Psychologiczna charakterystyka zjawiska wybitnych zdolności - przegląd teorii i badań

• Autorzy: Andrzej E. Sękowski , Agnieszka Dudek

Warianty tytułu

Psychological Characteristics of Giftedness - a Review of Theory and Research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł prezentuje przegląd najważniejszych teorii i badań empirycznych związanych z tematyką wybitnych zdolności i funkcjonowania osób zdolnych. W perspektywie historycznej uzdolnienia ujmowane były w ścisłym związku z inteligencją. Współcześnie badacze skupiają się też na innych czynnikach związanych ze zdolnościami. Zagadnienie wybitnych zdolności jest obecnie analizowane w kontekście osobowości jednostki, jej motywacji, twórczości oraz uwarunkowań środowiskowych. Celem badań jest często poszerzenie wiedzy związanej ze społeczno-emocjonalną charakterystyką osoby zdolnej. Badania dostarczają nowych danych dotyczących uwarunkowań zdolności, co umożliwia efektywne szkolenie nauczycieli, pedagogów i psychologów pod kątem pracy z uczniem zdolnym i różnych form stymulowania jego rozwoju. (abstrakt oryginalny)

EN

The article presents review of theories and empirical analysis connected with functioning gifted people. The historical perspective of conception of giftedness was associated primarily with the intelligence. Recently, researches have began to focus on the other factors connected with abilities in gifted students. The issue of giftedness is analyzed from the perspective of relations to personality, motivation, creativity of individual and environment conditioning. The goal of empirical analysis is to wide characteristic of emotional and social functioning in gifted persons. The studies provide new data about conditioning of giftedness and make it possible for education professionals, psychologists and teachers to use the conclusions for create specific forms of work with gifted students in order to improve their skills. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Inteligencja; Sukces zawodowy; Zarządzanie talentami; Motywacje; Psychologia poznawcza

EN

Intelligence; Career success; Talent management; Motivation; Cognitive psychology

• Czasopismo: Studia Społeczne
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 1 (12)
• Strony: 13--23

