Referendum jako forma kontroli władz przez mieszkańców

• Autorzy: Barbara Węglarz

Warianty tytułu

Local Referendum as a Tool of Social Control of Local Government Authorities

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest przybliżenie jednego z narzędzi demokracji bezpośredniej, tj. referendum, którego skuteczność uzależniona jest m.in. od regulacji prawnych oraz sposobu i umiejętności jego wykorzystywania przez mieszkańców.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Autorka zamierza potwierdzić, względnie zakwestionować hipotezę, według której referendum nie jest skutecznym narzędziem społecznej kontroli władz lokalnych. W tym celu wykorzystała metody opisową, analizy i syntezy.
PROCES WYWODU: Podstawę wywodu będzie stanowiło polskie referendum odwoławcze, ponieważ jest to najpopularniejsza i najczęściej wykorzystywana w naszym kraju forma referendum. Analizie poddane zostaną najważniejsze zmiany w zakresie prawa referendalnego oraz wybrane przykłady z praktyki wyborczej. W tym ostatnim przypadku istotne będzie wskazanie czynników i przykładów, które ograniczają skuteczność tej formy demokracji bezpośredniej.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: W wyniku przeprowadzonej analizy udało się pokazać, że referendum jest narzędziem służącym mieszkańcom do kontroli władzy. Częstotliwość jego wykorzystywania oraz skuteczność pozostawiają jednak wiele do życzenia. Wpływ na to mają zarówno przepisy referendalne, brak umiejętności wykorzystywania przez społeczność lokalną dostępnych form demokracji bezpośredniej (m.in. niewystarczająca edukacja obywatelska) czy brak zainteresowania sprawami społeczności lokalnych.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Skuteczność referendum jest w największym stopniu uzależniona od regulacji prawnych, ale także od umiejętności korzystania z narzędzi demokracji bezpośredniej. Nawet najlepsze rozwiązania i przepisy nie pomogą, jeżeli obywatele nie będą wiedzieli, jak korzystać z dostępnych instrumentów. W związku z tym jednym ze sposobów na wzrost skuteczności referendum powinna być edukacja obywatelska. (abstrakt oryginalny)

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The aim of the article is to present one of the tools of direct democracy, i.e. a referendum, the effectiveness of which depends on legal regulations and the manner and skills of its use by residents.
THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The author intends to confirm or question the hypothesis that the referendum is a tool used by the inhabitants to control the rulers, and not a tool in the hands of the fourth power or the fourth estate. The methods used are: a descriptive method, analysis and synthesis.
THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The argument will be based on the Polish appeal referendum, as it is the most popular and most frequently used form of referendum in our country. The most important changes in the field of referendum law and selected examples from election practice will be analyzed. In the latter case, it will be important to identify factors and examples that limit the effectiveness of this form of direct democracy.
RESEARCH RESULTS: As a result of the analysis, it was possible to show that the referendum is a tool for the inhabitants to control the authorities. However, the frequency of its use and effectiveness are not satisfactory. This is influenced by both the referendum regulations, the local community's lack of ability to use the referendum, and the lack of interest in the affairs of local communities.
CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMENDATIONS: The effectiveness of a referendum depends to the greatest extent on legal regulations, but also on the ability to use the tools of direct democracy. Even the best solutions and regulations will not help if citizens do not know how to use the available instruments. Therefore, one of the ways to increase the effectiveness of the referendum should be civic education. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Samorząd terytorialny; Referendum; Kontrola społeczna

EN

Local government; Referendum; Social control

• Czasopismo: Horyzonty Polityki
• Rocznik: 2023
• Tom: 14
• Numer: nr 46 Czwarta władza - aspekty teoretyczne i praktyczne
• Strony: 145--162

