Nauczanie przedmiotów przyrodniczych w Polsce - diagnoza i wyzwania

• Autorzy: Urszula Poziomek

Warianty tytułu

Science Education in Poland: Diagnosis and Challenges

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Głównym celem nauczania i uczenia się przedmiotów przyrodniczych jest zrozumienie otaczającej człowieka przyrody - zachodzących w niej procesów, zależności między jej elementami, mechanizmów i prawidłowości nią rządzących. Rozumienie świata przyrody, które jest możliwe przez jej badanie - obserwacje lub doświadczenia - to warunek jej ochrony i otoczenia troską przez człowieka. Te dwie podstawowe metody w naukach przyrodniczych opierają się na określonym porządku logicznym i ustalonych procedurach. Każde badanie wymaga rozumowania, najczęściej złożonego, a umiejętności nabyte w czasie planowania i realizacji procedur badawczych pozwalają rozwiązywać problemy nie tylko przyrodnicze. Niezbędne są też kompetencje społeczne i technologiczne. Bez umiejętności porozumiewania się, dyskusji, wymiany poglądów i opinii, a także bez wsparcia nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) nie można współcześnie poznawać przyrody ani jej chronić. Kształtowanie i rozwijanie umiejętności badawczych, technologicznych i społecznych powinno się odbywać równolegle z powiększaniem zasobu wiedzy ucznia. Priorytet kształtowania i rozwijania umiejętności w kontekście wiedzy jest zgodny z założeniami Europejskiego programu na rzecz umiejętności Komisji Europejskiej oraz Strategii umiejętności Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Cooperation and Development, OECD). Polski rząd w 2020 r. przyjął do realizacji Zintegrowaną strategię umiejętności 2030 - dokument, w którym podkreślono rolę kształtowania i rozwijania umiejętności w ciągu całego życia oraz uwydatniono znaczenie przedmiotów przyrodniczych i ich związków z matematyką, techniką i ze sztuką (ang. Science, Technology, Engineering, Art and Mathematics, STEAM). Umiejętności uczniów służące rozwiązywaniu problemów badawczych są też diagnozowane w międzynarodowych badaniach edukacyjnych: Międzynarodowym Badaniu Wyników Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych (ang. Trends in International Mathematics and Science Study, TIMSS) i Programie Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (ang. Programme for International Student Assessment, PISA). Celem artykułu jest przedstawienie aktualnego stanu nauczania przedmiotów przyrodniczych w Polsce w kontekście wyżej wspomnianych umiejętności.

EN

The article presents science education in Poland in the context of shaping and developing problem-solving skills by applying rational solutions to the research method, using ICT as well as communicating and collaborating in a group. The paper describes the following aspects: organisation of teaching science subjects ISCED 1, ISCED 2 and ISCED 3 and provisions of the core curriculum for these subjects according to the skills mentioned above; preferences of science teachers regarding the forms and methods of working with students; results of both: science subjects matriculation exams and TIMSS 2019 and PISA 2018 international surveys on science knowledge and skills. At the end of the article, conclusions and recommendations are formulated that can improve science education in Polish schools.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Nauki przyrodnicze; Edukacja ekologiczna; Edukacja; Nauczyciele; Kompetencje społeczne

EN

Natural sciences; Ecology education; Education; Teachers; Social competences

• Czasopismo: Studia BAS
• Rocznik: 2022
• Numer: nr 2 (70) Szkolnictwo podstawowe i średnie w Polsce
• Strony: 119--146

