Udostępnienie walorów geoturystycznych wybranych części Sudetów za pośrednictwem szlaków pieszych na przestrzeni ostatnich 50 lat

• Autorzy: Krzysztof Kołodziejczyk

Warianty tytułu

The Use of Hiking Trails to Access Geosites in Selected Parts of The Sudeten Mountains Over The Past 50 Years

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Walory geoturystyczne nie zawsze były odpowiednio doceniane przez krajoznawców. W przeszłości podczas wyznaczania szlaków turystycznych zwykle skupiano się na zamkach, kościołach lub punktach widokowych, nie poświęcając zbyt wiele uwagi geoatrakcjom, z wyjątkiem najbardziej widowiskowych formacji skalnych (np. w Karkonoszach, Rudawach Janowickich lub Górach Stołowych). W wyniku takiego podejścia wiele ciekawych z punktu widzenia geodziedzictwa miejsc znanych było jedynie wąskiej grupie entuzjastów (zwłaszcza interesujących się reliktami górnictwa). Dopiero dzięki rozwijającej się w ostatnich latach sieci szlaków walory geoturystyczne stały się bardziej dostępne, co przypadło zarazem na czas wzrostu popularności samej geoturystyki. Celem artykułu jest prześledzenie zmian w udostępnieniu geoatrakcji w wybranych pasmach Sudetów (Góry Sowie, Bystrzyckie, Orlickie i Suche) wraz z rozwojem sieci szlaków pieszych. Autor zwraca uwagę na związany z tym rozwój środków przekazu treści w zakresie nauk o Ziemi. Zmiany układu tras analizowano za pomocą metod zaczerpniętych z teorii grafów, natomiast analizę dostępności geodziedzictwa przeprowadzono poprzez porównanie map i prze- wodników turystycznych z różnych okresów oraz badania terenowe. Na tej podstawie określono przebieg szlaków względem wybranych walorów geoturystycznych. Największe pozytywne zmiany w zakresie udostępnienia geodziedzictwa przez szlaki piesze odnotowano w Górach Sowich, Bystrzyckich i Orlickich, zaś w Górach Suchych nie nastąpiła w tym zakresie większa poprawa. Znakowane trasy coraz częściej docierają do geoatrakcji o pochodzeniu antropogenicznym, jak relikty kopalń i kamieniołomy. Pomimo wyraźnej poprawy w zakresie udostępnienia geodziedzictwa w Sudetach wiele walorów geoturystycznych nadal pozostaje poza istniejącą siecią szlaków turystycznych, co oznacza, że możliwości rozwoju w tym zakresie nie zostały wyczerpane.(abstrakt oryginalny)

EN

Geotourism assets have not always been properly appreciated by tourism organisers. In the past, designers of tourist trails often prioritised castles, churches or viewpoints, without paying much attention to geosites, with the exception of spectacular rock formations (e.g. in the Karkonosze, Rudawy Janowickie or the Table Mountains). As a result, many places that are of interest as part of geoheritage were known only to a narrow group of enthusiasts (especially those interested in relics of mining history). Only recently, thanks to the growing network of trails, have many geosites become more accessible, which coincided with the growing popularity of geotour- ism itself. The aim of the article is to track changes in the accessibility of geosites in selected ranges of the Sudeten Mountains (Sowie, Bystrzyckie, Orlickie and Suche Mountains) along with the ex- pansion of the hiking trail network. The author highlights the related development of educational tools used for communicating information about Earth sciences. Changes in trail layouts were analysed using methods derived from graph theory, while accessibility of geoheritage through these trails was determined by comparing maps and tourist guides from various periods as well as field studies. Based on this information, the author was able to determine to what extent the trails featured the selected geotourism assets. The most positive changes regarding access to geo- heritage through hiking trails can be found in the Sowie, Bystrzyckie and Orlickie Mountains, while no major improvements in this respect were identified in the Suche Mountains. Marked trails increasingly feature geosites of anthropogenic origin, such as remains of mines and quarries. Despite a significant improvement in the accessibility of geoheritage in the Sudeten Mountains, many geotourism assets are still outside the existing network of tourist trails, so there is potential for further development in this regard.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Turystyka; Geoturystyka; Dziedzictwo kulturowe; Szlaki turystyczne

EN

Tourism; Geotourism; Cultural heritage; Tourist routes

• Czasopismo: Studia Periegetica
• Rocznik: 2022
• Numer: nr 4(40)
• Strony: 7--33

