Catalogue or Guidebook? Izabela Czartoryska's Poczet pamiątek zachowanych w Domu gotyckim w Puławach (Collection of Memorabilia Preserved in the Gothic House in Puławy)

• Autorzy: Dominik Ziarkowski

Warianty tytułu

Katalog czy przewodnik? Izabeli Czartoryskiej Poczet pamiątek zachowanych w Domu gotyckim w Puławach

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The 19th century was a period which was characterized by a strong interest in the cultural heritage, art collection, documentation of historical monuments and their protection. At the same time, tourism had developed an a so far unprecedented scale and one of the most important magnets which attracted tourists were historical cities, monuments and museums. This fusion between cultural heritage and tourism is perfectly well visible in the 19th century tourist guidebooks. The authors and publishers of these publications, including such wellknown personages as Karl Baedeker and John Murray, attached great importance to the descriptions of the cultural attractions of the individual countries, cities and areas. On Polish territories, the fascination with the monuments of the past revealed itself, primarily within the framework of historical research, and also in the organization of exhibitions, compiling lists and inventories of monuments and the popularization of knowledge about the latter, among others through publications appearing in the contemporary press as well as in travel guides. The interest in the cultural heritage was strongly rooted in national history and patriotic sentiment, as in the period under discussion, Poland was deprived of its own statehood which it had lost in the aftermath of the partitions carried out in the course of the latter half of the 18th century. In the year 1801, the oldest Polish museum which was open to the public had been founded in Puławy. Its foundress, Princess Izabela Czartoryska, catalogued her own collections herself and in the year 1828, she published a book entitled Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach (Collection of Memorabilia Preserved in the Gothic House in Puławy). In the article, an analysis of this publication was carried out which revealed its links both with catalogues of museum collections that had arisen at a similar time, as well as with tourist guidebooks. It seems that Princess Izabela's publication, which without a doubt occupies an important place in the history of Polish museology, could have successfully fulfilled both these functions. (original abstract)

XIX wiek był okresem, w którym zaznaczyło się silne zainteresowanie dziedzictwem kulturowym, kolekcjonerstwem dzieł sztuki, dokumentacją zabytków oraz ich ochroną. Jednocześnie na niespotykaną wcześniej skalę rozwijała się turystyka, a jednym z najważniejszych magnesów przyciągających turystów stały się miasta historyczne, zabytki i muzea. Owo zespolenie dziedzictwa kulturowego z turystyką jest doskonale widoczne w dziewiętnastowiecznych przewodnikach turystycznych. Autorzy i wydawcy tych publikacji, w tym tak uznani jak Karl Baedeker oraz John Murray, dużą wagę przykładali do opisywania kulturowych atrakcji poszczególnych krajów, miast i obszarów. Na ziemiach polskich fascynacje zabytkami przeszłości realizowały się przede wszystkim w ramach badań historycznych, a także poprzez organizację wystaw, inwentaryzację zabytków oraz popularyzację wiedzy o nich, dokonywaną m.in. na łamach ówczesnej prasy oraz przewodników turystycznych. Zainteresowanie spuścizną kulturową miało głęboką podbudowę narodową, gdyż w omawianym okresie Polska nie miała własnej państwowości, którą utraciła w wyniku rozbiorów dokonanych w ciągu drugiej połowy XVIII wieku. W 1801 roku w Puławach powstało najstarsze polskie muzeum udostępnione do publicznego zwiedzania. Jego założycielką była księżna Izabela Czartoryska, która samodzielnie zajmowała się katalogowaniem własnych zbiorów, a w 1828 roku wydała książkę zatytułowaną Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach. W artykule przeprowadzona została analiza tego opracowania, która wykazała jego powiązania zarówno z powstającymi w podobnym czasie katalogami zbiorów muzealnych, jak i z przewodnikami turystycznymi. Wydaje się, że publikacja księżnej Izabeli, która bez wątpienia zajmuje ważne miejsce w dziejach polskiego muzealnictwa, mogła z powodzeniem spełniać obie te funkcje. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Museums; Guides; Collectors

