Rachunkowość uwikłana w grabież. Przykład przedsiębiorstw objętych zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie

• Autorzy: Mikołaj Turzyński

Warianty tytułu

Accounting Entangled in Looting. The Example of Companies under Trust Management in the General Government

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Cel: Celem artykułu jest analiza, interpretacja i ocena regulacji rachunkowości przedsiębiorstw objętych zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie. Metodyka/podejście badawcze: W artykule zastosowano metodę historyczną, polegającą na badaniu źródeł o charakterze archiwalnym. Podejście badawcze zastosowane w artykule wykorzystuje teorie społeczne M. Foucaulta (koncepcję biowładzy) oraz G. Agambena (koncepcję stanu wyjątkowego). Wyniki: W wyniku badania zidentyfikowano funkcje rachunkowości w przedsiębiorstwach objętych zarządem powierniczym: maskującą, segregacyjną, legitymizacyjną, kontrolną, eliminacyjną oraz ekspropriacyjną. Ograniczenia/implikacje badawcze: Podstawowym ograniczeniem badawczym jest niewielka liczba zachowanych materiałów archiwalnych dotyczących specyfiki regulacji rachunkowości w przedsiębiorstwach objętych zarządem powierniczym. Praktyczne implikacje: Wyniki badań nad rachunkowością przedsiębiorstw objętych zarządem powierniczym mogą być przydatne w procesie szacowania polskich strat wojennych. Oryginalność/wartość: Artykuł stanowi pierwsze ujęcie problematyki rachunkowości przedsiębiorstw objętych zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie.(abstrakt oryginalny)

EN

Purpose: The aim of the article is to analyse, interpret and evaluate the accounting regulations of enterprises under trust management in the General Government. Methodology/approach: The article uses the historical method, which comprises researching archival sources. The research approach used in the article uses the social theories of Foucault (the concept of biopower) and Agamben (the concept of the state of emergency). Findings: As a result of the study, the accounting functions in enterprises under trust management are identified: masking, segregation, legitimization, control, elimination and expropriation. Research limitations/implications: The basic research limitation is the small number of preserved archival materials concerning the accounting regulations in enterprises under trust management. Practical implications: The results of research on the accounting of enterprises under trust management may be useful in the process of estimating Polish war losses. Originality/value: The article is the first presentation of enterprises' accounting issues under trust management in the General Government.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Rachunkowość; Władza; Wojna Światowa II; Historia rachunkowości

EN

Accounting; Power; World War II; Accounting history

• Czasopismo: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Rocznik: 2023
• Tom: 47
• Numer: nr 1
• Strony: 173--201