Twórcy

autor

Krzysztof Kołodziejczyk

• Uniwersytet Wrocławski

Bibliografia

• Allan, M., Dowling, R., i Sanders D. (2015). The motivations for visiting geosites: the case of Crystal Cave, Western Australia. GeoJournal of Tourism and Geosites, 16(2), 141-152.
• Augustyn, A. (2013). Wałbrzyski Park Wielokulturowy Stara Kopalnia jako przykład ochrony górniczego dziedzictwa poprzemysłowego. Nauki Społeczne, 1, 132-146.
• Bajda-Gołębiewska, M. (2011). Szlaki turystyczne na obszarach chronionych. Economy and Management, 1, 57-69.
• Baranowska-Janota, M. (1989). Podstawowe zasady rozwoju turystyki w górskich przyrodniczych obszarach chronionych. Prace Geograficzne, 80, 155-158.
• Bartuś, T., Mastej, W., i Łodziński, M. (2009). Geotourism attractions of the Central Sudetic Geostrada. Geoturystyka, 19(1), 43-60.
• Briedenhann, J., Wickens, E. (2004). Tourism routes as a tool for the economic development of rural areas - vibrant hope or impossible dream?. Tourism Management, 25(1), 71-79. https://doi.org/10.1016/S0261-5177(03)00063-3
• Chanas, R., Czerwiński, J. (1979). Sudety: przewodnik. Wydawnictwo Sport i Turystyka.
• Chhetri, P., Arrowsmith, C., i Jackson, M. (2004). Determining hiking experiences in nature-based tourist destinations. Tourism Management, 25(1), 31-43. https://doi.org/10.1016/S0261-5177(03)00057-8
• Chylińska, D., Kołodziejczyk, K. (2018). Geotourism in an urban space?, Open Geosciences, 10, 297-310. https://doi.org/10.1515/geo-2018-0023
• Chylińska, D., Kołodziejczyk, K. (2021). The untapped potential of scenic routes for geotourism: case studies of Lasocki Grzbiet and Pasmo Lesistej (Western and Central Sudeten Mountains, SW Poland). Journal of Mountain Science, 18(4), 1062-1092. https://doi.org/10.1007/s11629-020-6630-1
• Cwojdziński, S., Kozdrój, W. (2007). Sudety: przewodnik geoturystyczny. Państwowy Instytut Geologiczny.
• Cwojdziński, S., Pacuła, J., i Stachuła, A. (2011). Geostrada Sudecka - nowa forma geoturystyki w Sudetach. Przegląd Geologiczny, 59(7), 510-535.
• Dudziak, T., Potocki, J. (1995). Rozwój sieci szlaków turystycznych w Sudetach. Śląski Labirynt Krajoznawczy, 7, 99-118.
• Hose, T. A. (1995). Selling the story of Britain's stone. Environmental Interpretation, 10(2), 16-17.
• Hose, T. A. (2000). Geological interpretation and geoconservation promotion for tourists. W: D. Barretino, W.A.P. Wimbledon, E. Gallego (red.), Geological heritage: its conservation and management (s. 127-146). Sociedad Geologica de Espana/Instituto Technologico GeoMinero de Espana/ProGEO
• Hose, T. A. (2005). Geotourism: appreciating the deep time of landscapes. W: M. Novelli (red.), Niche tourism: contemporary issues, trends and cases (s. 27-37). Elsevier Butterworth-Heinemann.
• Hose, T. A. (2012). 3G's for Modern Geotourism. Geoheritage, 4(1-2), 7-24. https://doi.org/10.1007/s12371-011-0052-y
• Jancewicz, K., Kotwicka, W., i Duszyński, F. (2018). Wybrane formy skalne doliny Bystrzycy w Młotach - morfologia i współczesne procesy. Przyroda Sudetów, 21, 239-262.
• Kacprzak, A., Migoń, P., i Musielok, Ł. (2013). Using soils as indicators of past slope instability in forested terrain, Kamienne Mts, SW Poland. Geomorphology, 194, 65-75. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2013.04.014
• Kasprzak, M., Duszyński, F., Jancewicz, K., Michniewicz, A., Różycka, M., i Migoń, P. (2016). The Rogowiec Landslide Complex (Central Sudetes, SW Poland) - a case of a collapsed mountain. Geological Quarterly, 60(3), 695-713. https://doi.org/10.7306/gq.1286
• Kasprzak, M., Traczyk, A. (2012). Uwarunkowania rozwoju osuwisk w środkowej części Gór Kamiennych (Sudety). Landform Analysis, 20, 65-77.