Twórcy

autor

Andrzej E. Sękowski

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

autor

Agnieszka Dudek

Bibliografia

• Baum A., Rodzice wobec zdolności i zdolnych, [w:] Drogi rozwoju zainteresowań i zdolności, (red.) M. Jabłonowska, J. Łukasiewicz-Wieleba, Warszawa, 2011.
• Bernacka R. E., Rozważania terminologiczne wokół pojęć: uczeń zdolny, uzdolniony, utalentowany, skuteczny, [w:] Zdolności i twórczość jako perspektywa współczenej edukacji, (red.) M. Jabłonowska, J. Łaszczyk, Warszawa, 2009.
• Bloom B., Developing talent in young people,. New York, 1985.
• Borzym I, Uczniowie zdolni, Warszawa, 1979.
• Busato V.V., Prins F.J., Elshout J.J., Hamak C., Intelectual ability, learning style, personality, achievement motivation and academic success of psychology students in higher education, "Personality and Individual Differences" nr 29, 2000, s. 1057-1068.
• Cacioppo J. T., Petty R. E., The need for cognition, "Journal of Personality and Social Psychology" nr 42, 1982, s. 116-131.
• Chamorro-Premuzic T., M. Moutafi J., Furnham A., The relationship between personality traits, subjectively-assessed and fluid intelligence, "Personality and Individual Differences" nr 38, 2005, s. 1517-1528.
• David H., The importance of teachers' attitude in nurturing and educating gifted children. "Gifted and talented Intelnational" nr 26 (1/2), 2011, s. 71-80.
• Dąbrowski K., Osobowość i jej kształtowanie poprzez dezintegrację pozytywną, Lublin, 1984.
• Dyrda B., Pozycja społeczna uczniów zdolnych w grupie rówieśniczej, [w:] Zdolności i twórczość jako perspektywa współczesnej edukacji, (red.), M. Jabłonowska, J. Łaszczyk, Warszawa, 2009.
• Ebby J. W., Smutny J. F., Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, Warszawa, 1998.
• Feldman D., Toward a non-elitist conception of giftedness, "Phi Delta Kappan" nr 60, 1979, s. 660-663.
• Feldman D., Giftedness as a developmentalist sees it, [w:] Conceptions of giftedness, (red.) R.J. Sternberg, J. E. Davidson, New York, 1984.
• Feldman D., Nature's gambit: Child prodigies and the development of human potential, New York, 1986.
• Foster W., Giftedness: The mistaken metaphore, [w:] Cristal issues in gifted education, (red.) C. J. Maker, Rockville: 1986.
• Gagné F., From gifts to talents: The DMGT as a developmental model, [w:] Conceptions of giftedness, (red.) R. J. Sternberg, J. E. Davidson, London-New York, 2005.
• Gerstmann S., Psychologia, Warszawa, 1969.
• Giza T., Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfikowania oraz rozwoju zdolnosci uczniów w szkole, Kielce, 2006.
• Gross C.M., Rinn A.N., Jamieson K.M., Gifted adolescents' overexcitabilities and self-concepts: An analysis of gender and grade level (Patterns of Overexcitability), "Roeper Review" nr 29 (4), 2007, s. 240-249.
• Hornowski B., Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych, Warszawa, 1986.
• Kantor D., Samoocena zdolności dzieci i młodzieży, [w:] Drogi rozwoju zainteresowań i zdolności, (red.), M. Jabłonowska, J. Łukasiewicz-Wieleba, Warszawa, 2011.
• Klinkosz W., Zdolności intelektualne a motywacja osiągnięć studentów, [w:] Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, (red.) A. E. Sękowski, W. Klinkosz, Lublin, 2010.
• Kozielecki J., Transgresja i kultura, Warszawa, 1997.
• Ledzińska M., Wiedza na temat uczniów zdolnych i jej edukacyjne konsekwencje, [w:] Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, (red.), A. E. Sękowski, W. Klinkosz, Lublin, 2010.
• Limont W., Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować, Gdańsk, 2010.
• Limont W., Dreszer, J., Bedyńska, S., Śliwińska, K., Wzmożona pobudliwość psychiczna, wybrane cechy osobowości a płeć szczególnie zdolnych uczniów, [w:] Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, (red.), A. E. Sękowski, W. Klinkosz, Lublin, 2010.
• Łubianka B., Świat wartości osób zdolnych, [w:] Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, (red.), A. E. Sękowski, W. Klinkosz, Lublin, 2010.
• Łukasiewicz-Wieleba. J., Rówieśnicy wobec zdolnych i zdolności, [w:] Drogi rozwoju zainteresowań i zdolności, (red.), M. Jabłonowska, J. Łukasiewicz-Wieleba, Warszawa, 2011.
• Łukasiewicz-Wieleba, J., Baum A., Cechy i zachowania zdolnych, [w:] Drogi rozwoju zainteresowań i zdolności, (red.), M. Jabłonowska, J. Łukasiewicz-Wieleba, Warszawa, 2011.
