Zmiany w organizacji i funkcjonowaniu kształcenia zawodowego w Polsce. Bilans reform 1989-2022

• Autorzy: Michał Sitek , Jędrzej Stasiowski
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedmiotem artykułu jest podsystem kształcenia zawodowego, który określa się jako wstępne kształcenie zawodowe (ang. initial vocational education and training, IVET). W polskim prawie oświatowym rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie w określonym zawodzie występującym w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (reformy z lat 1999 i 2012), a aktualnie w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego. Obecnie tak rozumiane kształcenie jest realizowane w technikach, branżowych szkołach I stopnia, 2-letnich branżowych szkołach II stopnia oraz szkołach specjalnych przysposabiających do pracy, a także szkołach policealnych, które pozwalają na zdobycie kwalifikacji zawodowych osobom z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. Za część wstępnego kształcenia zawodowego w Polsce można uznać także system rzemiosła, w którym są uzyskiwane świadectwa rzemieślnicze i dyplomy mistrzowskie. W ostatnich dekadach kształcenie zawodowe przeszło kilka głębokich zmian. Celem pracy jest podsumowanie głównych problemów związanych z organizacją i finansowaniem kształcenia zawodowego, podsumowanie dotychczasowych reform w tym zakresie w Polsce, ocena jakości i efektywności systemu oraz wskazanie głównych wyzwań w tej dziedzinie.

EN

The reforms of the initial vocational education in Poland (1999, 2012, and 2017-2019) placed learning outcomes in the centre of attention, strengthened work-based learning, introduced a forecast for the labour market demand for graduates, and launched a graduate monitoring system. However, several challenges remain, such as the low level of students' general skills and inadequate funding. Recent surveys and the newly developed graduate monitoring system based on administrative data show that vocational education is heterogeneous. In addition to the differences in educational and labour market status by type of school, the situation of juvenile workers in the dual system differs from the situation of other students of sectoral schools. The educational and labour market experiences also vary by sector of training.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Kształcenie zawodowe; Szkolnictwo zawodowe; Jakość kształcenia

EN

Vocational training; Vocational education; Quality education

• Czasopismo: Studia BAS
• Rocznik: 2022
• Numer: nr 2 (70) Szkolnictwo podstawowe i średnie w Polsce
• Strony: 71--93