PL

Muzea; Przewodniki; Kolekcjonerzy

• Czasopismo: Turystyka Kulturowa
• Rocznik: 2021
• Numer: nr 4
• Strony: 28--57

Twórcy

autor

Dominik Ziarkowski

• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Bibliografia

• 1. BCz, Rkps 2917, Katalog Domu Gotyckiego, vol. 1-3, Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Rkps 2917
• 2. BCz, Rkps 3035 III, Catalogue historique et detaille' des objets réunis à la Maison Gothique à Pulawy, achevé l'an 1809, Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Rkps 3035 III
• 3. Czajewski W., 1893, Ilustrowany przewodnik po Warszawie i okolicach. Willanów. Czerniaków, Morysin, Gucin, Natolin. Wraz ze szczegółowym spisem 1000 obrazów z galerii willanowskiej, Nakładem własnym W. Czajewskiego, Warszawa
• 4. Czartoryska E. [Izabela], 1828, Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach, W Drukarni Banku Polskiego, Warszawa
• 5. Dzieduszycki W., 1895, Przewodnik po Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie. Ułożył Włodzimierz hr. Dzieduszycki, Nakładem Muzeum im. Dzieduszyckich, Lwów
• 6. Dzieła sztuk pięknych wystawione na widok publiczny w salach Królewskiego Uniwersytetu dnia 3 września 1821 roku, 1821, W Drukarni N. Glücksberga, Warszawa
• 7. Dzieła sztuk pięknych wystawione na widok publiczny w salach Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu dnia 16 września 1823 roku, 1823, W Drukarni N. Glücksberga, Warszawa
• 8. Dzieła sztuk pięknych wystawione na widok publiczny w salach Królewskiego Uniwersytetu w Warszawie dnia 24 maja 1828 roku, 1828, W Drukarni J. Węckiego, Warszawa
• 9. Dzieła sztuk pięknych wystawione na widok publiczny w salach Uniwersytetu Królewsko-Warszawskiego od dnia 20 września 1819 roku, 1819, W Drukarni N. Glücksberga, Warszawa
• 10. Gołębiowski Ł., 1826, Opis historyczno-statystyczny miasta stołecznego Warszawy, "Nowy Kalendarzyk Polityczny", pp. 480-650
• 11. Gołębiowski Ł, 1827, Opisanie historyczno-statystyczne miasta Warszawy, wydanie drugie poprawione, znacznie pomnożone i rozszerzone, Nakładem i Drukiem N. Glücksberga, Warszawa
• 12. Grabowski A., 1822, Historyczny opis miasta Krakowa i iego okolic, Nakładem i Drukiem Józefa Mateckiego, Kraków
• 13. Grabowski A., 1830, Grabowski, Kraków i jego okolice, Wydanie drugie, Nakład i Druk Józefa Czecha, Kraków
• 14. Grabowski A., 1836, Kraków i jego okolice, Wydanie trzecie, Nakład i Druk Józefa Czecha, Kraków
• 15. Grabowski A., 1844, Kraków i jego okolice, Wydanie czwarte, W Drukarni Uniwersyteckiéj nakładem Józefa Cypcera, Kraków
• 16. Grabowski A., 1866, Kraków i jego okolice, Wydanie piąte znacznym przyczynkiem wiadomości rozszerzone, z 57 drzeworytami, widokiem i planem miasta, Nakładem Księgarni D. E. Friedleina, Kraków
• 17. Jarocki F. P., 1819, Spis ptaków w Gabinecie Zoologicznym Królewsko Warszawskiego Uniwersytetu znayduiących się a podług naynowszego systemu ustawionych, Nakładem i Drukiem Zawadzkiego i Węckiego, Warszawa
• 18. Krasiński J. W., 1821, Przewodnik dla podróżuiących w Polsce i Rzeczypospolitej Krakowskiey, W Drukarni N. Glücksberga, Warszawa
• 19. Lenoir A., 1800-1806, Musée des monuments français, ou description historique et chronologique des statues en marbre et en bronze, bas-reliefs et tombeaux des hommes et des femmes célèbres, pour servir àl'histoire de France et àcelle de l'art, vol. 1-6, De l'imprimerie de Guilleminet, Paris
