Polska, Rosja i zagadnienie ich współżycia w myśli Włodzimierza Spasowicza

• Autorzy: Maciej Jankowski

Warianty tytułu

Poland, Russia and the Problem of their Coexistence in the Views of Vladimir Spasowicz

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Nie można twierdzić, że Włodzimierz Spasowicz jest postacią zapomnianą. Ukazują się poświęcone jemu monografie, publikuje się wybory jego prac. Przedmiotem badań jest jednak tylko jedna strona aktywności, ta, którą najbardziej ukochał - praca historyka literatury i krytyka. Znacznie mniej uwagi przyciąga Spasowicz - polityk. Wspomina się go, co prawda, od czasu do czasu, ale raczej w celach polemicznych, bez dokładniejszego przedstawienia jego racji i argumentów. Wydaje się więc celowa próba naświetlenia najdonioślejszego wątku jego poglądów politycznych, proponowanej przez niego drogi rozwiązania bolesnego problemu stosunków polsko-rosyjskich. Spasowicz zaczął angażować się na niwie publicznej w latach pięćdziesiątych w okresie posewastopolskiej wiosny. Kraj pod rządami nowego cara Aleksandra II szukał wyjścia z impasu, w jakim się znalazł po trzydziestoletnim panowaniu Mikołaja I. Sytuacja była trudna zarówno na polu polityki wewnętrznej jak i zagranicznej. Problem polski był jednym z bardziej skomplikowanych. Mimo prób traktowania go jako jednego z konfliktów wewnętrznych państwa rosyjskiego szybko przerósł te ramy i stał się poważnym zagadnieniem także zewnętrznej polityki imperium. (fragment tekstu)

EN

Vladimir Spasowicz (1829-1906), a well-known lawyer of Petersburg, took also interest in histoiry of literature and his achievements in that field are known and appreciated. Spasowicz as a politician attracts less attention. This paper is devoted to the problem of Polish-Russian coexistence which played an important role in his political ideas. He came from a family which considered themselves Polish but his father was a member of the Orthodox Church and he took after his father. Having spent most of his life in Petersburg he was convinced that Poland can be considered only within the context of Russian affairs. Being personally engaged in the changes occuring after the Crimean War he believed that stopping of the process of reforms was considerably due to the Polish insurrection 1863. In the dispute between occidentalism and Slavophilism he took the side of occidentalists. He approved the reforms of Peter I and opposed the thesis of decline of the West. He appreciated legalism and free trade. He was never under fascination of coutry people and considered the community ownership of land to be a relic of the past. Nevertheless he believed in ties linking particular Slavonic nations and declared in favour of cooperation between them, provided that it does not lead to Russification. Spasowicz maintained that the Poles themselves were mainly to be blamed for the fali of their state, where he shared the views of historians of so-called Cracow school, and that there was no possibility of restoration. AU attempts to regain independence, although their motivation can be understood, led to disaster and suffering. The Poles must learn to live without own state. They must not, however, loose the confidence in own culture, and basing upon it they should work on raising the civilization of their nation. Giving up the dreams of independence for Poland was, according to Spasowicz the necessary condition of agreeinent. The Russians would then stop treating the Poles as centuries-old enemies that should be neutralized and would accept them on egual terms within their state. Spasowicz believed that gradually modifying Russia into a federal state with broad autonomy for particular parts would be the right direction of historical development. The so far attempted agreement was the concern of extreme elements of both communities. Spasowicz thought that the time had come of agreement between people of moderate views, aiming at liberalization of the state. He considered the only way to liberty was the one chosen by the Western states. Spasowicz was active in a time very difficult for the Polish nation. After ano-ther defeat of insurrection and changes in the international configuiration of power, the policy of conciliation seemed to be the only practical one. That was the opinion of many Poles then, and also of Spasowicz. Those views were contested by the representatives of the younger generation who criticized them. Spasowicz was a definite opponent of armed fighting. Those declaring in favour of fighting readily condemned his views. But choosing the way of conciliation, an agreement can hardly be denied with a liberal Russia, struggling for human rights and parliamentarism. That is why this aspect of the ideas of Spasowicz seems to be the most valuable one. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Polityka; Polityka wewnętrzna; Polityka zagraniczna; Historia