Twórcy

autor

Michał Sitek

• Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie

autor

Jędrzej Stasiowski

• Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie

Bibliografia

• Andersen R., van de Werfhorst H.G., Education and Occupational Status in 14 Countries: The Role of Educational Institutions and Labour Market Coordination, "The British Journal of Sociology" 2010, t. 61, nr 2, https://doi.org/10.1111/j.1468-4446.2010.01315.x.
• Barański S., Szkolnictwo zawodowe w okresie stalinowskim: "produkcja kadr" czy instytucja awansu społecznego?, "Przegląd Historyczny" 2011, t. 102, nr 2.
• Bielawska A., Dualny system kształcenia zawodowego w Polsce na przykładzie rzemiosła, "Ekonomiczne Problemy Usług" 2012, nr 80 [Uwarunkowania rynkowe rozwoju mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. MIKROFIRMA 2012, red. A. Bielawska].
• Bulkowski K. et al., Absolwenci szkół zawodowych z roku szkolnego 2016/2017. Raport z pierwszej rundy monitoringu losów edukacyjno-zawodowych absolwentów szkół zawodowych, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2019.
• Burski J. et al., Umiejętności Polaków - wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych (PIAAC), Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2013.
• Chłoń-Domińczak A. et al., Edukacja zawodowa w Polsce [w:] Raport o stanie edukacji. Kontynuacja przemian, red. A. Wojciuk, M. Fedorowicz, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2011.
• Drogosz-Zabłocka E., Stasiowski J., Kształcenie zawodowe w Polsce. Przemiany, organizacja, efekty [w:] Wykształcenie zawodowe. Perspektywa systemu edukacji i rynku pracy, red. U. Sztanderska, Wydawnictwo FRSE, Warszawa 2019.
• Drogosz-Zabłocka E., Stasiowski J., Praktyczna nauka zawodu pracowników młodocianych z perspektywy pracodawców. Koszty, korzyści i ryzyka, "Edukacja" 2016, nr 2(137).
• Drzeżdżon W., Kształcenie zawodowe w kontekście potrzeb polskiego i europejskiego rynku pracy. Wybrane zagadnienia, "Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość" 2009, nr 6, s. 38-53.
• Główny Urząd Statystyczny, Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2018/2019, Warszawa-Gdańsk 2019, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/oswiata-i-wychowanie-w-roku-szkolnym-20182019,1,14.html.
• Główny Urząd Statystyczny, Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2020/2021, Warszawa-Gdańsk 2021.
• Główny Urząd Statystyczny, "Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej", Warszawa 2001.
• Główny Urząd Statystyczny, "Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej", Warszawa 2011.
• Główny Urząd Statystyczny, "Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej", Warszawa 2021.
• Hanushek E.A. et al., General Education, Vocational Education, and Labor-market Outcomes over the Lifecycle, "Journal of Human Resources" 2017, t. 52, nr 1, https://doi.org/10.3368/jhr.52.1.0415-7074r.
• Herbst M., Levitas T., Decentralizacja systemu oświaty w Polsce 2000-2010. Czas stabilizacji i nowe wyzwania [w:] Decentralizacja oświaty, red. M. Herbst, Biblioteczka Oświaty Samorządowej, t. 7, Wydawnictwo ICM, Warszawa 2012.
• Humenny G., Uzyskiwanie dyplomów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Analiza ilościowa, XXVII Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej pt. "Zdalna i bezpośrednia diagnostyka edukacyjna", Kraków-Warszawa 2021.
• Humenny G. et al., Raport analityczny. Wyniki monitoringu karier absolwentów szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych. Absolwenci z lat 2019 i 2020, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2022 (w przygotowaniu).
• Kopańska A., Organizacja i finansowanie szkół kształcących zawodowo przez powiaty [w:] Wykształcenie zawodowe. Perspektywa systemu edukacji i rynku pracy, red. U. Sztanderska, E. Drogosz-Zabłocka, Wydawnictwo FRSE, Warszawa 2019.
• Kopańska A., Drogosz-Zabłocka E., Publiczne wydatki na edukację ponadgimnazjalną i policealną [w:] Koszty edukacji ponadgimnazjalnej i policealnej, red. U. Sztanderska, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2013.
• Kwiatkowski S.M., Kształcenie zawodowe w szkołach ponadgimnazjalnych a oczekiwania pracodawców wobec absolwentów, "Przyszłość. Świat - Europa - Polska" 2013, nr 1.
• Lis M., Miazga A., Ocena jakości polskiego systemu kształcenia zawodowego z perspektywy potrzeb rynku pracy, "Edukacja" 2016, nr 1(136).
• Meritum. Prawo oświatowe, red. K. Gawroński, S.M. Kwiatkowski, Wolters Kluwer, Warszawa 2022.
• Ministerstwo Edukacji Narodowej, Reforma Systemu Edukacji. Projekt, Warszawa 1998.
