Służba dyplomatyczna kobiet w II połowie XVII wieku. Inspiracje francuskie w Rzeczypospolitej

• Autorzy: Jarosław Pietrzak

Warianty tytułu

Women's Diplomatic Service in the Second Half of the 17th Century French Inspirations in the Polish-Lithuanian Commonwealth?

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Druga połowa XVII wieku przyniosła dla kobiet szansę na zaznaczenie swojej roli w życiu politycznym. We Francji, pod wpływem "sporu o kobiety" oraz doświadczeń wyniesionych z dworów królowych francuskich, arystokratki stały się pośredniczkami w działaniach dyplomatycznych. Damy zaangażowały się w negocjacje pokojowe oraz przybywały na dwory z misjami od króla. Przełomowym stało się nadanie Renée du Bec-Créspin rangi ambasadorowej nadzwyczajnej na dwór polski. Od tego czasu kobiety coraz częściej uczestniczyły w podróżach, nawet do tak dalekich krajów jak Persja. W Rzeczypospolitej, odmiennie niż w Francji, udział kobiet w sferze publicznej był znikomy. Pojawienie się Ludwiki Marii Gonzagi de Nevers i Marii Kazimiery d'Arquien Sobieskiej ośmieliło damy do podjęcia bardziej zaangażowanych działań. W pracy przedstawione zostały przypadki Małgorzaty Kotowskiej i Teresy z Gosiewskich Słuszkowej, które podjęły się tajnych misji na dworach europejskich. (abstrakt oryginalny)

EN

The second half of the 17th century brought women a chance for marking their role in public life. In France, under the infl uence of the "quarrel des fammes" and the experiences of the courts of French queens, aristocrats became intermediar- ies in diplomatic activities. The ladies engaged in peace negotiations and came to the courts on missions. A breakthrough was the awarding of the extraordi- nary ambassadorial rank of Renée du Bec-Créspin during the trip to the Polish court. Since then, women have made more trips, even to countries as far away as Persia. In the Polish-Lithuanian Commonwealth, unlike in France, the partic- ipation of women in the public sphere was negligible. The appearance of Lud- wika Maria Gonzaga de Nevers and Maria Kazimiera d'Arquien Sobieska encour- aged the ladies to take more committed diplomatic actions. The work presents the cases of Małgorzata Kotowska and Teresa Słuszkowa née Gosiewska, who undertook secret missions at European courts.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Kobieta; Rola kobiet w polityce; Pozycja kobiety w społeczeństwie; Sytuacja społeczno-ekonomiczna kobiet

EN

Woman; Role of women in politics; Women's position in society; Socio-economic situation of women

• Czasopismo: Sprawy Międzynarodowe
• Rocznik: 2022
• Tom: 75
• Numer: nr 1
• Strony: 199--226