EN

Politics; Domestic policy; Foreign policy; History

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Rocznik: 1988
• Numer: nr 38
• Strony: 235--260

Twórcy

autor

Maciej Jankowski

Bibliografia

• 1. S. Askenazy, Pisma Włodzimierza Spasowicza, [w:] Wczasy historyczne, t. I, Warszawa 1902, s. 338.
• 2. A. Besancon, Edukacja religijna Rosji, "Znak" 1981, nr 327(9), s. 121.
• 3. J. Brandes, Polska, Lwów 1902, s. 59.
• 4. S. Brzozowski, Współczesna krytyka literacka, [w:] Współczesna powieść i krytyka literacka, Warszawa 1971, s. 233-234.
• 5. R. F. Byrnes, Pobedonostsev. His Life and Thought, Bloomingten b. r., s. 104.
• 6. R. Dmowski, Upadek myśli konserwatywnej w Polsce, [w:] Pisma, t. IV, Częstochowa 1938, s. 35.
• 7. W. Feldman, Dzieje polskiej myśli politycznej 1864-1914, Warszawa 1933, s. 163-164.
• 8. W. Feldman, Włodzimierz Spasowicz. Kartka z dziejów naszej krytyki literackiej, "Biblioteka Narodowa" 1904, t. I, s. 132.
• 9. W. Giełżyński, Budowanie niepodległej, Warszawa 1985, s. 142-143.
• 10. W. R. [W. J. Hurko], Oczerki Priwislenija, [Moskwa] 1897, s. 6.
• 11. A. Juzwenko, Rosja w polskiej myśli politycznej lat 1864-1918. [w:] Polska i jej sąsiedzi, red. H. Zieliński, Wrocław 1975, s. 36.
• 12. W. Karpiński, M. Król, Sylwetki polityczne XIX wieku, Kraków 1974.
• 13. M. Katz, Mikhail N. Katkov. A Political Biography 1818-1887, The Hague 1966, s. 127.
• 14. Z. Kmiecik, Kraj za czasów redaktorstwa Erazma Piltza, Warszawa 1969, s. 137.
• 15. I. Koberdowa, Wielki książę Konstanty w Warszawie. 1862-1863, Warszawa 1962, s. 259.
• 16. M. Król, Włodzimierz Spasowicz, [w:] W. Karpińska, M. Król, Sylwetki polityczne XIX wieku, Kraków 1974, s. 102.
• 17. J. Kulczycka-Saloni, Włodzimierz Spasowicz. Zarys monograficzny, Wrocław 1975.
• 18. J. Kurczewska, Naród w socjologii polskiej. Analiza porównawcza wybranych koncepcji z przełomu XIX i XX wieku. Warszawa 1979, s. 34-43 i 136-205.
• 19. W. Lednicki, Pamiętniki, t. I, London 1963, s. 329.
• 20. W. Lednicki, Rosyjsko-polska entente cordiale. Jej początki i fundamenty 1903-1905, Paryż 1966, s. 87.
• 21. W. Lednicki, Russia, Poland and the West. Essays in Literary and Cultural History, New York b. r., s. 292-295.
• 22. R. Ludwikowski: Główne nurty polskiej myśli politycznej 1815-1890, Warszawa 1982, s. 181-193.
• 23. T. Łubieński, Bić się czy nie bić? O polskich powstaniach, Kraków 1978.
• 24. A. Micewski, Roman Dmowski, Warszawa 1971, s. 65-66.
• 25. W. Modzelewski, Naród i postęp. Problematyka narodowa w ideologii i myśli społecznej pozytywistów warszawskich, Warszawa 1977, s. 150.
• 26. R. Pipes, Russia under the Old Regime, b. m. r. w., s. XVIII, 305, 307, 311.
• 27. M. Pypin, Kwestya polska w literaturze rosyjskiej, Warszawa 1881, s. 3.
• 28. H. Seton-Watson, The Russian Empire 1801-1917, Oxford 1967, s. 377.
• 29. B. Skaradziński, Czy w tym szaleństwie jest metoda? W 120 rocznicę Powstania Styczniowego, "Więź" 1983, nr 1, s. 10-24.