Twórcy

autor

Mikołaj Turzyński

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Agamben G. (2008a), Co zostaje z Auschwitz, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
• Agamben G. (2008b), Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Agamben G. (2008c), Stan wyjątkowy, Korporacja Ha!Art, Kraków.
• Annisette M. (2009) Race and ethnicity, [w:] Edwards J.E., Walker S.P. (eds.), The Routledge Companion to Accounting History, Routledge, London-New York, s. 451-469.
• Antonelli V., D'Alessio R., Rossi R., Funnell W. (2018), Accounting and the banality of evil: Expropriation of Jewish property in Fascist Italy (1939-1945), "Accounting, Auditing & Accountability Journal", 31 (8), s. 2165-2191, DOI: 10.1108/AAAJ-11-2016-2783.
• Bieniek A. (1939/1940) Organizacja rachunkowości w przedsiębiorstwach przemysłowych, Związek Księgowych w Polsce, Oddział Warszawa, Warszawa.
• Bień W. (1967), Sześćdziesiąt lat działalności organizacji księgowych w Polsce, [w:] Bień W., Skrzywan S., Terebucha E. (red.), Rachunkowość polska, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, s. 41-76.
• Carmona S., Ezzamel M., Gutiérrez F. (2004), Accounting history research: traditional and new accounting history perspectives, "De Computis: Spanish Journal of Accounting History", 1 (1), s. 24-53.
• Dingell J. (2001) "The Haupttreuhandstelle Ost", the Treuhandstelle Posen and the expropriaton of property during Wold War II, "Studia Historiae Oecomicae", 24, s. 11-137.
• Eisenblätter G. (1969), Grundlinien der Politik des Reichs gegenüber dem Generalgouvernement 1939-1945, Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt am Main, Frankfurt am Main.
• Foucault M. (1998), Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de France, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Funnel W. (1998), Accounting in the service of the Holocaust, "Critical Perspectives on Accounting", 9 (4), s. 435-464, DOI: 10.1006/cpac.1997.0164.
• Funnell W.N., Antonelli V., Bigoni M., Cafaro E.M., D'Alessio R. (2021), Accounting for Jewish 'Bare Life' in the Fossoli Concentration Camp, 1943-44, "Critical Perspectives on Accounting", article number 102323, DOI: 10.1016/j.cpa.2021.102323.
• Górnicki L. (2020), Z problematyki podmiotów prawa cywilnego i praw podmiotowych prywatnych obywateli polskich w Generalnym Gubernatorstwie, "Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem" 42 (4) s. 71-117, DOI 10.19195/2300-7249.42.4.4.
• Grabowski J. (2005), Polscy zarządcy powierniczy majątku żydowskiego - zarys problematyki "Zagłada Żydów. Studia i Materiały", 1, s. 253-260.
• Grabowski J. (2014), Zarząd Powierniczy i nieruchomości żydowskie w Generalnym Gubernatorstwie. "Co można skonfiskować? W zasadzie wszystko", [w:] Grabowski J., Libionka D. (red.) Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939-1950, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa, s. 73-112.
• Heinemann I. (2014), Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Gdańsk.
• Iwaszkiewicz Z. (1941) Teoria i praktyka księgowości kupieckiej, Nakładem Związku Księgowych, Wydawnictwo Polskie Sp. z o.o., Warszawa.
• Kazimierski J. (1987), Charakterystyka raportów, [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 33-40.
• Koenen G. (2005), Der Russland - Komplex: Die Deutschen und der Osten 1900-1945, C.H. Beck, München.
• Kozak P. (2009), Teologia biopolityczna Giorgio Agambena, "Diametros", 21, s. 96-113.
• Lemke, T. (2011), Analityka biopolityki. Rozważania o przeszłości i teraźniejszości spornego pojęcia, "Praktyka Teoretyczna", 2, s. 11-25, DOI 10.14746/prt.2011.2.1.
• Loose I. (2014), Aspekty ekonomiczno-prawne niemieckiej polityki okupacyjnej i rola banków oraz innych firm niemieckich w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945, [w:] Grabowski J. Libionka D. (red.), Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939-1950, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa, s. 29-72.
• Łuczak C. (1979), Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Madajczyk C. (1970), Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Madajczyk C. (1983), Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 1. Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 127-130.
• Miller P., Hopper T., Laughlin R. (1991), The new accounting history: An introduction, "Accounting, Organizations and Society", 16 (5-6), s. 395-403, DOI: 10.1016/0361-3682(91)90036-e.
• Miłosz C. (1990), Rodzinna Europa, Czytelnik, Warszawa.
• Musiał B. (2019), Kto dopomoże Żydowi..., Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
• Napier C.J. (2006) Accounts of change: 30 years of historical accounting research "Accounting, Organizations and Society", 31 (4-5), s. 445-507, DOI: 10.1016/j.aos.2005.12.004.
• Oyserman D., Lauffer A. (2009), Badanie implikacji ram kulturowych dla ruchów społecznych i działań grupowych, [w:]. Newman L.S, Erber R. (eds.), Zrozumieć Zagładę. Społeczna psychologia Holokaustu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 147-167.
• Pospieszalski K.M. (1958), Hitlerowskie "prawo" okupacyjne w Polsce. Cześć II Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Instytut Zachodni, Poznań.
• Puławski A. (2017), Funkcjonowanie urzędu powierniczego na przykładzie Chełma "Zagłada Żydów. Studia i Materiały", 13, s. 399-436, DOI 10.32927/ZZSiM.365.