Twórcy

autor

Urszula Poziomek

Bibliografia

• Banaszak M., Rola nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej w kształtowaniu (się) przyrodniczej wiedzy naukowej dziecka, "Studia Edukacyjne" 2017, nr 44, https://doi.org/10.14746/se.2017.44.24.
• Bernard P. et al., Podstawy metodologii IBSE. Nauczanie przedmiotów przyrodniczych kształtujące postawy i umiejętności badawcze uczniów, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2012.
• European Commission, Teachersʼ and School Headsʼ Salaries and Allowances in Europe - 2019/20. Eurydice - Facts and Figures, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2021, https://doi.org/10.2797/575589.
• European Commission / EACEA / Eurydice, Recommended Annual Instruction Time in Full-time Compulsory Education in Europe - 2018/19. Eurydice - Facts and Figures, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2019, https://doi.org/10.2797/714725.
• Grajkowski W., Diagnoza potrzeb nauczycieli przyrody w szkole podstawowej w zakresie wsparcia w prowadzeniu lekcji metodą badawczą, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014.
• Hernik K. et al., Polscy nauczyciele i dyrektorzy na tle międzynarodowym. Główne wyniki badania TALIS 2013, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014.
• Jelinek A., Grzechy edukacji przyrodniczej, których korzenie sięgają wychowania przedszkolnego i nauczania w klasach I-III, "Edukacja Biologiczna i Środowiskowa" 2017, nr 2.
• Lavy V., Do Differences in Schools' Instruction Time Explain International Achievement Gaps? Evidence from Developed and Developing Countries, "The Economic Journal" 2015, t. 125, nr 588, https://doi.org/10.1111/ecoj.12233.
• Lilpop J. et al., Jak przygotować pracę badawczą na olimpiadę biologiczną?, "Edukacja Biologiczna i Środowiskowa" 2017, nr 2(63), http://www.zdch.uj.edu.pl/documents/87419401/94513464/1_Podstawy_metodologii_IBSE.pdf.
• Meyer E., Van Klaveren Ch., The Effectiveness of Extended Day Programs: Evidence from a Randomized Field Experiment in the Netherlands, "Economics of Education Review" 2013, nr 36, https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2013.04.002.
• Michalak R., Konstruktywistyczna perspektywa wczesnej edukacji przyrodniczej, "Problemy Wczesnej Edukacji" 2020, t. 51, nr 4, https://doi.org/10.26881/pwe.2020.51.08.
• Najwyższa Izba Kontroli, Organizacja pracy nauczycieli w szkołach publicznych. Informacja o wynikach kontroli, Warszawa 2020.
• Najwyższa Izba Kontroli, System egzaminów zewnętrznych w oświacie. Informacja o wynikach kontroli, Warszawa 2019.
• Organisation for Economic Cooperation and Development, OECD Skills Strategy 2019: Skills to Shape a Better Future, OECD Publishing, Paris 2019, https://doi.org/10.1787/9789264313835-en.
• Ostrowska E.B., Spalik K., Laboratorium myślenia. Diagnoza nauczania przedmiotów przyrodniczych w Polsce 2011-2014, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2015.
• Paśko J.R., Szkoła dla studiów czy studia pod dyktando szkoły?, "Edukacja Biologiczna i Środowiskowa" 2016, nr 3(60).
• PISA 2018. Czytanie, rozumienie, rozumowanie, red. M. Sitek, E.B. Ostrowska, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2020.
• Poziomek U., Czy jakość oceniania prac egzaminacyjnych z biologii zależy tylko od przygotowania egzaminatorów? [w:] Rola społeczna diagnostyki egzaminacyjnej. XXVI Krajowa Konferencja Diagnostyki Egzaminacyjnej, red. B. Niemierka, M.K. Szmigel, Polskie Towarzystwo Diagnostyki Edukacyjnej, Kraków-Warszawa 2020, http://www.ptde.org/mod/page/view.php?id=766&forceview=1.
• Poziomek U. et al., Edukacja przyrodnicza małych dzieci - opis przyrody czy jej badanie?, "Edukacja Biologiczna i Środowiskowa" 2015, nr 4(57).
• Rusiecki M., Etos zawodu nauczyciela, "Kieleckie Studia Teologiczne" 2008, nr 7.
• Sjöberg S., The PISA-sydrome - How the OECD Has Hijacked the Way We Perceive Pupils, Schools and Education, "Confero" 2019, t. 7, nr 1, https://doi.org/10.3384/confero.2001-4562.190125.
• TIMSS 2019. Wyniki międzynarodowego badania osiągnięć czwartoklasistów w matematyce i przyrodzie, red. M. Sitek, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2020.
• Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Europejski program na rzecz umiejętności służący zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności (COM(2020) 274 final).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. 2012, poz. 977).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017, poz. 356).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz.U. 2017, poz. 1575, ze zm.).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. 2018, poz. 467).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. 2019, poz. 639).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lutego 2021 r. w sprawie egzaminu maturalnego (Dz.U., poz. 482).
• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 2021, poz. 1915).
• Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 (część szczegółowa). Polityka na rzecz rozwijania umiejętności zgodnie z ideą uczenia się przez całe życie, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/zintegrowana-strategia-umiejetnosci-2030-czesc-szczegolowa--dokument-przyjety-przez-rade-ministrow.
• Eurydice, Krótka informacja o polskim systemie edukacji 2021/22, https://eurydice.org.pl/krotka-informacja-o-polskim-systemie-edukacji/.
• Joint Council for Qualifications, A Guide to Appeals Processes Summer 2021 Series, https://www.jcq.org.uk/wp-content/uploads/2021/06/JCQ_Appeals-Guidance_Summer-2021.pdf.
• Ministerstwo Edukacji i Nauki, Zasady organizowania i przeprowadzania egzaminów zewnętrznych w latach 2021-2023, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/zasady-organizowania-i-przeprowadzania-egzaminow-zewnetrznych-w-latach-2021-2023.

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2022.15