• 20. Polkowski I., 1881, Przewodnik dla zwiedzających skarbiec katedralny na Wawelu przez X. Ignacego Polkowskiego, Drukiem Wł. L. Anczyca i Spółki, Kraków
• 21. Powstański A., 1824, Wiadomość o Archiwum Krajowém Królestwa Polskiego, w Drukarni Akademickiéy, Kraków
• 22. Powstański A., 1825, Przedłużenie i ukończenie wiadomości o Archiwum Krajowém Królestwa Polskiego, w Drukarni Akademickiéy, Kraków
• 23. Przewodnik wystawy starożytniczej lwowskiej urządzonej przez Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w r. 1861, 1861, W Drukarni Zakładu Narod. im. Ossolińskich, Lwów
• 24. Aleksandrowicz A., 1998, Izabela Czartoryska. Polskość i europejskość, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
• 25. Bakoš J., 2004, Intelektuál & Pamiatka, Kalligram, Bratislava
• 26. Banach J, 1976, Michała Stachowicza "Monumenta Regum Poloniae Cracoviensia", "Folia Historiae Artium", vol. 12, pp. 131-157
• 27. Bepler J., 1994, The Traveller-author and his Role in Seventeenth-Century German Travel Accounts, (in) Z. von Martels (ed.) Travel Fact and Travel Fiction. Studies on Fiction, Literary Tradition, Scholary Discovery and Observation in Travel Writing, E. J. Brill, Leiden - New York - Köln, pp. 183-193
• 28. Cuddon J. A., 1993, A Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, third edition, Blackwell Reference, Cambridge
• 29. Freitag W. M., 1996, Guidebook, (in) J. Turner (ed.), The Dictionary of Art, vol. 13, Macmillan Publishers Limited, London, pp. 807-813
• 30. Herndon Ch. M., 2007, The History of the Architectural Guidebook and the Developmnent of an Architectural Information System, A Thesis Presented to the Academic Faculty, Georgia Institute of Technology; http://elibrary.bsu.az/books_163/N_71.pdf
• 31. Karłowska-Kamzowa A., 1996, Polskie starożytnictwo i nauczanie dziejów sztuki w Wielkopolsce w XIX wieku, (in) A. S. Labuda (ed.), Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształtowanie się instytucji naukowych w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, pp. 74-91
• 32. Koshar R., 1998, "What Ought to be Seen": Tourists' Guidebooks and National Identities in Modern Germany and Europe, "Journal of Contemporary History", no 33, pp. 323-340
• 33. Kowalczyk J., 1981, Starożytnicy warszawscy połowy XIX w. i ich rola w popularyzacji zabytków ojczystych, (in) J. Mternicki (ed.), Edukacja historyczna społeczeństwa polskiego w XIX wieku. Zbiór studiów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, pp. 157-202
• 34. Kowalczyk J., 2009, Kazimierz Stronczyński i jego dzieło o inwentaryzacji zabytków, (in) J. Kowalczyk (comp.), Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. I: Ogólne Sprawozdanie Delegacji, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie Gabinet Rycin, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa, pp. 279-359
• 35. Kwiatek A., 2013, Literatura i sztuka w Katalogu pamiątek złożonych w Domu Gotyckim w Puławach Izabeli Czartoryskiej. Rekonesans, "Zeszyty Naukowe Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne", no 6, pp. 99-126
• 36. Kwiatek A., 2015, Podróże Izabeli Czartoryskiej i Marii Wirtemberskiej - w kierunku nowych upodobań artystycznych, (in) A. Kowalczyk, A. Kwiatek (eds.), Podróże i podróżopisarstwo w polskiej literaturze i kulturze XIX wieku, Księgarnia Akademicka, Kraków, pp. 27-43
