Chiny wobec decyzji traktatu wersalskiego - Ruch 4 Maja. Stan środowiska międzynarodowego Chin i zmiany systemu stosunków międzynarodowych w regionie Dalekiego Wschodu

• Autorzy: Marian Tadeusz Mencel

Warianty tytułu

China Against the Decision of the Versailles Treaty - May 4 Movement. The State of China's International Environment and Changes in the System of International Relations in the Far East Region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Ruch 4 Maja był pierwszym w Chinach ogólnospołecznym ruchem sprzeciwu, którego awangardę stanowiła inteligencja akademicka i kulturalna zorientowana wielowymiarowo przeciwko ortodoksyjnym zasadom więzi i relacji społeczno-politycznych i kulturowych w Państwie Środka oraz niezdolności władzy cesarskiej do sprawowania władzy i budowania pozycji Chin w środowisku międzynarodowym. Sprzeciw Ruchu wywołały także decyzje podjęte podczas konferencji wersalskiej po zakończeniu I wojny światowej sprowadzające Chiny, według ogólnospołecznej opinii, do roli wasala, zwłaszcza w obliczu wyróżniającej się pozycji lokalnego wroga - Japonii. W artykule podjęto próbę zdefiniowania głównych przyczyn stymulujących wybuch społecznego sprzeciwu, jego wektory i skutki. Podjęto próbę syntetycznego ujęcia zmian w środowisku międzynarodowym i ich wpływu na pozycję Chin w stosunkach międzynarodowych w okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej, zaangażowanie Chin w działaniach wojennych oraz skutki, jakie decyzje traktatu wersalskiego spowodowały dla tego państwa, mające bezpośredni związek z wykształceniem się Ruchu 4 Maja.(abstrakt oryginalny)

EN

Decisions made after World War I at the Paris Peace Conference had serious political consequences on a global scale. In Europe, new state entities disintegrated and created, the balance of power of the main powers changed, with the United States of America taking the first position. A bipolar system of international relations developed gradually. It reached its final form after World War II. Under the influence of the idealistic vision of the world of American President, Woodrow Wilson, the League of Nations was created. It was a universal international organization the main task of which was to ensure the "territorial integrity and political independence" of its members and to supervise the implementation of the provisions of the Versailles Treaty, regulating the global principles of international political and economic relations. They were expressed by W. Wilson in the so-called "14 points", announced in Congress on January 8, 1918. However, China was not among the beneficiaries of the "new world order" despite the fact that the Middle Kingdom participated in the war on the side of the Entente countries. The decisions made during the Paris conference were against China's raison d'état. For this reason, the country was still an economic base for strengthening its position as superpowers, especially Japan, which had been granted the rights to German concessions in China. The public protest resulted in the revolutionary May 4 Movement, which spread from Beijing to all major cities of the Republic of China, revealing the new face of Chinese society. The 100-year anniversary of these events gives rise to considerations aimed at determining the proper causes of the outbreak of the May 4 Movement and its impact on shaping internal social relations and changes occurring in the social and political space in China. The considerations presented in this lecture focused mainly on a synthetic approach to the issue of changes occurring in the international environment, especially the policy of the powers towards China and phenomena observed in Chinese society, resulting in the May 4 Movement. The material, published in subsequent volumes of "Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość", is presented in four parts, due to the need to analyse a wide range of factors influencing the shaping of the social movement in China. In the first part, an attempt was made to indicate the conditions of the state of China's international environment and changes in the system of international relations in the Far East region in the period preceding the outbreak of World War I until its end. The changes observed in the Chinese political and economic system under the pressure of external factors and reactionary internal phenomena will be presented in the following part of the lecture. The third part will focus on the analysis of the phenomena occurring in Chinese society, especially in the context of the creation of civil society and the rejection of the Confucian tradition under the influence of liberal, socialist ideology and communism, of which the May 4 Movement was a consequence. The conclusion will involve an attempt to show the influence of the May 4 Movement on the sociopolitical phenomena seen during the rule of the Communist Party of China.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Stosunki międzynarodowe; Społeczeństwo obywatelskie; Nacjonalizm; Feminizm

EN

International relations; Civic society; Nationalism; Feminism

• Czasopismo: Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość
• Rocznik: 2020
• Tom: XVII
• Strony: 201--225

