signature В.54.
• Nowakowski E. (Wacław z Sulgostowa, kapucyn), 1902, O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożsej, wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne, Kraków.
• Piech S., Wymowa czasów, [w:] S.Piech (red.), Pani Ziemi Tarnowskiej. Sanktuarium Matki Bożej w Tuchowie 1597-1997. Księga Jubileuszowa, 59.
• Piskorski S.J., 1698, Sacratissima Virginis DeiMatris Reginae PoloniaeMajestas in iconibus, Cracoviae.
• Prus S., 1983, Gosprzydowa. Matka Boża z Dzieciątkiem,Tarnowskie Studia Teologiczne, vol. 9, 174-175.
• Teki P. Żegoty, Biblioteka Jagiellońska, ms 5362.
• Pruszcz P.H., 1662, Morze Łaski Boskiey, które Pan Bóg w Koronie Polskiey po różnych mieyscach przy obrazie Chrystusa Pana i Matki Jego wylewa, Kraków.
• Sanktuaria diecezji tarnowskiej, 1983, Tarnowskie Studia Teologiczne, t.9.
• Vinea Domini seu historia Eliani Ordinis... Fratrum B.V. Mariae de Monte Carmelo, Opera R.P. Danielis a V.M. eiusdem ord. Exprov, Antverpiae 1662, part 2, 35.
• Witkowska A.,OSU, 1986, Staropolski "AtlasMarianus", Roczniki Humanistyczne, vol. 34, 34,5.
• Witkowska A. OSU, 1995, Maryjne loca sacra na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w początkach XIX wieku, [w:] Jackowski A., Witkowska A., Jabłoński Z., Sołjan I., Bilska E., Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych, Kraków.
• Zakony męskie w Polsce w 1772 roku. Materiały do Atlasu hisorycznego chrześcijaństwa w Polsce, 1972, L. Bieńkowski, J. Kłoczowski, Z. Sułowski (red.), Lublin.