Rzecznik Praw Obywatelskich i jego rola w kontekście kryzysu praworządności w Polsce

• Autorzy: Monika Kowalska

Warianty tytułu

Human Rights Defender and His Role in the Context of the Rule of Law Crisis in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy działalność Rzecznika Praw Obywatelskich można postrzegać jako systemowy element wzmacniania legalizmu działań władzy publicznej, gdy ta w coraz większym stopniu podlega upartyjnieniu, a podmiotom politycznym podporządkowywane są sfery państwa wcześniej dla nich niedostępne. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Autorka zamierza zweryfikować tezę, iż działalność ombudsmana może sprawczo oddziaływać na stan praworządności w państwie. W tym celu wykorzystuje elementy analizy systemowej, metodę opisową oraz studium przypadku. Wnioski formułuje na podstawie przeglądu dorobku nauki, analizy przepisów prawa oraz oceny praktyki działań RPO VII kadencji. PROCES WYWODU: W artykule zaprezentowano istotę uprawnień ombudsmana na przykładzie działań RPO VII kadencji, ze szczególnym uwzględnieniem jego reakcji na "patolegislację pandemiczną", zmiany prawa wyborczego i ograniczenia wolności zgromadzeń publicznych. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza wykazała, iż RPO jest nie tylko lustratorem działań władzy publicznej, ale i aktywnym rzecznikiem realizacji idei społeczeństwa obywatelskiego. Zintensyfikowanie przejmowania przez decydentów politycznych obszarów państwa dotychczas dla nich zastrzeżonych oraz brak respektowania opinii co do skutków podejmowanych prawnopolitycznych decyzji dla stanu praworządności państwa skłoniły RPO do nasilenia działań informacyjnych, by obywatele, tracąc prawa, zyskiwali wiedzę o możliwościach ich dochodzenia. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Praktyka działań RPO w ostatnich latach skłania do refleksji, iż instytucja ta nabiera nowej treści. Ma on bowiem możliwość nie tylko reagowania na naruszające prawa i wolności działania władzy publicznej, ale również informowania obywateli o stanie ich realizacji w państwie i aktywizowania społecznego w ich obronie. (abstrakt oryginalny)

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The aim of the article is to answer the question whether the activities of the Human Rights Defender can be perceived as an element of the legalism of public power, when mechanism of exercising power in the state is based on its politicization and subordination to political entities of areas of state life that were previously unavailable to them. THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The author intends to confirm the thesis that the activities of the Polish ombudsman may affect the rule of law in the state. The conclusions were formulated on basis of review of achievements of science, an analysis of legal provisions and assessment of practice of the HRD of the 7th term of office. THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The article presents the essence of powers of the HRD based on his actions for the 7th term of office, with particular emphasis on his reaction to pandemic patholegislation, changes election law or restrictions on the freedom of public assembly. RESEARCH RESULTS: The analysis showed that the activities of the HRD aren`t limited to be a controller of activities of public authority but also active advocate of implementation idea of civil society. The process of taking over by political decisionmakers the areas of state activity previously reserved to them, prompted the HRD to intensify his activities in information area, that citizens, losing their rights, gain knowledge about them and possibilities of pursuing them. CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: The practice of the ombudsman's activities prompts to reflect that the Defender is able not only react to unlegal activities of public authority, but also to inform the public about the level of civil rights implementation in the state, and thus to activate the public to defense them. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Praworządność; Rzecznik Praw Obywatelskich; Władza

EN

Rule of law; Ombudsman; Power

• Czasopismo: Horyzonty Polityki
• Rocznik: 2023
• Tom: 14
• Numer: nr 46 Czwarta władza - aspekty teoretyczne i praktyczne
• Strony: 125--143

