Powrót pastora Haasego, czyli o problematyczności niemieckiego dziedzictwa i kształtowaniu się wielokierunkowej pamięci śląsko-cieszyńskich ewangelików

• Autorzy: Grażyna Kubica
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Społeczność ewangelicka na Śląsku Cieszyńskim jest bardzo ciekawym przedmiotem badań pamięciologicznych, ponieważ można na jej przykładzie prześledzić działanie pewnych mechanizmów związanych z pamięcią mniejszościowej grupy religijnej, na którą ma wielki wpływ dyskurs nacjonalistyczny. W Polsce jedynie katolicy są Polakami w sposób niebudzący wątpliwości, a przedstawiciele innych wyznań muszą swoją polskość ciągle udowadniać. Jednym z rezultatów tej sytuacji było przemilczanie i wymazywanie niemieckiego dziedzictwa śląskiego protestantyzmu, a dowartościowywanie (czy wręcz nad-wartościowanie) - polskiego. Sytuacja zaczyna się zmieniać dopiero od niedawna. Analizuję te procesy, przedstawiając zmienne losy upamiętniania postaci księdza Theodora Haasego w Cieszynie i w Bielsku oraz rozważając ten problem z liderami pamięci śląsko-cieszyńskiej społeczności ewangelickiej. Staram się odpowiedzieć na pytanie, czy powrót pastora Haasego jest symptomem głębszej zmiany w kulturowej pamięci śląskich ewangelików i czym została ona spowodowana. (fragment tekstu)

EN

The Lutheran community in Cieszyn Silesia is a perfect subject for memory studies within an anthropological approach, because it reveals the operation of complex mechanisms of memory work in a religious minority group strongly influenced by a nationalist discourse. In Poland, only Catholics are accepted as Poles in a way that is beyond doubt, and representatives of other denominations must constantly prove their Polishness. One of the results of this situation was concealment or erasure of the German heritage of Silesian Protestantism and appreciation (or even over-valuing) - of the Polish traditions. This is beginning to change. I analyze these processes, presenting the vicissitudes of commemoration of the figure of Theodor Haase (head of the Lutheran church in the Austrian times, social activist, German liberal politician). My empirical material comes from discussions with memory leaders of the Silesian-Cieszyn Lutheran community. I am trying to answer the question whether "the return of Pastor Haase" is a symptom of some change in the cultural memory of Silesian Lutherans and what are the causes of it (in a dominant culture). The theoretical framework for my project is is based on a critical engagement with the concept of cultural memory proposed by Jan and Aleida Assmann, as well as the concept of multidirectional memory of Michael Rothberg.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Dziedzictwo kulturowe; Badania międzykulturowe; Mniejszości religijne; Mniejszości narodowe; Ewangelicyzm; Kościół Ewangelicko-Augsburski

EN

Cultural heritage; Intercultural research; Religious minorities; Ethnic minority; Evangelicalism; Augsburg Evangelical Church

• Czasopismo: Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa
• Rocznik: 2021
• Tom: 12
• Strony: 32--54