• 30. E. Sławęcka, Włodzimierz Spasowicz jako krytyk literatury rosyjskiej, Wrocław 1969.
• 31. W. Sobociński, Z dziejów prac kodyfikacyjnych dla Królestwa Polskiego i Rosji. Romuald Hube wobec kwestii chłopskiej, [w:] Wiek XIX. Prace ofiarowane Stefanowi Kieniewiczowi w 60 rocznicę urodzin, Warszawa 1967, s. 192.
• 32. W. Spasowicz, Adolf Pawiński jako historyk sejmiku polskiego, Pisma, t. VII, Petersburg 1893, s. 191-192.
• 33. W. Spasowicz, Bajronizm Puszkina, Pisma, t. V, Petersburg 1892, s. 271.
• 34. W. Spasowicz, Co znaczy narodowość?, Pisma, t. VIII, Petersburg 1903, s. 305-306.
• 35. W. Spasowicz, Dwa odczyty o Mickiewiczu i jego twórczości poetyckiej, Pisma, t. VIII, Petersburg 1903, s. 3-4.
• 36. W. Spasowicz, Dzieje literatury polskiej, Warszawa 1882, s. I-II.
• 37. W. Spasowicz, Fantazje polskie na tematy słowianofilskie, Pisma, t. II, Petersburg 1892, s. 212.
• 38. W. Spasowicz, Gustaw Daniłowski "Na wyspie". Poemat, Pisma, t. VIII, Petersburg 1903, s. 132.
• 39. W. Spasowicz, Język w sądownictwie, Pisma, t. IV, Petersburg 1892, s. 124.
• 40. W. Spasowicz, Jubileusz Kraszewskiego, Pisma, t. VI, Petersburg 1892, s. 98.
• 41. W. Spasowicz, Konrad Wallenrod, Pisma, t. I, Petersburg 1892, s. 362.
• 42. W. Spasowicz, Konstanty Kawielin. Moje o nim wspomnienie, [w:] Pisma, t. VII, Petersburg 1893, s. 275-321.
• 43. W. Spasowicz, Korespondencja Turgieniewa, Pisma, t. VI, Petersburg 1892, s. 226.
• 44. W. Spasowicz, Książę P. Wiazremski, jego polskie znajomości i stosunki, Pisma, t. VI, s. 323.
• 45. W. Spasowicz, Kwestye i stosunki agrarne. Nowa książka księcia Wasilczykowa, "Ateneum" 1877, t. II, s. 1-23, 377-408.
• 46. W. Spasowicz, Lermontow w książce P. Kotlarewskiego. Pisma, t. VI, Petersburg 1892, s. 255-256.
• 47. W. Spasowicz, Literacki i polityczny spadek po Aleksandrze Wielopolskim, Pisma, t. II. Petersburg 1892, s. 238.
• 48. W. Spasowicz, Mickiewicz i Puszkin przed pomnikiem Piotra Wielkiego, Pisma, t. V. Petersburg 1892, s. 200.
• 49. W. Spasowicz, Mickiewicz i społeczeństwo rosyjskie, "Kraj" 1899, nr 9, s. 19.
• 50. W. Spasowicz, Mowa w dzień setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza, Pisma, t. VII, Petersburg 1893, s. 383.
• 51. Spasowicz, O gminach i sądach gminnych w Królestwie Polskim, Pisma, t. III, Petersburg 1892, s. 365.
• 52. W. Spasowicz, Obchód pamiątkowy setnej rocznicy urodzin F. Palacky'ego w 1898 roku, Pisma, t. VII, Petersburg 1893, s. 390.
• 53. W. Spasowicz, Pięćdziesięciolecie Uniwersytetu Petersburskiego, Pisma t. VI, Petersburg 1892, s. 34.
• 54. W. Spasowicz, Pisma krytyczno-literackie, wybór, wstęp i komentarze J. Kulczycka-Saloni, Warszawa 1981.
• 55. W. Spasowicz, Polityka samobójstwa. Uwagi nad pisemkiem Polska i Rosya w 1872 r. przez członka Rady Stanu Królestwa Polskiego, Pisma, t. IX, Warszawa 1908, s. 11.
• 56. W. Spasowicz, Rzecz o Puszkinie. Mój spór z panem Tretiakiem, Pisma, t. V, Petersburg 1892, s. 361-362.
• 57. W. Spasowicz, Słów kilka o Kawielinie, Pisma, t. V, Petersburg 1892s. 158-159.