• Kiryluk, H. (2008). Problemy rozwoju funkcji turystycznej na obszarach parków krajobrazowych. W: K. Zimniewicz (red.), Bariery w zarządzaniu parkami krajobrazowymi w Polsce (s. 101-118). Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Kołodziejczyk, K. (2011). Hiking trails for tourists in the "Chełmy" Landscape Park - assessment of their route and infrastructure development/Piesze szlaki turystyczne Parku Krajobrazowego "Chełmy" - ocena przebiegu i zagospodarowania. Polish Journal of Sport and Tourism, 18(4), 324-335. https://doi.org/10.2478/v10197-011-0029-z
• Kołodziejczyk, K. (2014). Rozwój sieci szlaków turystycznych wzdłuż granicy polsko-czeskiej w Sudetach w latach 1945-2013. Prace Geograficzne, 136, 81-101. https://doi.org/10.4467/20833113PG.14.005.1643
• Kołodziejczyk, K. (2015a). Wzorce zagospodarowania szlaków turystycznych w górach średnich na wybranych przykładach europejskich. Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Kołodziejczyk, K. (2015b). Integracja sieci szlaków turystycznych wzdłuż granicy polsko-czeskiej w Sudetach po wstąpieniu Polski i Republiki Czeskiej do strefy Schengen. W: M. Babińska (red.), Turystyka na pograniczu polsko-czeskim (s. 85-98). Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa.
• Kołodziejczyk, K. (2019). Rozwój sieci szlaków pieszych w wybranych częściach Sudetów Środkowych w latach 2005-2017. Prace Geograficzne, 156, 9-33. https://doi.org/10.4467/20833113PG.19.001.10305
• Kołodziejczyk, K. (2020a). The way to the rocks - changes of networks of hiking trails in chosen sandstones landscapes in Poland and the Czech Republic in the period of political transformation. Geoheritage, 12, id 25, 1-30. https://doi.org/10.1007/s12371-020-00428-9
• Kołodziejczyk, K. (2020b). Changes in the network of tourist trails in the border zones of the Czech Republic after entering the Schengen area. Journal of Mountain Science, 17(4), 949-972. https://doi.org/10.1007/s11629-019-5809-9
• Konior, A. (2021). Zarządzanie dziedzictwem kulturowym w kontekście procesu rewitalizacji obszarów poprzemysłowych. Wydawnictwo Attyka.
• Kosmaty, J. (2005). "Lisia" sztolnia w Wałbrzychu - relikt dawnych robót górniczych i możliwości wykorzystania dla celów turystycznych i dydaktycznych. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, 111, 127-139.
• Kosmaty, J. (2011). Wałbrzyskie tereny górnicze po 15 latach od zakończenia eksploatacji węgla. Górnictwo i Geologia, 6(1), 131-148.
• Kotwicka, W., Duszyński, F., i Jancewicz, K. (2019). Morfologia progu piaskowcowego na wschodnim stoku wzniesienia Bronisz w Górach Bystrzyckich. Przyroda Sudetów, 22, 161-188.
• Kowalczyk, A., Derek, M. (2010). Zagospodarowanie turystyczne. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Krzemińska, A., Zaręba, A. (2009). Problemy środowiskowe rewitalizacji terenów "Lisiej Sztolni" przy kopalni "Julia" w Wałbrzychu. Problemy Ekologii Krajobrazu, 24, 93-100.
• Lijewski, T., Mikułowski, B., i Wyrzykowski, J. (2002). Geografia turystyki Polski. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Lisowska, A. (2016). Stara Kopalnia Centrum Nauki i Sztuki w Wałbrzychu - przykład rewitalizacji obiektów przemysłowych na cele kulturowe. Turystyka Kulturowa, 4/2016, 6-20.
• Martynowski, Z., Mazurski, K.R. (1978). Sudety: Ziemia Kłodzka i Góry Opawskie. Wydawnictwo "Sport i Turystyka".
• Mastalska-Cetera, B., Krajewski, P. (2015). Rozwój turystyki w granicach Parku Krajobrazowego Gór Sowich w świetle zapisów strategii rozwoju gmin, Ekonomiczne Problemy Turystyki, 2(30), 165-181. https://doi.org/10.18276/ept.2015.2.30-10
• Mastej, W. (2012a). Czerwone Skałki/The Red Rocks. W: T. Słomka (red.), Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej/The catalogue of geotourism sites in nature reserves and monuments (s. 40-43). Akademia Górniczo-Hutnicza.
