Przemiany w kształceniu nauczycieli wczesnej edukacji w XXI w. w Polsce

• Autorzy: Ewa Skrzetuska
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Analiza oczekiwań co do przygotowania nauczycieli do edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz przegląd przebiegu zmian dokonywanych w przepisach dotyczących kształcenia nauczycieli pozwalają na sformułowanie kilku podstawowych wniosków. Zmiana ustroju szkolnego dokonała się już ponad 20 lat temu, od tego czasu kształcenie nauczycieli przechodziło różne przeobrażenia. Mimo ciągłego dążenia do podniesienia wymagań w przepisach wciąż dopuszczano niepełne wyższe wykształcenie nauczycieli najwcześniejszego okresu edukacji. Trudne warunki przemiany społecznej po 1989 r. oraz poważna zapaść ekonomiczna nie pozwoliły na dokonanie szybkich zmian w latach 90. i następnych. Zaistniałe na przełomie XX i XXI w. warunki kształcenia wyższego, zmiany wynikające z przystąpienia Polski do systemu bolońskiego, żywiołowy rozwój studiów płatnych i naciski na umożliwienie kształcenia chętnym studentom spowodowały rozchwianie i tak niezbyt stabilnego systemu przygotowania nauczycieli przedszkola i pierwszych klas szkoły podstawowej oraz obniżenie wymagań i wyraźny spadek jakości tych studiów. Dokonywane obecnie zmiany idą w pożądanym kierunku - podwyższenia wymagań odnośnie do kwalifikacji nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, ponieważ ten okres edukacji dziecka ma szczególne znaczenie dla jego dalszego życia. Świadomy tego i dobrze wykształcony nauczyciel może zdecydowanie ułatwić uczniowi osiągnięcie oczekiwanego poziomu rozwoju i start w systematyczną naukę szkolną. Podwyższenia kwalifikacji nauczycieli tego okresu oczekiwali rodzice, którzy coraz bardziej wnikliwie obserwują kształcenie swoich dzieci. Analiza zmian w kształceniu nauczycieli na tle istniejących warunków oraz poziomu wymagań w standardach pokazała, że poziom uzyskiwanych kwalifikacji jest zależny od stawianych dla ich zdobycia wymagań. Systematyczne zmiany, coraz dokładniej sprecyzowane wymagania wobec absolwentów, a w końcu jednoznaczna decyzja co do ich pełnego wykształcenia wyższego, kończącego się stopniem magistra, zawarta w standardach kształcenia nauczycieli tego okresu pozwalają sądzić, że dyplom kierunku edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna będzie wskazywał na dobre przygotowanie nauczyciela do podjęcia pracy. Jest też nadzieja, że przepisy dotyczące kwalifikacji nauczyciela nie będą się tak często zmieniały. Oczekiwana stabilność pozwoli na pogłębienie i usystematyzowanie przyjętych na uczelniach programów kształcenia.(fragment tekstu)

EN

The article presents the issue of educating teachers of preschool and early childhood education in Poland against the background of social changes after 1989. Despite efforts to provide teachers with full higher education, regulations made it possible to employ people without a master's degree to work with children. This was due to the lack of teachers of a given specialisation and resulted from certain legal solutions in higher education. Many universities offered faculties and specialisations in this area, but failed to fully ensure a sufficient level of education. The text presents negative phenomena related to the lack of proper education standards. Recent changes in the standards of teacher preparation have forced an increase in the level of requirements for the education of preschool teachers, but the author remains doubtful about some solutions.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Nauczyciele; Kształcenie nauczycieli; Edukacja wczesnoszkolna

EN

Teachers; Education of teachers; Early childhood education

• Czasopismo: Studia BAS
• Rocznik: 2022
• Numer: nr 2 (70) Szkolnictwo podstawowe i średnie w Polsce
• Strony: 9--26