Twórcy

autor

Jarosław Pietrzak

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Bibliografia

• Archives du Ministere des Affaires Etrangeres w Paryżu (dalej: AMAE), Rome 519.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie.
• Archiwum Komierowskich, sygn. 76/101
• Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 12
• Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, sygn. 1130.
• Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. 76.
• Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukraińskiej Akademii Nauk im. W. Stefanyka, fond 5, opis 1, nr 6619.
• Załuski A. Ch., Epistolae historico-familiares, t. III, Brunsbergae 1710.
• Archiwum Spraw Zagranicznych francuskie do dziejów Jana III, t. I, wyd. K. Waliszewski, Akademia Umiejętności, Kraków 1870.
• [Chavagnac G. de], Elekcja Michała Wiśniowieckiego. Z pamiętników Kaspra hrabiego Chavagnac, "Athenemu. Pismo poświęcone historyi, literaturze, sztukom i krytyce" 1841, t. 1, s. 19-26.
• Courcillon P. de marquis de Dangeau, Journal du marąuis de Dangeau, t. 5 1694-1696, Firmin Didot Freres, Paris 1855.
• Listy Teresy Kunegundy Sobieskiej elektorowej bawarskiej, wyd. J. T. L., "Biblioteka Warszawska" 1877, t. II, z. 5.
• Mongrillon M. de, Pamiętnik sekretarza ambasady francuskiej w Polsce pod koniec panowania Jana III oraz w okresie bezkrólewia i wolnej elekcji po jego zgonie (16941698), wyd. Ł. Częścik, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa- Kraków 1982.
• Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, t. 1, Diariusz 1691-1695, wyd. J. Woliński, Wrocław 2005.
• Wiśniowiecki J. A., Ilias Polski(1700-1710), wyd. P. P. Romaniuk, J. Burdowicz- Nowicki, Neriton, Warszawa 2018.
• Allen G., The Rise of the Ambassadress: English Ambassadorial Wives and Early Modern Diplomatic Culture, "The Historical Journal" 2019, t. 62, s. 617-638.
• Anne dAutriche: infante d'Espagne et reine de France, ed. Ch. Grell, CEEH, Versaille 2009.
• Aronson N., Madame de Rambouillete ou le magicienne de la chambre bleue, Fayard, Paris 1988.
• Beyond Ambassadors, Consuls, Missionaries, and Spies in Premodern Diplomacy, eds M.A. Ebben, L. Sicking, Brill, Leiden 2021.
• Bely L., L'art de la paix en Europe. Naissance de la diplomatie moderne, Presses Universitaires de France, Paris 2007.
• Broomhal S., The Identities of Catherine de' Medici, Brill, Brussels 2021.
• Caprio F. de, Il tramonto di un regno. Il declino di Jan Sobieski dopo il trionfo di Vienna, Sette Citta, Viterbo 2014.
• Caprio F. de, Madame de Guebriant in viaggio per la Tuscia, [w:] Viaggio e identita dei luoghi. Immagini della Tuscia, a cura di S. Pifferi, Sette Citta, Viterbo 2011, s. 101-118.
• Caprio Motta F. de, Maria Ludovica Gonzaga. Una principessa franco-montovana sul trono di Polonia, Sette Citta, Viterbo 2002.
• Couchman J., Adlige Hugenott innen, Korrespondenznetzwerke und Diplomatie: Eleonore de Roye (1535-1564) und Louise de Coligny (1555-1620), [w:] Das Geschlecht der Diplomatie, Geschlechterrollen in den Aufien- beziehungen vom Spatmittelalter bis zum 20. Jahrhundert, ed. C. Bastian, E. K. Dade, H. von Thiessen et al., Bohlau Verlag, Vienna 2014, s. 51-68.
• Cravieri B., Złoty wiek konwersacji, tłum. J. Ugniewska, K. Żaboklicki, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009.
• Cueto D. G., A Spanish Ambassdres in Rome: Dona Leonor de Melo, Marchioness of Castel Rodrigo (1632-1641), [w:] Gender and Diplomacy. Women and Men in European Embassies from the 15 to the 18h Century, eds R. Anderson, L. Olivan Santaliestra, S. Suner, Holitzer Verlag, Wien 2021, s. 329-357.
• Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografi a rodu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007.
• Desenclos C., Women place in diplomacy through the french diplomacy: Correspondence of early seventeenth century, [w:] Gender and diplomacy. Women and men in european embassies from the 15& to the 8 century, eds R.Anderson, L. Olivan Santaliestra, S. Suner, Holitzer Verlag, Wien 2021, s. 45-63.