Twórcy

autor

Monika Kowalska

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Bibliografia

• Balicki, B. (2002). Rzecznik Praw Obywatelskich. W B. Banaszak, & A. Preisner (Red.), Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP (s. 789-805). Warszawa: Wyd. C.H. Beck.
• Banaszak, B. (2014). Kodeks wyborczy. Komentarz. Warszawa: Wyd. C.H. Beck.
• BIPRPO (2017). Rzecznik o projekcie zmian w prawie wyborczym. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-o-projekcie-zmian-w-ordynacji-wyborczej (dostęp: 15.09.2022).
• BIPRPO (2018). Rząd nie włącza się w prace ONZ nad Konwencją o prawach osób starszych. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/polska-ignoruje-prace-w-onz-nad-konwencja-o-prawach-osob-starszych (dostęp: 15.09.2022).
• BIPRPO (2019). Co z polityką senioralną?. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/co-z-nasza-polityka-senioralna-przygotowania-do-spotkania-grupy-roboczej-onz-ds-starzenia (dostęp: 15.09.2022).
• BIPRPO (2020). RPO: nie można organizować wyborów 10 maja. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-wybory-10-maja-2020 (dostęp: 15.09.2022).
• BRPO (2017). Informacja o stanie przestrzegania wolności i praw czło-wieka i obywatela w roku 2017 oraz działalności RPO. Warszawa: Biuro RPO.
• BRPO (2020). (Wyłączne) głosowanie korespondencyjne - wybrane za-gadnienia. https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Wyłączne%20głosowanie%20korepondencyjne,%202.04.2020_0.pdf (dostęp: 15.09.2022).
• BRPO (2021a). Informacja o działalności RPO oraz o stanie przestrzega-nia wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2020. Warszawa: Biuro RPO.
• BRPO (2021b). Z urzędu. Nieurzędowy raport ze skarg, rozmów, spotkań z Rzecznikiem Praw Obywatelskich VII kadencji 2015-2020 Adamem Bodnarem. Warszawa: Biuro RPO.
• BRPO (2022). Informacja o działalności RPO oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2021. Warszawa: Biuro RPO.
• CBOS (2022). Oceny działalności instytucji publicznych, Komunikat z badań nr 50. Warszawa: CBOS.
• Europejska Komisja dla Demokracji przez Prawo (Komisja Wenecka) (2002). Kodeks dobrej praktyki w sprawach wyborczych. Opinia Nr 190/2002. https://demokracjapl.wordpress.com/publikacje/kodeks-dobrej-prakty-ki-w-sprawach-wyborczych/kodeks-dobrej-praktyki-w-sprawach-wyborczych-calosc/ (dostęp: 15.09.2022).
• Flis, D. (2020). Prof. Zoll: Sąd Najwyższy w sprawie ważności wyborów powinien milczeć. https://oko.press/zoll-tych-wyborow-nie-bedzie/ (dostęp: 15.09.2022).
• Gebethner, S. (2001). Wybory do Sejmu i Senatu. Komentarz do Ustawy z 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar.
• Ivanova, E. (2020). Prof. Chmaj: Dziś nie da się przeprowadzić wyborów bezpiecznych dla obywateli. https://wyborcza.pl/7,75398,25799457,prof-chmaj-dzis-nie-da-sie-przeprowadzic-wyborow-bezpiecznych.html (dostęp: 15.09.2022).
• Konferencja RPO (2021). Konferencja prasowa RPO Adama Bodnara w związku z zakończeniem kadencji. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/konferencja-prasowa-RPO-Adama-Bodnara-zakonczenie-kadencji (dostęp: 15.09.2022).
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483.
• Kowalska, M. (2018). Organy kontroli państwowej i ochrony prawa. W B. Dziemidok-Olszewska, M. Kowalska, K. Leszczyńska, & M. Michalczuk-Wlizło (Red.), Ustrój polityczny w Konstytucji RP 1997 roku (s. 221-226). Lublin: Wyd. UMCS.
• Kowalska, M. (2010). Zmiany w systemie gwarancji praw jednostki jako przejaw realizacji idei państwa prawa. W T. Koziełło, P. Maj, & W. Paruch (Red.), Adaptacja - reforma - stabilizacja. Przestrzeń publiczna we współczesnych systemach politycznych (s. 114-125). Rzeszów: Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 grudnia 2011 r. (IOSK 2221/11).
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2020 r. (I NSW 4/20).
• Rydel, K. (2021). Uwagi na temat niezależności Państwowej Komisji Wyborczej po zmianach wprowadzonych w 2018 roku. W M. Zubik, & J. Podkowiński (Red.), Aktualne wyzwania prawa wyborczego (s. 171-183). Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