Twórcy

autor

Marian Tadeusz Mencel

Bibliografia

• 1. Bayer J., Dziak W. J., Historia polityczna Chin 1839-2014. Konspekt analityczny, Warszawa 2016.
• 2. Bayer J., Dziak W. J., Historia polityczna Chin 1839-2014. Kronika najważniejszych wydarzeń, Warszawa 2015.
• 3. Bendiner E., Czas aniołów. Tragikomiczna historia Ligi Narodów, przekł. J. Okopień, Warszawa 1981.
• 5. Burlingas I., Stosunki międzynarodowe na Dalekim Wschodzie w latach 1904-1914, [w:] Historia polityczna Dalekiego Wschodu od końca XVI w. do 1945 r., red. J. Żukow, M. Sładkowski, A. Dubinski, przekł. H. Jaźwińska, Warszawa 1981.
• 7. Chwostow W. M., Walka dyplomatyczna w okresie pierwszej wojny światowej, [w:] Historia dyplomacji 1914-1939, t. III, red. A. A. Gromyko i in., Warszawa 1973.
• 8. Dikotter F., Rewolucja kulturalna. Historia narodu 1962-1976, Wołowiec 2018.
• 9. Dmochowski T., Interwencja mocarstw na Syberii i Dalekim Wschodzie (1918-1922), Toruń 2000.
• 10. Dmochowski T., Rewolucja 1917 r. w strefie wywłaszczonej kolei wschodniochińskiej w Harbinie, "Gdańskie Studia Azji Wschodniej" 2015, nr 8.
• 11. Epstein I., Rewolucja w Chinach trwa, Warszawa 1949.
• 12. Fairbank J. K., Historia Chin. Nowe spojrzenie, przekł. T. Lechowska, Z. Słupski, Warszawa-Gdańsk 2003.
• 13. Fenby J., Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi, przekł. J. Wąsiński, J. Wołk-Łaniewski, Kraków 2009.
• 14. Gacek Ł., Rola konfucjanizmu w kształtowaniu ideologii państwowej w Chinach w XX wieku, "Krakowskie Studia Międzynarodowe" 2015, nr 3.
• 15. Gawlikowski K., Nowa batalia o Konfucjusza, Warszawa 1976.
• 16. Głunin W. I., Przypływ ruchu narodowowyzwoleńczego w Chinach (1917-1924), [w:] Najnowsza historia Chin (1917-1976), red. G. W. Astafiew, W. N. Nikiforow, M. I. Sładkowskij, Warszawa 1976.
• 18. Góralczyk B., Początki ruchu demokratycznego w Chinach, Warszawa 1999.
• 19. Góralczyk B., Rewolucja Xinhai w chińskich dziejach, "Azja-Pacyfik" 2011, t. XIV.
• 20. Góralczyk B., Sun Yat-sen. Misjonarz rewolucji, Warszawa 2013.
• 21. Góralczyk Z., Komunistyczna Partia Chin a Stany Zjednoczone (lipiec 1921 - czerwiec 1950), Warszawa 1981.
• 22. Halik T., Powstanie "Yihetuan" (1898-1901), [w:] Nowożytna historia Chin, red. R. Sławiński, Kraków 2005.
• 23. Halik T., Reformatorzy i rewolucjoniści, [w:] Nowożytna historia Chin, red. R. Sławiński, Kraków 2005.
• 24. Halik T., Stosunki Chin z obcymi mocarstwami od połowy XIX w. do lat 30. XX w., [w:] Nowożytna historia Chin, red. R. Sławiński, Kraków 2005.
• 25. Haapanen J., Adaptation to World Trends. A Rereading of the May Fourth Movement Radicalization, Juvaskyla 2013.
• 26. Historia nowożytna Chin, red. S. L. Tychwinski, przekł. M. Wolska, Warszawa 1979.
• 27. Jefimow G., Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa a Daleki Wschód. Konferencja waszyngtońska, [w:] Historia polityczna Dalekiego Wschodu od końca XVI w do 1945 r., red. J. Żukow, M. Sładkowski, A. Dubinski, przekł. H. Jaźwińska, Warszawa 1981.
• 28. Jefimow G., Zarys nowożytnej i współczesnej historii Chin, przekł. M. Derenicz, Warszawa 1953.
• 30. Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 2002.
• 31. Konior J. SJ, Historia Kościoła w Chinach. Wyzwania, obawy i nadzieje (od nestorianizmu do czasów współczesnych, Kraków 2019.
• 32. Król A. I., Chiny w latach 1898-1937 - między artystyczną tradycją a sztuką Zachodu, Warszawa-Toruń 2016.
• 33. Ławacz M., Sun Yat-sen - życie i działalność, [w:] Sun Yat-sesn, Trzy zasady ludu, przekł. A. Łobacz, Warszawa 1914.