Twórcy

autor

Grażyna Kubica

• Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Assmann A., 2009: Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej. Przeł. T. Przybyła. W: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka. Red. M. Saryusz-Wolska. Kraków: Universitas, s. 101-142.
• Assmann A., 2013: Między historią a pamięcią. Antologia. Red. M. Saryusz-Wolska. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Assmann J., 2015: Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. Przeł. A. Kryczyńska-Pham. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Bahlcke J., Gojniczek W., Kaczmarek R., red., 2019: Dziedzictwo górnośląskiej Reformacji. Katowice: Wydawnictwo CLC.
• Banot A.E., Gajewska E., Markiewka T., 2018: Reformacja z perspektywy Bielska i Białej. Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego.
• Bierwiaczonek K., Nawrocki T., 2020: Pomiędzy traumą wojny a codziennością. Pamięć zbiorowa górnośląskiej wsi Bojszowy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Biskupska K., 2018: Miejsca pamięci a pamięć miejsca na przykładzie Wrocławia. W: Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej. Red. Z. Bogumił, A. Szpociński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 295-317.
• Buława E., 1988: W czasie wojny i okupacji. W: Szpital Śląski w Cieszynie 1888-1988. Red. B. Orszulik. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, s. 34-50.
• Burawoy M., 2009: The Extended Case Method and One Theoretical Tradition. Berkeley: University of California Press.
• Buzek A., 1956: Ksiądz Teodor Haase. "Strażnica Ewangeliczna".
• Chojecka E., 1992: Treści semantyczne Bielskiego Syjonu. "Pamiętnik Cieszyński", t. 5, s. 53-73.
• Chojecka E., 2016: Fons Pastoralis na Bielskim Syjonie. Pomnik podwójnej historii. "Herito", nr 25, s. 166-177.
• Cieślar J., 1993: Ksiądz Teodor Karol Haase - jego życie i praca na terenie Śląska Cieszyńskiego. Praca magisterska, Chrześcijańska Akademia Teologiczna.
• Connerton P., 2014: Siedem rodzajów zapomnienia. W: K. Kończal: (Kon)teksty pamięci. Antologia. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, s. 343-358.
• Czyż R., Gojniczek W., Spratek D., red., 2010: Trzysta lat tolerancji na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Parafia Ewangelicko-Augsburska.
• Ćwiek-Rogalska K., 2020: The Competition of Memories: The Commemorative Landscape of Polish Central Pomerania after 1945. "East European Politics and Societies and Cultures", s. 26-49. https://doi.org/10.1177/0888325420902811.
• Danel R., 1988: Okres najnowszy (1972-1987). W: Szpital Śląski w Cieszynie 1888-1988. Red. B. Orszulik. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, s. 105-146.
• Davie G., 2007: Vicarious Religion: A Methodological Challenge. W: Everyday Religion: Observing Modern Religious Lives. Red. N.T. Ammerman. Oxford Scholarschip Online.
• Galusek Ł., red., 2017: Wszystko osiąga się przez nadzieję... Kulturowe dziedzictwo Reformacji na Śląsku. Katowice: Muzeum Śląskie.
• Gerlich M.G., 2010: "My prawdziwi Górnoślązacy...". Studium etnologiczne. Warszawa: Uniwersytet Śląski, Wydawnictwo DiG.
• Gojniczek W., Kaczmarek R., red., 2017: 500 lat Reformacji na Górnym Śląsku. Katowice: Biblioteka Śląska, Instytut Badań Regionalnych.
• Haase W., 1929: Licht und Liebe. Predigten und Reden Dr. T. Haase mit einer Darstellung seines Lebens und Wirkens. Wien: Wallmann.
• Hajduk-Nijakowska J., 2016: Doświadczanie pamięci. Folklorystyczny kontekst opowieści wspomnieniowych. Opole: Uniwersytet Opolski.
• Historia Szpitala Śląskiego w Cieszynie, 2015. http://www.szpitalslaski.pl/index.php/2015-03-11-15-17-52/historia-szpitala [dostęp: 8.11.2021].
• hooks bell, 2008: Margines jako miejsce radykalnego otwarcia. Przeł. E. Domańska. "Literatura na Świecie", nr 1-2, s. 108-117.
• Kończal K., 2014: Obowiązek pamięci. W: Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 286-288.
• Kończal K., Wawrzyniak J., 2011: Polskie badania pamięcioznawcze. Tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości. "Kultura i Społeczeństwo", t. 55, nr 4, s. 11-63.
• Król J., 1987: Kim był Teodor K. Haase? "Kalendarz Cieszyński 1988", s. 123-131.
• Kubica G., 2011a: Trudna pamięć - II wojna światowa w śląskich narracjach biograficznych. W: Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 165-180.
• Kubica G., 2011b: "Chwalebna polskość". Etyczny wymiar tożsamości śląskich działaczy narodowych (analiza narracji autobiograficznych). W: Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 33-48.
• Kubica G., 2017: Dzieje protestantyzmu na Śląsku Cieszyńskim (od czasów reformacji do okresu tolerancji) i jego rola kulturowa - szkic historyczno-antropologiczny. W: Umbra transit lux permanent. Ewangelicy na Górnym Śląsku na przestrzeni wieków. Red. J. Lusek. Bytom: Muzeum Górnośląskie, s. 196-215.
• Kubisz J., 1928: Pamiętnik starego nauczyciela. Cieszyn: Wydawnictwo Towarzystwa Ewangelickiego.
• Michna E., 2015: Pomiędzy odzyskiwaniem pamięci a "odpominaniem". II wojna światowa i Tragedia Górnośląska w narracjach dążących do emancypacji liderów śląskich. "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne", t. 43, nr 1, s. 1-12.
• Niedźwiecki D., red., 2015: Pamięć i integracja społeczna na pograniczach. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Nijakowski L.M., 2006: Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Odsłonięcie pomnika ś. p. ks. superintendenta Dra Hassego, 1912. "Poseł Ewangelicki", nr 20, s. 5.
• Pindór J., 2009 (1932): Pamiętnik. Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ewangelickie.
• Popiołek F., 1934: Szpitale cieszyńskie. Katowice: Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku.
• Rothberg M., 2015: Pamięć wielokierunkowa. Pamiętanie Zagłady w epoce dekolonizacji. Przeł. K. Bojarska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
• Saryusz-Wolska M., 2009: Współczesne problemy niemieckiej pamięci zbiorowej i kulturowej. Studia przypadków. W: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka. Kraków: Wydawnictwo Universitas, s. 323-332.
• Stegner T., 2000: Bóg, protestantyzm, Polska. Biografia pastora Leopolda Marcina Otto. Gdańsk: Oficyna Ferberiana.
• Stegner T., 2002: Pastor Teodor Haase na Śląsku Cieszyńskim. Przyczynek do dziejów protestantyzmu w XIX wieku. W: Od Franciszka Józefa do małych ojczyzn. Tom poświęcony pamięci Zbigniewa Frasa. Red. M. Górny. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 31-45.
• Uher B., 2015: Wokół placu Kościelnego i kościoła Jezusowego. Spóminki z młodości Bronisławy Uher. Cieszyn: Ośrodek Wydawniczy "Augustana", Parafia Ewangelicka.
• van Velsen J., 1978: The Extended-Case Method and Situational Analysis. W: The Craft of Social Anthropology. Eds. A.L. Epstein, M. Gluckman. London: Routledge, s. 129-149.
• Wagner O., 2008: Kościół macierzysty wielu krajów. Historia Kościoła Ewangelickiego w Księstwie Cieszyńskim w latach 1545-1918/20. Przeł. Ł. Barański. Cieszyn-Bielsko-Biała: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie, Ośrodek Wydawniczy "Augustana".
• Wagner R.E. red., 1934: Zum Gedanken an den 100 Geburtstag von Superintendent Theodor Karl Haase. Bielsko: Verlag Brüder Hohn.

Identyfikatory

DOI

10.31261/GSS_SN.2021.12.03