• Mastej, W. (2012b). Torfowisko pod Zieleńcem/The Peat Bog at Zieleniec. W: T. Słomka (red.), Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej/The catalogue of geotourism sites in nature reserves and monuments (s. 127-129). Akademia Górniczo-Hutnicza.
• Mazurski, K.R. (2012). Historia turystyki sudeckiej. Oficyna Wydawnicza "Wierchy".
• Migoń, P. (2012). Geoturystyka. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Migoń, P. (2016). Rediscovering geoheritage, reinventing geotourism: 200 years of experience from the Sudetes, Central Europe. Geological Society, London, Special Publications, 417(1), 215-228. https://doi.org/10.1144/SP417.2
• Migoń, P., Jancewicz, K., i Kasprzak, M. (2014). Zasięg obszarów objętych osuwiskami w Górach Kamiennych (Sudety Środkowe) - porównanie map geologicznych i cyfrowego modelu wysokości z danych LiDAR. Przegląd Geologiczny, 62, 463-471.
• Migoń, P., Jancewicz, K., Różycka, M., Duszyński, F., i Kasprzak, M. (2017). Large-scale slope remodelling by landslides - geomorphic diversity and geological controls, Kamienne Mts, Central Europe. Geomorphology, 289, 134-151. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2016.09.037
• Migoń, P., Kacprzak, A., Malik, I., Kasprzak, M., Owczarek, P., Wistuba, M., i Pánek, T. (2014). Geomorphological, pedological and dendrochronological signatures of a relict landslide terrain, Mt Garbatka (Kamienne Mts), SW Poland. Geomorphology, 219, 213-231. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2014.05.005
• Migoń, P., Pánek, T., Malik, I., Hradecký, J., Owczarek, P., i Šilhán, K. (2010). Complex landslide terrain in the Kamienne Mountains, Middle Sudetes, SW Poland. Geomorphology, 124(3-4), 200-214. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2010.09.024
• Migoń, P., Pijet-Migoń, E. (2017). Viewpoint geosites - value, conservation and management issues. Proceedings of the Geologists' Association, 128(4), 511-522. https://doi.org/10.1016/j.pgeola.2017.05.007
• Newsome, D., Dowling, R. K., red. (2010). Geotourism: the tourism of geology and landscapes. Goodfellow.
• Piątek, E. (1989). Historia dolnośląskiego górnictwa węgla kamiennego od XV do połowy XVIII wieku. Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, Politechnika Wrocławska.
• Plan. (2003). Sudety Środkowe: część zachodnia: mapa turystyczna 1:40 000. Wydawnictwo Turystyczne Plan.
• Plan. (2005). Góry Sowie: mapa turystyczna 1:35 000. Wydawnictwo Turystyczne Plan.
• Plan. (2007). Góry Stołowe: mapa turystyczna 1:30 000. Wydawnictwo Turystyczne Plan.
• Potocki, J. (2004). Rozwój zagospodarowania turystycznego Sudetów od połowy XIX w. do II wojny światowej. Wydawnictwo Turystyczne Plan.
• Potocki, J. (2013). Kształtowanie sieci turystycznych szlaków pieszych w Sudetach po II wojnie światowej i jego ważniejsze uwarunkowania. W: A. Mateusiak (red.), Zarys dziejów turystyki i przewodnictwa w Sudetach (s. 23-46). Wydawnictwo AD REM.
• PPWK. (1967). Góry Wałbrzyskie: mapa turystyczna 1:75 000. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
• PPWK. (1971). Góry Wałbrzyskie: mapa turystyczna 1:75 000. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
• PPWK. (1976). Góry Wałbrzyskie i Kamienne: mapa turystyczna 1:75 000. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
• Ptaszycka-Jackowska, D., Baranowska-Janota, M. (1989). Zasady korzystania z przyrodniczych obszarów chronionych. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej.
• Ptaszycka-Jackowska, D., Baranowska-Janota, M. (1996). Przyrodnicze obszary chronione: możliwości użytkowania. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej.
• PTTK. (2014). Instrukcja znakowania szlaków turystycznych. Zarząd Główny PTTK.