• Ratajczak M. (2013), Genealogia biopolityki: biologia państwa. "Praktyka Teoretyczna", 9 (3), s. 299-334, DOI 10.14746/prt.2013.3.12.
• Rudawski B. (2018), Grabież mienia w Kraju Warty. Działalność Urzędu Powierniczego w Poznaniu, Instytut Zachodni, Poznań.
• Ryszka F. (1964), Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Ossolineum, Wrocław.
• Sawczyński P. (2019), Dwa oblicza stanu wyjątkowego w filozofii politycznej Giorgia Agambena, "Politeja" 2 (59), s. 233-253, DOI: 10.12797/Politeja.16.2019.59.15.
• Snyder T. (2015), Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie, Znak Horyzont, Kraków.
• Szychta A., Tradycyjna a nowa historia rachunkowości, [w:] Sojak S. (red.), ABACUS - od instruktarzy gospodarczych po współczesne podręczniki rachunkowości, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2016, s. 11-37.
• Turzyński M. (2012), Umowy o używanie aktywów w świetle historyczno-teoretycznego dyskursu rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Turzyński M. (2014), Rachunkowość czasu II wojny światowej w okupowanej Polsce: przypadek Generalnego Gubernatorstwa, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości" 80 (136), s. 225-243, DOI: 10.5604/16414381.1143472.
• Twyford E. (2021), A thanatopolitical visualisation of accounting history: Giorgio Agamben and Nazi Germany "Accounting History, 26 (3), s. 352-374. DOI:10.1177/10323732211008671.
• Uruszczak W. (2019), Perwersyjne funkcje niemieckiego "prawa" w Generalnym Gubernatorstwie (1939-1945), "Z Dziejów Prawa", t. 12 (20), s. 681-707, DOI: 10.31261/ZDP.2019.20.40
• Walker S. (2003), Agents of Dispossession and Acculturation. Edinburgh Accountants and the Highland Clearances "Critical Perspectives on Accounting", 14 (8), s. 813-853.
• Walker S. (2000), Encounters with Nazism. British Accountants and the Fifth International Congress on Accounting, "Critical Perspectives on Accounting", 11 (2), s. 215-245, DOI: 10.1006/cpac.1998.0317.
• Der Treuhänder Mitteilungsblatt der Treuhand-Aussenstelle Radom für die Treuhänder im Distrikt Radom, luty 1941.
• Dwuletni raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 30 września 1941 za okres od 26 października 1939 do 1 października 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 69-167.
• Piotrowski S. (1956), Dziennik Hansa Franka, t. 1, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa.
• Polubiec Z. (red.) (1970), Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939-1945, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 10 lutego za miesiąc styczeń 1942 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 453-477.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 11 lutego za miesiące grudzień 1942 i styczeń 1943 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 615-635.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 15 kwietnia za miesiące luty i marzec 1944 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 756-772.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 15 stycznia za miesiąc grudzień 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 431-452.
• Raport gubernatora dystryktu warszawskiego z dnia 20 listopada za miesiąc październik 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 413-430.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 10 lutego za miesiąc styczeń 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 249-263.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 10 marca za miesiąc luty 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 264-283.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 12 lipca za miesiąc czerwiec 1941 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 339-358.
• Raport szefa dystryktu warszawskiego z dnia 15 listopada za miesiąc październik 1940 r., (1987), [w:] Raporty Ludwiga Fischera gubernatora dystryktu warszawskiego, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kaźmierska, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 225-236.
• Rozporządzenie o definicji pojęcia "Żyd" w Generalnym Gubernatorstwie z 24 lipca 1940 r., Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, 1940, Kraków.
• Rozporządzenie o konfiskacie majątku byłego państwa polskiego na obszarze Generalnego Gubernatorstwa z 15 listopada 1939 r., Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, 1939, Kraków.
• Rozporządzenie o obowiązku zgłoszenia majątku żydowskiego w Generalnym Gubernatorstwie z 24 stycznia 1940 r., Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, 1940, Kraków.
• Rozporządzenie z 15 listopada 1939 r. o założeniu Urzędu Powierniczego dla Generalnego Gubernatorstwa, Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, 1939, Kraków.
• Rozporządzenie z 24 września 1940 r. w sprawie własności majątku byłego państwa polskiego, Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa, 1940, Kraków.
• Seifert H. (1942), Grundfragen der Treuhandverwaltung im GG. II, Privatvermögen in Treuhandverwaltung, "Krakauer Zeitung" z 11.10.1942.
• Zamknięcie rachunkowe za rok 1940 przedsiębiorstw pozostających pod zarządem powierniczym w Generalnym Gubernatorstwie (1941), Abteilung Treuhandstelle in der Regierung des Generalgouvernements, Wydział Powierniczy przy Urzędzie Generalnego Gubernatorstwa, Kraków.

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0016.2913