• 34. Łukasik P., Impuls Wilsona - Stany Zjednoczone w I wojnie światowej, "Ante Portas - Studia nad Bezpieczeństwem" 2015, nr 1.
• 35. MacMillan M., Paryż 1919. Sześć miesięcy, które zmieniły świat: konferencja pokojowa w Paryżu w 1919 roku i próba zakończenia wojny, Oświęcim 2018.
• 36. Marshall G. C., Memoirs of My Services in the World War 1917-1918, Boston 1976.
• 37. Materski W., Bolszewicy i samuraje. Walka dyplomatyczna i zbrojna o rosyjski Daleki Wschód (1917-1925), Warszawa 1990.
• 38. Mencel M. T., Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego, t. I-III, Toruń 2016.
• 39. Mencel M., Kobieta w Chinach: kulturowa przeszłość i teraźniejszość, [w:] Kobiety w życiu kulturowym Polski i świata, red. A. Chodubski, A. Frączek, B. Słobodzian, Gdańsk 2012.
• 40. Mierzejewski D., Wyzwania chińskiej dyplomacji u progu ery republikańskiej, "Azja-Pacyfik" 2011, t. XIV.
• 41. Minc I. I., Zwycięstwo koalicji nad Niemcami i ich sprzymierzeńcami, [w:] Historia dyplomacji 1914-1939, t. III, red. A. A. Gromyko i in., Warszawa 1973.
• 42. Mitter R., Gorzka rewolucja. Zmagania Chin z nowoczesnym światem, przekł. T. Białogórska, Warszawa 2008.
• 43. Morton W. S., Lewis Ch. M., Chiny. Historia i kultura, przekł. M. Derenicz, Warszawa 1953.
• 45. Najnowsza historia Chin, red. A. Malicka, przekł. M. Derenicz, Warszawa 1954.
• 46. Osterhammel J., British business ich China, 1860s-1950s, Cambridge 1989.
• 47. Pajor J., Chiny w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych w latach 1911-1918, Łódź 2019.
• 48. Pietraszak M., Dacyszen W., Regionalny aspekt historii stosunków rosyjsko-chińskich, Łódź 2012.
• 49. Polit J., Japonia wobec rewolucji bolszewickiej w Rosji, 1917-1922, "Dzieje Najnowsze" 2017, nr 4(XLIX).
• 50. Polit J., Mocarstwa wobec rewolucji Xinhai, "Azja-Pacyfik" 2011, t. XIV.
• 51. Polit J., Wojny chińskich warlordów 1916-1928, Zabrze-Tarnowskie Góry 2017.
• 52. Rodziński W., Chiny w ogniu. Rewolucja w latach 1925-1927, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983.
• 53. Rodziński W., Historia Chin, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992.
• 54. Rojek W., Spory o władanie morzem. Polityczno-dyplomatyczne aspekty zbrojeń morskich w okresie międzywojennym 1919-1939, Kraków 1994.
• 55. Sierpowski S., Narodziny Ligi Narodów. Powstanie, organizacja i zasady działania, Poznań 1984.
• 56. Sładkowski M., Chiny i Japonia, Warszawa 1975.
• 57. Sładkowski M., Pierwsza wojna światowa i Daleki Wschód (1914-1918), [w:] Historia polityczna Dalekiego Wschodu od końca XVI w. do1945 r., red. J. Żukow, M. Sładkowski, A. Dubinski, przekł. H. Jaźwińska, Warszawa 1981.
• 59. Sławiński R., "Nowy" konfucjanizm w krajach Azji Wschodniej, "Krakowskie Studia Międzynarodowe" 2010, nr 1.
• 60. Sławiński R., Yuan Shikai i rządy militarystów. Wyprawa północna i zjednoczenie kraju, [w:] Nowożytna historia Chin, red. idem, Kraków 2005.
• 61. Sokala P., Liga Narodów - globalny diler zasad i wyjątków? Historyczne znaczenie organizacji w perspektywie historii Chin, [w:] Liga narodów wybranych, red. M. F. Gawrycki, A. Bógdał-Brzezińska, Warszawa 2010.
• 62. Sun Yat-sen, Trzy zasady ludu, red. K. Gawlikowski, M. Ławacz, przekł. A. Łobacz, Warszawa 2014.
• 64. Woodrow W., Kształtowanie losów świata. Pamiętniki i dokumenty, t. 1, przekł. A. Tretiak, Warszawa 1924.
• 65. Xinzhong Yao, Konfucjanizm. Wprowadzenie, przekł. J. Hunia, Kraków 2009.