• Miller E. M., Conceptions of Giftedness, [w:] Critical Issues and Practices in Gifted Education. What the Research Says. National Association for Gifted Children, (red.) J.A. Plucker, C.M. Callahan, Waco, 2008.
• Moon S. M., Developing a Definition of Giftedness, [w:] Designing Services and Programs for High-Ability Learners. National Association for Gifted Children, (red.) J. H. Purcell, R. D. Eckert, London-New Delhi, 2006.
• Mönks F.J., Katzko, M.W., Giftedness and gifteg Education, [w:] Conceptions of Giftedness, (red.) R. J. Sterberg, J.E. Davidson, London-New York, 2005.
• Murray H. A., Eksploration in personality, New York, 1938.
• Nęcka E., Orzechowski J., Szymura. B., Psychologia poznawcza, Warszawa, 2006.
• O'Regan F. J., Jak pracować z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Warszawa, 2005.
• Ostrowska B.A., Bałaj B., Zdolności ruchowe - ujęcie interdyscyplinarne, [w:] Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, (red.), A. E. Sękowski, W. Klinkosz, Lublin, 2010.
• Partyka M., Zdolni, utalentowani, twórczy, Warszawa, 1999.
• Piaget J., Narodziny inteligencji człowieka, Warszawa, 1966.
• Piechowski M. M., The inner world of the young and bright, [w:] Morality, ethics, and gifted minds, (red.), D. Ambrose, T. Cross, New York, 2009.
• Pietrasiński Z., Zdolności, [w:] Psychologia, (red.), T. Tomaszewski, Warszawa, 1979.
• Renzulli J.S., A Development Model for Promoting Creative Productivity, [w:] Conceptions of Giftedness, (red.), R. J. Sterberg, J. E. Davidson, London-New York, 2005.
• Sękowski A. E., Łubianka B., Education of gifted students in Europe, "Gifted education international" nr 31 (1), 2015, s. 71-90.
• Sękowski A. E.,Osiągnięcia uczniów zdolnych, Lublin, 2001.
• Sękowski A. E., Osiągnięcia człowieka w perspektywie psychologii zdolności, [w:] Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, (red.), A. E. Sękowski, W. Klinkosz, Lublin, 2010.
• Sękowski A. E., Stymulowanie rozwoju zdolności w świetle teorii inteligencji sprzyjającej powodzeniu życiowemu Roberta J. Strernberga, "Przegląd Psychologiczny" nr 11(1), 2006, s. 95-105.
• Sękowski A.E., Łubianka B., Preferencja wartości uczniów zdolnych, "Przegląd Psychologiczny" nr 52(4), 2009, s. 409-432.
• Sękowski A. E., Siekańska M., Klinkosz W., On individual differences in Giftedness, [w:] International Handbook on Giftedness, (red.) L.V. Shavinina, Springer Verlag, 2009.
• Siekańska M., Między psychologią zdolności a psychologią sportu - kryteria i klasyfikacja zdolności sportowych, [w:] Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, (red.), A. E. Sękowski, W. Klinkosz, Lublin, 2010.
• Stańczak M., Rola oddziaływań rodzicielskich w procesie rozwoju potencjału dziecka zdolnego, [w:] Zdolności i twórczość jako perspektywa współczesnej edukacji, (red.), J. Łaszczyk, M. Jabłonowska, Warszawa, 2009.
• Sternberg R. J., Próba wersyfikacji teorii inteligencji sprzyjającej powodzeniu życiowemu poprzez operacje konwergencyjne, "Przegląd Psychologiczny" nr 44 (4), 2001, s. 375-405.
• Sternberg R. J., Raising the achievement of all students: Teaching for successful intelligence, "Educational Psychology Review" nr 14(4), 2002, s. 383-393.
• Sternberg R.J., The WISC Model of Giftedness, [w:] Conceptions of Giftedness, (red.), R. J. Sterberg, J.E. Davidson, London-New York, 2005.
• Sternberg R.J., Grigorenko E.L., Successful Intelligence in the Classroom, "Theory into practice" nr 43 (4), 2004, s. 274-280.
• Strelau J., Inteligencja człowieka, Warszawa, 1997.
• Śliwińska K., Limint W., Dreszer J., Bedyńska S., Perfekcjonizm a wybrane cechy osobowości uczniów zdolnych, [w:] Osobowościowe i środowiskowe uwarunkowania rozwoju ucznia zdolnego, (red.), W. Limont, J. Dreszer, J. Cieślikowska, Toruń, 2010.
• Tieso C.L., Overexcitabilities: A new way to think about talent? "Roeper Rwiev" nr 4, 2007, s. 232-239.
• Turska D., Skuteczność ucznia. Od czego zależy udana realizacja wymogów edukacyjnych? Lublin, 2006.
• Tyszkowa M., Zdolności, osobowość i działalność uczniów, Warszawa, 1990.
• Wołoszyn S., Wychowanie i nauczanie w cywilizacjach starozytnego Wschodu, [w:] Pedagogika, (red.), Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa, 2004.