Twórcy

autor

Ewa Skrzetuska

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Bibliografia

• Atroszko B., Miejsce innowacyjności w standardach kształcenia nauczycieli, "Forum Oświatowe" 2020, t. 32, nr 1(63).
• Bednarczuk B., Kusiak K., Zdybel D., Przejawy refleksyjności przyszłych nauczycieli w świetle badań empirycznych [w:] Problemy edukacji wczesnoszkolnej, indywidualizacja, uzdolnienia, refleksja nauczyciela, red. E. Skrzetuska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011, s. 223.
• Bogaj A., Kwiatkowski S.M., Szymański M.J., System edukacji w Polsce. Osiągnięcia. Przemiany. Dylematy, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 1995.
• Butler J., Professional Development: Practice as Text, Reflection, as Process, and Self as Locus, "Australian Journal of Education" 1996, nr 3.
• Do dyrektorów szkół, red. I. Dzierzgowska et al., Biblioteczka Reformy, z. 5, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• Duraj-Nowakowa K., Założenia wielostronnego integrowania wczesnej edukacji, "Nauczyciel i Szkoła" 2012, nr 1(51).
• Dziekońska J., Wspólnota działania dzieci w Internecie - o wykorzystaniu potencjału zanurzenia uczniów w nowoczesne technologie na gruncie dydaktyki [w:] Cyfrowy tubylec w szkole, diagnozy i otwarcia, t. 4, Edukacja w cieniu pandemii - wielogłos akademicki, red. M. Nowicka, J. Dziekońska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2021.
• Edukacja w zmieniającym się społeczeństwie, red. I. Białecki, Wydawnictwo Tepis, Warszawa 1996.
• Europejski system transferu i akumulacji punktów (ECTS). Krótki przewodnik, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2006.
• Gaś Z., Doskonalący się nauczyciel, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001.
• Gruszczyk-Kolczyńska E., Dzieci uzdolnione matematycznie: mity i realia [w:] Problemy edukacji wczesnoszkolnej, indywidualizacja, uzdolnienia, refleksja nauczyciela, red. E. Skrzetuska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.
• Gruszczyk-Kolczyńska E., Jak pomóc dziecku pokonać niepowodzenia w nauce matematyki?, Wydawnictwo Bliżej Przedszkola, Kraków 2021.
• Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Dziecięca matematyka - dwadzieścia lat później, Wydawnictwo Bliżej Przedszkola, Kraków 2015.
• Grzesiak J., Mentoring i coaching misją kompetentnego i odpowiedzialnego nauczyciela nauczycieli [w:] Ewaluacja i innowacje w edukacji. Kompetencje i odpowiedzialność nauczyciela, red. J. Grzesiak, Wydawnictwo UAM, PWSZ, Kalisz-Konin 2010.
• Klus-Stańska D., Dezintegracja tożsamości i wiedzy jako proces i efekt edukacji wczesnoszkolnej [w:] (Anty)edukacja wczesnoszkolna, red. D. Klus-Stańska, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2014.
• Kupisiewicz C., Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995.
• Kwaśnica R., Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu [w:] Pedagogika, t. 2, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Kwiatkowska H., Pedeutologia, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
• Lewowicki T., Problemy kształcenia i pracy nauczycieli, Instytut Technologii Eksploatacji - PIB, Warszawa-Radom 2007.
• Marek E., Przygotowanie do zawodu nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej w Polsce, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2015.
• Ministerstwo Edukacji Narodowej, Reforma systemu edukacji. Projekt, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
• Nowicka M., Dziecko w procesie socjalizacji szkolnej - ku integracji czy dysonansowi [w:] (Anty)edukacja wczesnoszkolna, red. D. Klus-Stańska, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2015.
• Nowicka M., Praca grupowa w edukacji wczesnoszkolnej - pozór czy rzeczywistość [w:] Wczesna edukacja. Między schematem a poszukiwaniem nowych ujęć teoretyczno-badawczych, red. D. Klus-Stańska, E. Szatan, D. Bronk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006.
• O doskonaleniu nauczycieli, red. D. Obidniak, Biblioteczka Reformy, z. 4, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w nauce, red. W. Brejnak, T. Opolska, R. Ponczek, Biblioteczka Reformy, z. 18, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O edukacji na wsi, red. W. Książek et al., Biblioteczka Reformy, z. 10, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O nauczaniu przyrody, red. B. Hiszpańska, W. Szymanderska, S. Ziemicki, Biblioteczka Reformy, z. 14, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O ocenianiu, red. G. Gałka-Ziółkowska, S. Ziemicki, Biblioteczka Reformy, z. 17, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O podręcznikach szkolnych, red. W. Książek, D. Mieszkowska, W. Szymanderska, Biblioteczka Reformy, z. 16, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O programach nauczania: gimnazjum, red. W. Książek, H. Kowalczyk, W. Szymanderska, Biblioteczka Reformy, z. 12, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O programach nauczania: szkoła podstawowa, red. W. Książek, H. Kowalczyk, W. Szymanderska, Biblioteczka Reformy, z. 11, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O sieci szkół, red. I. Dzierzgowska, Biblioteczka Reformy, z. 1, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O szkolnictwie narodowym, red. R. Szubański, Biblioteczka Reformy, z. 3, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O reformie, red. W. Książek et al., Biblioteczka Reformy, z. 2, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O reformie programowej: I etap edukacyjny, red. W. Książek et al., Biblioteczka Reformy, z. 7, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O reformie programowej: II etap edukacyjny, red. W. Książek et al., Biblioteczka Reformy, z. 8, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O reformie programowej: III etap edukacyjny, red. W. Książek et al., Biblioteczka Reformy, z. 9, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O uczniu zdolnym, red. A. Barański et al., Biblioteczka Reformy, z. 15, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O wychowaniu w szkole, red. K. Korab, Biblioteczka Reformy, z. 13, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• O zasadach finansowania oświaty w 1999 roku, red. B. Bazan et al., Biblioteczka Reformy, z. 6, Wydawnictwo MEN, Warszawa 1999.