• Rymarz, F. (2000). Udział sędziów organach wyborczych. W R. Rymarz (Red.), Demokratyczne prawo wyborcze Rzeczypospolitej Polskiej (1990-2000) (s. 33-53). Warszawa: Wyd. Krajowego Biura Wyborczego.
• Sitnicka, D. (2020). Prof. Łętowska: Dyskusja o wyborach prowadzona jest w sposób oszukańczy. https://oko.press/prof-letowska-dyskusja-o-wyborach/ (dostęp: 15.09.2022).
• Słowik, P. (2020). Premier rażąco naruszył prawo. https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1490998,wsa-wyrok-organizacja-wyborow-2020-morawiecki-sasin.html (dostęp: 15.09.2022).
• Sokala, A. (2010). Administracja wyborcza w obowiązującym prawie polskim. Struktura organizacyjna i charakter prawny. Toruń: Towa-rzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa. Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności "Dom Organizatora".
• Sokala, A. (2018). Kilka uwag do projektu zmian w kodeksie wybor-czym z listopada 2017 r., Gdańskie Studia Prawnicze (t. XI), 323-333.
• Sokala, A. (2014). Kontrowersje wokół kształtu polskiej administracji wyborczej, Studia Wyborcze (t. 18), 7-23.
• Sokala, A., & Szmyt, A. (2013). Polski model administracji wyborczej sukcesem demokratycznej transformacji. https://pkw.gov.pl/uploaded_files/1490365069_polski_model_administracji_wyborczej_sukcesem_demokratycznej_transformacji.pdf (do-stęp: 15.09.2022).
• Sokala, A., & Święcicki, M. (2007). Administracja wyborcza w III Rzeczypospolitej Polskiej. W F. Rymarz (Red.), Iudices electionis custodes (sędziowie kustoszami wyborów) (s. 167-180). Warszawa: Wyd. Krajowego Biura Wyborczego.
• Uchwała nr 129/2020 Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 10 maja 2020 r. w sprawie stwierdzenia braku możliwości głosowania na kandydatów w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
• Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Dz.U. 2020, poz. 627.
• Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, Dz.U. 2017, poz. 1897.
• Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. - Prawo o zgromadzeniach, Dz.U. 2022, poz. 1389.
• Ustawa z dn. 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjo-nowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, Dz.U. 2018, poz. 130.
• Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach zwią-zanych z zapobieganiem i zwalczaniem COVID-19, innych cho-rób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz.U. 2020, poz. 374.
• Ustawa z dnia 6 kwietnia 2020 r. o szczególnych zasadach organiza-cji wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Pol-skiej zarządzonych w 2020 r. z możliwością głosowania kore-spondencyjnego, Dz.U. 2020, poz. 827.
• Woźnicki, Ł. (2020). Pierwsze rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego w sprawie wpływu epidemii koronawirusa na wybory. https://wyborcza.pl/7,75398,25814172,pierwsze-rozstrzygniecie-sadu-najwyzszego-w-sprawie-wplywu-epidemii.html (dostęp: 15.09.2022).
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 kwietnia 2002 r. (sygn. akt K 26/00).
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 września 2014 r. (sygn. akt K 44/12).
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2020 r. (sygn. akt VII SA/Wa 992/20).
• Zagozdon, M. (2021). Spoczynek prawa wyborczego. W M. Zubik, & J. Podkowik (Red.), Aktualne wyzwania prawa wyborczego (s. 91-105). Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
• Zbieranek, J. (2018), Zmiany w Kodeksie wyborczym z 2018 r. - wy-brane z zagadnienia. W E. Żelasko-Makowska i in. (Red.), Aktual-ne problemy prawa wyborczego (t. 2; s. 41-64). Częstochowa: Wyd. AJD.
• Zieliński, A. (2002), Rola Rzecznika Praw Obywatelskich w realizacji przepisów konstytucji. W M. Kruk, J. Trzciński, & J. Wawrzyniak (Red.), Konstytucja i władza we współczesnym świecie. Doktryna - Prawo - Praktyka (s. 117-129). Warszawa: Instytut Nauk Prawnych PAN.

Identyfikatory

DOI

10.35765/HP.2371