• Reynard, E., Pica, A., i Coratza, P. (2017). Urban geomorphological heritage: an overview. Quaestiones Geographicae, 36(3): 7-20. https://doi.org/10.1515/quageo-2017-0022
• Rogowski, M. (2016). The potential of the Sudetes Mountains for the development of geotouristic products. Geotourism, 3-4(46-47), 59-80. http://doi.org/10.7494/geotour.2016.46-47.59
• SHOCart. (2008). Orlické hory, Góry Stołowe: turistická mapa 1:50 000. SHOCart.
• Sikora, R., Wojciechowski, T. (2019). Osuwiska w Sudetach. Przegląd Geologiczny, 67(5), 360-368. https://doi.org/10.7306/2019.30
• Słomka, T., red. (2012). Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej/The catalogue of geotourism sites in nature reserves and monuments. Akademia Górniczo-Hutnicza.
• Słomka, T., Kicińska-Świderska, A., Doktor, M., i Joniec, A. (2006). Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce. Akademia Górniczo Hutnicza w Krakowie.
• Sołtysik, M., Toczek-Werner, S. (2010). Biofizjologiczne aspekty turystyki. W: J. Wyrzykowski, J. Marak (red.), Turystyka w ujęciu interdyscyplinarnym (s. 43-90). Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu.
• Stach, E. (2014). Turystyka i edukacja w obiektach geologicznych na przykładzie kompleksu Osówka w Górach Sowich. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 26, 189-199.
• Stach, E., Pawłowska, A., Matoga, Ł. (2014). The development of tourism at military-historical structures and sites : a case study of the building complexes of Project Riese in the Owl Mountains/Rozwój turystyki w obiektach i miejscach militarno-historycznych - studium przypadku kompleksów projektu Riese w Górach Sowich. Polish Journal of Sport and Tourism, 21, 36-47. https://doi.org/10.2478/pjst-2014-0005
• Stachowiak, A., Cwojdziński, S., Ihnatowicz, A., Pacuła, J., Mrázová, Š., Skácelová, D., Otava, J., Pecina, V., Rejchrt, M., Skácelová, Z., i Večeřa, J. (2013). Geostrada sudecka: przewodnik geologiczno-turystyczny. Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Česká geologická služba.
• Staffa, M. (2007). Szlaki i schroniska - integralne elementy zagospodarowania turystycznego w górach. W: P. Kuleczka (red.), Szlaki turystyczne a przestrzeń turystyczna (s. 39-43). Zarząd Główny PTTK.
• Stasiak, A. (2007). Szlaki turystyczne - zagospodarowanie, atrakcja czy produkt turystyczny? W: P. Kuleczka (red.), Szlaki turystyczne a przestrzeń turystyczna (s. 45-53). Zarząd Główny PTTK.
• Stasiak, A., Styperek, J., Śledzińska, J., Włodarczyk, B., i Zajadacz, A. (2014). Szlak turystyczny jako element przestrzeni geograficznej. W: A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Szlaki turystyczne: od pomysłu do realizacji (s. 115-136). Wydawnictwo PTTK "Kraj".
• Stasiak, A., Śledzińska, J., i Włodarczyk, B. (2014). Funkcje szlaków turystycznych. W: A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Szlaki turystyczne: od pomysłu do realizacji (s. 173-182). Wydawnictwo PTTK "Kraj".
• Toczek-Werner, S. (2004). Trendy obserwowane w rekreacji na świeżym powietrzu. W: J. Wyrzykowski, K. Klementowski (red.), Współczesne tendencje w turystyce i rekreacji (s. 105-112). AWF we Wrocławiu.
• Zielińska, A. (2013). Gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych w Polsce w kontekście rozwoju zrównoważonego. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
• Zielony, W. (1979). Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój, Kudowa Zdrój. Krajowa Agencja Wydawnicza - RSW "Prasa - Książka - Ruch".
• Zwoliński, Z., Hildebrandt-Radke, I., Mazurek, M., i Makohonienko, M. (2017). Existing and proposed urban geosites values resulting from geodiversity of Poznań city. Questiones Geographicae, 36(3), 125-149. https://doi.org/10.1515/quageo-2017-0031

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0016.0822