• 66. Chińska armia ostrzega protestujących, 7.10.2019, https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/protesty-w-hongkongu-garnizon-chinskiejarmii-ostrzega-demonstrantow,975233.html (dostęp: 10.10.2019).
• 67. Hayford Ch. W., Literacy Movemoment in Modern China, 1987, https://www.researchgate.net/publication/300450509_Literacy_Movements_in_Modern_China (dostęp: 6.08.2019).
• 68. https://chineseposters.net/posters/e15-575.php (dostęp: 15.09.2019).
• 69. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kinmochi_Saionji (dostęp: 15.08.2019).
• 70. https://www.britannica.com/biography/Ronglu (dostęp: 17.09.2019).
• 71. Jiayang Fan, Xi Jinping Tries to Crash the May Fourth Movement's Centenary, 4.05.2019, https://www.newyorker.com/news/daily-comment/xi-jinping-tries-to-crash-the-may-fourth-movements-centenary (dostęp: 19.07.2019).
• 72. Jones S., The Fourteen Points of Woodrow Wilson's Plan for Peace, 7.07.2019, https://www.thoughtco.com/the-fourteen-points-3310117 (dostęp: 5.08.2019).
• 73. Koetse M., Gendered Nationalism and May Fourth: China's "New Woman", 8.12.2012, https://www.manyakoetse.com/gendered-nationalism-and-may-fourth-chinas-new-woman/ (dostęp: 23.08.2019).
• 74. Kukowski M., Proces przyjęcia i odrzucenia japońskiego wzoru przez Chiny. Od końca XIX wieku do 1937 roku, https://mysl.lazarski.pl/fileadmin/user_upload/dokumenty/czasopisma/mysl-ekonomicznapolityczna/2014/MEiP_1_7_2014_Kukowski.pdf (dostęp: 5.08.2019).
• 76. Levy J. S., The first Word War: causes, concequences, and controversies, https://fas-polisci.rutgers.edu (dostęp: 5.07.2019)."Li Dazhao", https://pl.wikipedia.org/wiki/Li_Dazhao (dostęp: 5.08.2019).
• 77. Odtajniony RAPORT ws. masakry na placu Tiananmen: 10 tysięcy ofiar. DRASTYCZNE OPISY, 23.12.2017, https://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/565333,chiny-10-tys-ofiar-na-placu-tiananmenwedlug-odtajnionego-dokumentu.html (dostęp: 4.06.2019).
• 79. Plesiewicz-Świerczyńska I., Wykładnie ideologiczne stosunków japońsko-amerykańskich w latach 1853-1941 oraz ich implementacja polityczna [praca doktorska], https://kipdf.com/queue/uniwersytet-odzkiwydzia-studiow-midzynarodowych-i-politologicznych-izabelaples_5b35197b097c47886d8b4b18.html (dostęp: 20.08.2019).
• 80. Robert W., Woodrow Wilson's Fourteen Points, 29.03.2019,https://www.thoughtco.com/woodrow-wilsons-fourteen-points-1222054 (dostęp: 5.08.2019).
• 81. Saveliev I. R., Pestushko Y. S., Dangerous Rapprochement. Russia and Japan in the First World War, 1914-1916, https://www.semanticscholar.org/paper/Dangerous-Rapprochement-%3A-Russia-and-Japan-inthe-Saveliev-Pestushko/9ce90eb43425cdf9c705a555f4e9db2f32d571e2 (dostęp: 10.07.2019).
• 82. Skřivan A. Jr., Skřivan A. Sr., Great Powers and the Sino-Japanese War 1894-1895, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/contributor/9166dddb9ad73f6de6e47e7d2f444b0d (dostęp: 5.04.2019).
• 83. Tomański R., Sto lat temu Chiny mogły stać się całkowicie innym państwem. I świat nie byłby taki sam, 4.05.2019, https://businessinsider. com.pl/wiadomosci/setna-rocznica-ruchu-4-maja-wybiorcza-pamieco-studenckich-protestach/8rrpqtp (dostęp: 19.07.2019).
• 86. Treaty of Shimonoseki, http://www.taiwandocuments.org/shimonoseki01.htm (dostęp: 5.04.2019).
• 87. Wasserstrom J., Liu Xinyong, Student protest and student life: Shanghai,1919-49, 1989, https://www.jstor.org/stable/4285735?seq=1

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0014.9105