• Dygdała J., Kucharski A., Podróż królewny Sobieskiej, a także kilka magnackich grand tour z xvii/xviii wieku w relacjach Samuela Kazimierza Szwykowskiego, "Czasy Nowożytne" 2014, t. 27, s. 31-57.
• Fayard J., Attempts to build a "Third Party" in North Germany 1690-1694, [w:] Louis XIV and Europe, ed. R. Hatton, Ohio State University Press, Plymouth 1976, s. 213-240.
• Frost R., The Ethiopian and the elephant? Queen Louise Marie Gonzaga and que- enship in elective monarchy, 1645-1667, "Slavonic and East European Review" 2003, vol. xci, z. 4, s. 787-817.
• Garbusińska D., "Niewieście rządy" w świetle satyry i pism politycznych z czasów Jana Sobieskiego, [w:] Studia i materiały z czasów Jana Sobieskiego, red. K. Matwijowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1992.
• Geevers L., Ties, triangles and tangles: Catherine de Medici as Philip II of Spain's Mother-in-Law, "The Court Historian" 2020, vol. 25, nr 3, s. 186-200.
• Gilbert J., La politiąue exterieure de Louise de Savoie. Relations diplomatiąues de la France et de lAngleterre pendant la captivite de Franęois Ia (1525-1526), Emile Bouillon Editeur, Paris 1892.
• Glinka J., Żaryn S., Adam i Małgorzata Kotowscy, ich życie i mecenat na Nowym Mieście, [w:] Szkice nowomiejskie, Arkady, Warszawa 1961.
• Hanotin G., Femmes et negociations diplomatiques entre France et Espagne au XVIII siecle, "Genre & Histoire. La revue de lAssocation Mnemosyne" 2013, nr 12-13, s. 25-47.
• Isolle J., Deux Angevins: Abel Servien, Augustine Le Roux et les traites de Westphalie, "La Province du Maine" 1977, t. 79, s. 399-416.
• Keckowa A., hasło: Kotowska Małgorzata z Durantów, [w:] Polski słownik biograficzny, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968-1969, t. xiv, s. 487-488.
• Keller K., Frauen - Hof - Diplomatie: Die ho sche Gesellschaft als Handlungsraum von Frauen in Aufenbeziehungen, [w:] Das Geschlecht der Diplomatie, Geschlechterrollen in den Aufien- beziehungen vom Spatmittelalter bis zum 20. Jahrhundert, ed. C. Bastian, E. K. Dade, H. von Thiessen et al., Bohlau Verlag, Vienna 2014, s. 33-50.
• Keller K., Mit den Mitteln einer Frau: Handlungsspielraume adliger Frauen in Politik und Diplomatie, [w:] Akteure der Aussenbeziehungen. Netzwerke und Interkulturalitat im historischen Wandel, ed. H. von Thiessen, Ch. Windler, Bohlau Verlag, Koln 2010, s. 219-244.
• Komaszyński M., Janlll Sobieski a Bałtyk, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1983. Komaszyński M., Maria Kazimiera d'Arquien Sobieska (1641-1716) królowa Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984.
• Komaszyński M., Tajna misja ambasadora Jana III Sobieskiego w Brukseli (1695), "Śląski Kwartalnik Historyczny. Sobótka" 1992, t. xlvii, nr 1-2, s. 117-122.
• Komaszyński M., Teresa Kunegunda Sobieska, piw, Warszawa 1982.
• Kruedener C. von, Kurfurstin Therese Kunigunde von Bayern (1676-1730): und ihre Friedenspolitik in europaischen Dimensionen zwischen Papst und Kaiser, Friedrich Pustet Verlag, Regensburg 2020.
• Kuras K., Rola wybitnych kobiet w polityce w czasach Augusta iii Sasa, [w:] Per mulierem... Kobieta w dawnej Polsce - w średniowieczu i w dobie staropolskiej, red. K. Justyniarska-Chojak, S. Konarska-Zimnicka, DiG, Warszawa 2012.
• Kuras K., "Wojna totalna" w opiniach siedemnastowiecznych. Zbombardowanie Brukseli przez Ludwika XIV w 1695, "Studia Historyczne" 2014, t. LXII, z. 2 (226), s. 197-199.
• Kuhnel F., Minister-like Cleverness, Understanding and Influence on Affairs': Ambassadresses in Everyday Business and Courtly Ceremonies at the Turn of the Eighteenth Century, [w:] Practices of Diplomacy in the Early Modern World c. 1410-1800, eds T. A. Sowerby, J. Hennings, Routledge, Abingdon 2017, s. 144-160.
• Lauzon M., "In the Name of the Princesses of France": Marie Petit and the 1706 French Diplomatic Mission to Safavid Iran, "Journal of World History" 2014, vol. 25, nr 2/3, s. 341-371.