• 37. Łepkowski J., 1863, Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa, Czcionkami Drukarni c. k. Uniw. Jag. w Krakowie, Warszawa
• 38. Mączak A., 1978, Życie codzienne w podróżach po Europie w XVI i XVII wieku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
• 39. Opaliński D., 2002, Polskie dziewiętnastowieczne przewodniki turystyczne - próba definicji, (in) J. Hoff (ed.), Z przeszłości Europy Środkowowschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, pp. 111-120
• 40. Opaliński D., 2013, Przewodniki turystyczne na ziemiach polskich w okresie zaborów. Studium historyczno-źródłoznawcze, wyd. 2, Ruthenus, Krosno
• 41. Parsons N. T., 2007, Worth the Detour. A History of the Guidebook, Sutton Publishing, New Baskerville
• 42. Piechota G., Kida-Bosek A., 2017, Dziewiętnastowieczne katalogi wystaw artystycznych jako źródło bibliologiczne, "Folia Bibliologica", vol. 69, pp. 251-282
• 43. Polanowska J., 1995, Historiografia sztuki polskiej w latach 1832-1863 na ziemiach centralnych i wschodnich dawnej Rzeczypospolitej: F. M. Sobieszczański, J. I. Kraszewski, E. Rastawiecki, A. Przezdziecki, Polska Akademia Nauk, Instytut Sztuki, Warszawa
• 44. Powidzki J., 1956, Zbiory Domu Gotyckiego w Puławach, "Muzealnictwo", no 5, pp. 5-12
• 45. Przekora A., 2005, Opinie o dawnych władcach Rzeczypospolitej w utworach Adama Naruszewicza, "Acta Universitalis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica", no 7, pp. 214-231
• 46. Ptaszyk M., 1985, Monumenta Regum Poloniae Cracoviensia Michała Stachowicza w świetle korespondencji, "Roczniki Biblioteczne", yb. 29, pp. 365-382
• 47. Rottermund A., 1987, O warszawskiej galerii obrazów Wincentego Potockiego, (in) Entre cour et jardin czyli pomiędzy mecenasem i artystą. Księga ku czci profesora Andrzeja Ryszkiewicza, "Roczniki Humanistyczne", vol. 35, no 4, pp. 151-155
• 48. Ślesiński W., 1956, Starożytnictwo małopolskie w latach 1800-1850, "Sztuka i Krytyka", yb. 7, no 1-2, pp. 255-284
• 49. Walicki M., 1931, Sprawa inwentaryzacji zabytków w dobie Królestwa Polskiego (1827-1862), Wydawnictwo Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej, Warszawa
• 50. Ziarkowski D., 2017, The Oldest Polish Guidebooks as a Historical Source Regarding Tourism, (in) J. Kosiewicz, E. Małolepszy, T. Drozdek-Małolepsza (eds.), Social Sciences of Sport: Achievements and Perspectives, The Jan Długosz University of Częstochowa and Polish Society for Social Sciences of Sport, Częstochowa, pp. 211-225
• 51. Ziarkowski D., 2019, Polish Tourist Guidebooks of the 19th Century in the European Context, (in) K. Cermakova, J. Rotschedl (eds.), Proceedings of the 5th Arts & Humanities Conference, International Institute of Social and Economic Sciences, Prague, pp. 148-159
• 52. Ziarkowski D., 2021, Przewodniki turystyczne i ich znaczenie dla popularyzacji ustaleń polskiej historiografii artystycznej do końca XIX wieku, Księgarnia Akademicka, Kraków
• 53. Żygulski Jr. Z., 1962, Dzieje zbiorów puławskich (Świątynia Sybilli i Dom Gotycki), "Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie", vol. 7, pp. 5-265
• 54. Żygulski Jr. Z., 1998, Puławy, (in) Z. Żygulski Jr. (ed.), Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1998, pp. 11-93
• 55. Żygulski Jr. Z., 2009, Dzieje zbiorów puławskich: Świątynia Sybilli i Dom Gotycki, Fundacja Książąt Czartoryskich, Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym, Kraków