• Sadowska S., Wychowanie do zmiany społecznej. Refleksje w kontekście urzeczywistniania projektu edukacji włączającej, "Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej" 2021, nr 41.
• Schön D.A., The Crisis of Professional Knowledge and the Pursuit of an Epistemology of Practice, "Journal of Interprofessional Care" 1992, nr 6.
• Schön D.A., The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action, Basic Books, New York 1983.
• Skrzetuska E., Stan kształcenia w zakresie pedagogiki wczesnoszkolnej w ośrodkach akademickich w Polsce [w:] Problemy kształcenia nauczycieli wczesnej edukacji w uczelniach wyższych w Polsce, red. M. Nowicka, E. Skrzetuska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016.
• Strzelecka-Ristow A., Kształcenie nauczycieli wczesnej edukacji w kolegiach nauczycielskich (1991-2015) (stan prawny - rozwój - trudności) [w:] Problemy kształcenia nauczycieli wczesnej edukacji w uczelniach wyższych w Polsce, red. M. Nowicka, E. Skrzetuska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016.
• Szempruch J., W stronę profesjonalizmu nauczyciela, "Przegląd Pedagogiczny" 2019, nr 2, https://doi.org/10.34767/PP.2019.02.02.
• Weiner A., Kształcenie na specjalności pedagogika wczesnoszkolna w uczelniach niepublicznych [w:] Problemy kształcenia nauczycieli wczesnej edukacji w uczelniach wyższych w Polsce, red. M. Nowicka, E. Skrzetuska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016.
• Wroczyński R., Marian Falski i reformy szkolne w Rzeczypospolitej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. nr 155, poz. 1288).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 września 2003 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dz.U. nr 170, poz. 1655).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dz.U. nr 207, poz. 2110).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli w kolegiach nauczycielskich i nauczycielskich kolegiach języków obcych (Dz.U. nr 128, poz. 897).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U. 2012, poz. 131).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. nr 50, poz. 400).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 czerwca 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia MEN w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. 2013, poz. 1207).
• Uchwała nr 7/2000 Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 stycznia 2000 r. w sprawie określenia minimalnych wymagań programowych dla studiów magisterskich na kierunku "pedagogika" (Dz.Urz. MEN nr 1, poz. 3).
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 1972 r. Karta praw i obowiązków nauczyciela (Dz.U. nr 16, poz. 114).
• Ustawa z dnia 8 stycznia 1999 r. Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego (Dz.U. nr 12, poz. 96).
• Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2018, poz. 1668; Dz.U. 2021, poz. 478 i 619).
• Załącznik nr 1 Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego (Dz.U. nr 14, poz. 129).
• Załącznik nr 2 Standard kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej (klasy I-III szkoły podstawowej) do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U. 2021, poz. 890).
• Główny Urząd Statystyczny, Studia prowadzone na określonym kierunku - Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna - Poziom kształcenia: jednolite magisterskie - Uczelnia kościelna, https://radon.nauka.gov.pl/dane/studia-prowadzone-na-okreslonym-kierunku?name=Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna&levels=1&pageNumber=1&mainInstitutionKindCode=1&teacherTraining=Tak&disciplines=DS010509N&pageSize=50&fieldName=name&sortOrder=ASC.
• Główny Urząd Statystyczny, Studia prowadzone na określonym kierunku - Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna - Poziom kształcenia: jednolite magisterskie - Uczelnia niepubliczna, https://radon.nauka.gov.pl/dane/studia-prowadzone-na-okreslonym-kierunku?name=Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna&levels=1&pageNumber=1&mainInstitutionKindCode=10&teacherTraining=Tak&disciplines=DS010509N&pageSize=50&fieldName=name&sortOrder=ASC.
• Główny Urząd Statystyczny, Studia prowadzone na określonym kierunku - Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna - Poziom kształcenia: jednolite magisterskie - Uczelnia publiczna, https://radon.nauka.gov.pl/dane/studia-prowadzone-na-okreslonym-kierunku?name=Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna&levels=1&pageNumber=1&mainInstitutionKindCode=13&teacherTraining=Tak&disciplines=DS010509N&pageSize=50&fieldName=name&sortOrder=ASC.
• Główny Urząd Statystyczny, Studia prowadzone na określonym kierunku - Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna - Poziom kształcenia: pierwszego stopnia, drugiego stopnia, https://radon.nauka.gov.pl/dane/studia-prowadzone-na-okreslonym-kierunku?name=Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna&levels=2&levels=3&pageNumber=1&mainInstitutionKindCode=13&teacherTraining=Tak&disciplines=DS010509N&pageSize=50&fieldName=name&sortOrder=ASC.

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2022.10