• Lecarpentier E., La reine diplomate: Marie de Medicis et les cours italiennes, [w:] Femmes et pouvoir politiąue. Les princesses d'Europe, xve-xville siecle, sous la direction d'I. Poutrin, M.-K. Schaub, Edition Breal, Paris 2007, s. 182-193.
• Libiszowska Z., Ludwika Maria w Berlinie (28 VI - 3 VII 1658), [w:] Studia z dzie-jów Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. K. Matwijowski, Z. Wójcik, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1988, s. 219-231.
• Libiszowska Z., Żona dwóch Wazów, Książka i Wiedza, Warszawa 1963.
• Ludwika Maria Gonzaga (1611-1667). Między Paryżem a Warszawą, red. A. Kalinowska, P. Tyszka, Ars Regia, Warszawa 2019.
• Magdziarz W. S., Kilka uwag o Annie Genowefie de Longueville, [w:] Inter maje-statem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Historia Iagiellonica, Kraków 2010, s. 348-352.
• Malinowska M., Sytuacja kobiet w siedemnastowiecznej Francji i Polsce, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
• Mallet D., Louis-Marie de Gonzague a Varsovie: son entree en politiąue vue par son secretaire Pierre de Noyers (1646-1648), [w:] France-Pologne. Contacts, echanges cul- turels, representations (fiin XVIe-fiin XIXe siecle, textes reunis par J. Dumanowski, M. Figeac, D. Tollet, Honore Champion, Paris 2016, s. 51-69.
• Michon C., Le role politiąue de Louise de Savoie (1515-1531), [w:] Louise de Savoie (14671531), dir. P. Brioist, L. Fagnart, C. Michon, Presses Universitaires de Rennes, Tours 2015, s. 103-116.
• Modesti A., Diplomatic and cultural partnerships in early modern Europe: Vitt oria della Rovere and Cosimo III de'Medici, [w:] Moving elites: Women and cultural transfers in the European Court System, eds G. Calvi, I. Chabot, EUI Working Paper, Florence 2010, s. 157-181.
• Nahlik S. E., Narodziny nowożytnej dyplomacji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971.
• Olivan Santaliestra L., Judith Rebecca von Wrbna and Maria Sophia von Dietrichstein: Two imperial ambassadresses from the Kingdom of Bohemia at the court of Madrid (1653-1674), "Theatrum Historiae", 2016, t. 19, s. 95-117.
• Olivan Santaliestra L., Lady Anne Fanshawe, ambassadress of England at the court of Madrid (1664-1666), [w:] Women, diplomacy and International politics since 1500, eds G. Sluga, C. James, Routledge, London-New York 2016, s. 68-85.
• Olivan Santaliestra L., Who was the embajadora? Concept, treatises and examples (1580-1674), Gender and diplomacy. Women and men in european embassies from the 15& to the 18"' Century, eds R.Anderson, L.Olivan Santaliestra, S.Suner, Holitzer Verlag, Wien 2021, s. 205-212.
• Pietrzak J., Ceremoniał wjazdu w epoce nowożytnej na przykładzie podróży Teresy Kunegundy Sobieskiej do Brukseli na przełomie 1694 i 1695 r. Scenariusz i interpretacja uroczystości, "Res Historica" 2018, vol. 46, s. 87-120.
• Pietrzak J., Czy skandal, czyli dzieje pewnego konfliktu na dworze Jana III Sobieskiego w latach 1691-1692, [w:] Skandal w kulturze europejskiej i amerykańskiej, t. i, Tabu - trend - transgresja, red. B. Płonka-Syroka, M. Dąbrowska, J. Nadolna, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2013, s. 81-95.
• Pietrzak J., Księżna dobrodziejka. Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa (1634-1694), Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa 2016.
• Popiołek B., Dobrodziejki i klienci. Specyfi ka patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa 2020.
• Popiołek B., Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgó w szlacheckich, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2003.
• Popiołek B., Królowa bez korony. Studium z życia i działalności Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej ok. 1669-1729, Wydawnictwo Naukowe wsp w Krakowie, Kraków 1996.
• Popiołek B., Między przestrzenią domową a wielką polityką. Aktywność publiczna kobiet w czasach saskich, [w:] Drogi kobiet do polityki (na przestrzeni xvIII- XXI wieku), red. T. Kulak, M. Dajnowicz, Chronicon, Wrocław 2016, s. 27-43.