• 58. W. Spasowicz, Stanisław Herburt-Heybowicz i jego prace o narodowości, Pisma, t. VIII, Petersburg 1903, s. 338.
• 59. W. Spasowicz, Stanisława Wyspiańskiego "Kazimierz Wielki" i "Wesele", Pisma, t. VIII, Petersburg 1903, s. 92.
• 60. W. Spasowicz, W obronie własnej. Odpowiedź panu Szymonowi Askenazemu, Pisma, t. IX, Warszawa 1908, s. 195.
• 61. W. Spasowicz, Władysław Syrokomla, Pisma, t. I, Petersburg 1892, s. 92.
• 62. W. Spasowicz, Włodzimierz Sołowiow. Szkic literacki, Pisma, t. VII, Petersburg 1893, s. 232.
• 63. W. Spasowicz, Wspólna własność w Rosji, Pismo, t. IX, Warszawa 1908, s. 79-194.
• 64. W. Spasowicz, Z powodu polemiki prof. Kostomarowa z prof. Aleksandrem Gradowskim, Pisma, t. II, Petersburg 1892, s. 336-337.
• 65. W. Spasowicz, Z tematów wigilijnych. Mówka 12/24/ grudnia 1897 roku, Pisma, t. VIII, Petersburg 1903, s. 140.
• 66. W. Spasowicz Z tematów wigilijnych. O dobrej woli, Pisma, t. VII, Petersburg 1893, s. 371.
• 67. W. Spasowicz, Z wędrówki po Bośni i Hercegowinie odbytej w 1882 roku, Pisma, t. VI, Petersburg 1892, s. 114.
• 68. W. Spasowicz, Zadania historii, Pisma, t. VII, Petersburg 1893, s. 363.
• 69. W. Spasowicz, Życie i polityka margrabiego Wielopolskiego, Pisma, t. III, Petersburg 1892, s. 314.
• 70. E. Staszyński, Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim. (Od powstania stycznionego do I wojny światowej), Warszawa 1968.
• 71. W. Studnicki, Polityka Rosyi względem szkolnictwa zaboru rosyjskiego. Studyum polityczno-historyczne, Kraków 1906.
• 72. D. Swierczyńska, Towarzystwo Warszawskie. Baronowa X. Y. Z. i ... inni, "Pamiętnik Literacki" 1979, z. 3, s. 235-259.
• 73. M. Tanty, Panslawizm, carat, Polacy. Zjazd słowiański w Moskwie 1867, Warszawa 1970, s. 23.
• 74. S. Tarnowski, Włodzimierz Spasowicz. Wspomnienie pośmiertne, "Przegląd Polski" 1906, z. 5, s. 377.
• 75. The Polilics of Autocracy. Letters ot Alexander II to Prince A. J. Bariatinskii 1857-1864, ed. A. J. Rieber, Paris 1966, s. 85-87.
• 76. A. Walicki, Rosyjska filozofia i myśl społeczna od oświecenia do marksizmu, Warszawa 1973, s. 173-175.
• 77. A. Walicki, W kręgu konserwatywnej utopii. Struktura i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, Warszawa 1964, s. 380.
• 78. R. Wapiński, Narodowa demokracja 1893-1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław 1980, s. 32.
• 79. H. Wereszycki, Historia polityczna Polski w dobie popowstaniowej 1864-1918, Warszawa 1948, s. 16.
• 80. H. Wereszycki, Sprawa polska w XIX wieku, [w:] Polska XIX wieku. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1977; s. 152.
• 81. S. J. Witte, Wospominanija. Dietstwo. Carstwowanija Aleksandra II i Aleksandra III (1849-1894), Berlin 1923, s. 151.
• 82. R. S. Wortman, The Development of Russian Legal Consciousness, Chicago 1967, s. 229.
• 83. A. Zagozda, Ugoda, praca organiczna, myśl zaprzeczna, ,,Więź" 1975, nr 9, s. 19.
• 84. A. Zaleski, Towarzystwo Warszawskie. Listy do przyjaciółki przez Baronową X. Y. Z., Warszawa 1971, s. 191.