• Nowacki T.W., Leksykon pedagogiki pracy, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2004.
• Osiecka-Chojnacka J., Szkolnictwo zawodowe wobec problemów rynku pracy, "Studia BAS" 2007 [Rynek pracy, red. E. Karpowicz].
• The Political Economy of Collective Skill Formation, red. M.R. Busemeyer, C. Trampusch, Oxford University Press, Oxford 2012.
• Quintini G., Manfredi T., Going Separate Ways? School-to-Work Transitions in the United States and Europe. OECD Social, "Employment and Migration Working Papers", nr 90, http://dx.doi.org/10.1787/221717700447.
• Rözer J.J., Bol T., Labour Market Effects of General and Vocational Education over the Life-Cycle and across Time: Accounting for Age, Period, and Cohort Effects, "European Sociological Review" 2019, t. 35, nr 5, https://doi.org/10.1093/esr/jcz031.
• Sitek M., Egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe [w:] Wykształcenie zawodowe. Perspektywa systemu edukacji i rynku pracy, red. U. Sztanderska, E. Drogosz-Zabłocka, Wydawnictwo FRSE, Warszawa 2019.
• Stasiowski J., Kłobuszewska M., Drogosz-Zabłocka E., Wiele zawodów - jedna waga? O zróżnicowaniu kosztów kształcenia zawodowego, "Edukacja" 2016, nr 1(136).
• Stęchły W., Edukacja formalna wobec edukacji pozaformalnej i uczenia się nieformalnego. Analiza komplementarności instytucjonalnej w kontekście Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2021.
• Stęchły W., Tomaszuk A., Ziewiec G., 6. Modernizacja kształcenia zawodowego w świetle celów polityki uczenia się przez całe życie [w:] Raport o stanie edukacji, red. A. Chłoń-Domińczak, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2012.
• Szczucka A., Strzebońska A., Worek B., Wykształcenie zawodowe: bariera czy szansa na rynku pracy? Wyniki badania Bilans Kapitału Ludzkiego [w:] Wykształcenie zawodowe. Perspektywa systemu edukacji i rynku pracy, red. U. Sztanderska, E. Drogosz-Zabłocka, Wydawnictwo FRSE, Warszawa 2019.
• Szlosek F., Kształcenie zawodowe w Polsce na początku XXI wieku, "Szkoła - Zawód - Praca" 2012, nr 4.
• Transitions from Education to Work in Europe: The Integration of Youth into EU Labour Markets, red. W. Müller, M. Gangl, Oxford University Press, Oxford 2003.
• Van der Velden R.K., Wolbers M.H., The Integration of Young People into the Labour Market: The Role of Training Systems and Labour Market Regulation [w:] Transitions from Education to Work in Europe. The Integration of Youth into EU Labour Markets, red. W. Müller, M. Gangl, Oxford University Press, Oxford 2003, https://doi.org/10.1093/0199252475.001.0001.
• Wolbers M.H., Patterns of Labour Market Entry: A Comparative Perspective on School-to-Work Transitions in 11 European Countries, "Acta Sociologica" 2007, t. 50, nr 3, https://doi.org/10.1177/0001699307080924.
• Wolter S.C., Ryan P., Apprenticeship [w:] Handbook of the Economics of Education, t. 3, red. E.A Hanushek, S.J. Machin, L. Woessmann, Elsevier, 2011.
• Zahorska M., Sukcesy i porażki reformy edukacji, "Przegląd Socjologiczny" 2009, nr 3.
• Obwieszczenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 marca 2019 r. w sprawie prognozy zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (M.P. 2019, poz. 276).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz.U. 2019, poz. 325).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. 2019, poz. 316).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. 2019, poz. 391).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. 2019, poz. 639).
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2014 r. w sprawie refundowania ze środków Funduszu Pracy wynagrodzeń wypłacanych młodocianym pracownikom (Dz.U. 2014, poz. 865).
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. 2021, poz. 1082).
• Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (Dz.U. 2020, poz. 2159).
• Związek Rzemiosła Polskiego, https://zrp.pl/o-nas/o-zrp/.
• Eurostat, Employment Rates of Young People not in Education and Training by Sex, Educational Attainment Level, Years Since Completion of Highest Level of Education and Country of Birth, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=edat_lfse_32&lang=en.
• Cedefop, Cedefop European database on apprenticeship schemes, https://www.cedefop.europa.eu/en/tools/apprenticeship-schemes.
• Cedefop, Database on financing apprenticeships in the EU, https://www.cedefop.europa.eu/en/tools/financing-apprenticeships.
• Cedefop, Vocational education and training in Europe, https://www.cedefop.europa.eu/en/tools/vet-in-europe.

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2022.13