• Popiołek B., Na dworze Marii Kazimiery, "Acta Universitatis Wratislaviensis", Historia cII 1992, s. 83-88.
• Poumarede G., "Fidele sujette ou "mauvaise franęaise? Marie-Casimire de la Grange d'Arquien, Reine de Pologne, sous le regard des ambassadeurs de Louis XIv, [w:] France-Pologne. Contacts echanges culturels, representations (fin xVIe-fcn XIXe siecle, textes reunis par J. Dumanowski, M. Figeac, D. Tollet, Honore Champion, Paris 2016, s. 69-75.
• Prevost M., hasło: Guebriant Renee du Bec-Crespin, [w:] Dictionnaire de Biographie Franęaise, 1985, t. XII, s. 1421-1422.
• Rachuba A., hasło: Sapieżyna z Gosiewskich 1v. Słuszkowa Teresa, [w:] Polski Słownik Biograficczny 1994, t. XXXV, s. 173-174.
• Skrzypietz A., Damy polskie wobec kandydatury księcia Conti podczas elekcji w 1697 roku, [w:] Dyplomacja, polityka, prawo. Księga oficarowana profesorowi Henrykowi Kocójowi w siedemdziesiąta rocznicę urodzin, red. I. Panic, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001, s. 117-123.
• Skrzypietz A., Francuskie zabiegi o koronę polską po śmierci Jana III Sobieskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009.
• Skrzypietz A., Melchior de Polignac i jego misja na dworze Jana III Sobieskiego, [w:] Polska wobec wielkich konfl iktów w Europie nowożytnej. Z dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych w XV XVIII wieku, red. R. Skowron, Societas Vistulana, Kraków 2009, s. 421-441.
• Skrzypietz A., "Regentka Polski - fakty i mity w biografii Marii Kazimiery, [w:] Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B.Czwojdrak, A.A.Kluczek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 380-393.
• Skrzypietz A., Wyprawa Małgorzaty de Valois do Spa - kuracja lecznicza czy misja dyplomatyczna?, [w:] Miasto jako przedmiot refl eksji i fascynacji: rozważania socjologiczne i historyczne, red. Z.Hojka, K.Wojtasik, D.Domżalski et al., Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 23-38.
• Targosz K., Sawantki w Polsce. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk magnackich w XvII wieku, Retro-Art, Warszawa 1997.
• Targosz K., Uczony dwór Ludwiki Marii (1646-1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, wyd. 2, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa 2015.
• Tischer A., Eine franzosische Botschafterin in Polen 1645-1646. Die Gesandtschaftsreise Renee de Guebriants zum Hofe Władisław IV, "L'Homme: Europaische Zeitschrift fur Feministische Geschichtswissenschaft" 2001, t. 12, nr 2, s. 305-321.
• Varennes J.-Ch., Anne de Bourbon, roi de France, Perrin, Paris 1978; S. Broomhall, In the Orbit of the King Women, Power, and Authority at the French Court, 14831563, [w:] Women and Power at the French Court, 1483-1563, ed. S. Broomhall, Amsterdam University Press, Amsterdam 2018, s. 9-39.
• Vergnes S., Les Frondeuses. Une revolte au feminin (1643-1661), Seyssel, Paris 2013.
• Viennot E., Comment contrecarrer la loi saliąue? Trois commanditaires de livres d'hist,oire au xvie siecle: Anne de France, Louise de Savoie et Catherine de Medicis, [w:] Les Femmes et lecriture de lhistoire, 1400-1800, dir. S. Steinberg, J.-C. Arnould, Rouen-Havre 2008, s. 73-88.
• Wallnig P., Eine kaiserliche Botschafterin in Rom? Eine Zeremonialinstruktion fur Maria Ernestine Grafin Gallas (1716), [w:] Reichsitalien in Mittelalter und Neuzeit, ed. R. Rebitsch, M. Schnettger, E. Taddei, Studien Verlag, Innsbruck 2016, s. 185-197.
• Wilson-Chevalier K., Gender and Cultural Power in Global Perspective, [w:] Gender and Political Culture in Early Modern Europe, eds J. Daybell, S. Norrhem, Routledge, London 2016, s. 217-235.
• Kam M. M., "I Am Believed to Be Initiated into the Secrets of the Greats": Secrecy, Intelligence, and Self-Fashioning in the Writings of Mesdames De Blau and Du Noyer, University of Hawai'i at Manoa, <https://www.pro- quest.com/openview/4a9dca4c3212ffa9a14bd35aae1b463b/1?pqorigsite=gschola r&cbl=18750&diss=y> [dostęp: 10 I 2022].

Identyfikatory

DOI

10.35757/SM.2022.75.1.07