Twórcy

autor

Barbara Węglarz

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Bibliografia

• Banaszak, B. (2004). Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych. Kraków: Oficyna.
• Demokracja bezpośrednia. Szwajcarska demokracja bezpośrednia modelem dla XXI wieku? (2011). Warszawa: Semper.
• Dzwończyk, J. (2009). Polityczne aspekty rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce po 1989 r. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie, 191. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego.
• Fossedal, G.A. (2002). Direct democracy in Switzerland, New Brunswick, London: Routledge.
• Grabowska, S. (2009). Formy demokracji bezpośredniej w wybranych państwach europejskich. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Granice wolności. Rozmowa z sir Ralphem Dahrendorfem (1998). Wprost, 10.
• Jabłoński, M. (2002). Referendum i inne instytucje demokracji bezpośredniej. W B. Banaszak (Red.). Przegląd Prawa i Administracji, 51, 9-19.
• Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997, Dz.U. 1997, Nr 78 poz. 483.
• Kuciński, J. (2005). Z zagadnień współczesnej demokracji politycznej. Warszawa: Zakład Wydawniczy DrukTur.
• Leksykon politologii wraz z aneksem: reforma samorządowa w Polsce, partie, parlament, wybory (1989-1997) (1999). A. Antoszewski, & R. Herbut (Red.). Wrocław: Atla 2.
• Mała encyklopedia wiedzy politycznej (2002). M. Chmaj, & W. Sokół (Red.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Marczewska-Rytko, M. (2001). Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej. Lublin: UMCS.
• Mieszkańcy Kleszczowa odwołali radę gminy, wójt zostaje (2004, 17 ma-ja), Gazeta Wyborcza.
• Mosigniewicz, E. (1994, 17 maja). Kadencja z Bożą pomocą. Gazeta Wyborcza.
• Musiał-Karg, M. (2008). Referenda w państwach europejskich. Teoria, praktyka, perspektywy. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Olejniczak-Szałowska, E. (2002a). Prawo do udziału w referendum lokalnym. Rozważania na tle ustawodawstwa polskiego. Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Olejniczak-Szałowska, E. (2002b), Referendum lokalne w świetle ustawodawstwa polskiego. Warszawa: DIFIN.
• Olejniczak-Szałowska, E. (2008). Wynik referendum lokalnego i jego skutki. Samorząd Terytorialny, 7-8, 15-31.
• Piasecki, A.K. (2003). Ewolucja referendalnego prawa w III RP. Samorząd Terytorialny, 1-2, 64-68.
• Piasecki, A.K. (2005). Referenda w III RP. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Pona B. (2000, 16 października), Będzie referendum?, http://slupsk.naszemiasto.pl/archiwum/17009,bedzie-referendum,id,t.html (dostęp: 15.09.2020).
• Qvortrup, M. (1999). A.V. Dicey: The referendum as the people's veto. History of Political Thought, 3(20), 531-546.
• Rachwał, M. (2010). Demokracja bezpośrednia w procesie kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Rekord (nie)obecności (2001, 25 lipca), http://jeleniagora.naszemiasto.pl/archiwum/154861,rekord-nie-obecnosci,id,t.html (dostęp: 3.10.2011).
• Sartori, G. (1994). Teoria demokracji. P. Amsterdamski, & D. Grinberg (Tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Słownik polityki (1999). M. Bankowicz (Red.). Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Śpiewak, P. (2004). Obietnice demokracji. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Trusewicz, I. (2000, 13 maja). Grzmi i huczy w miasteczku, Rzeczpospolita (dostęp 21.10.2001).
• Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r., Dz.U. 1992, nr 84, poz. 426. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19920840426/T/D19920426L.pdf.
• Ustawa z dnia 6 maja 1987 r. o konsultacjach i referendum, Dz.U. 1987, nr 14, poz. 83. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19870140083.
• Ustawa z dnia 6 maja 1987 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. 1987, nr 14, poz. 82. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19870140082.
• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, Dz.U. 2000 Nr 88 poz. 985, ze zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 741. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20000880985/U/D20000985Lj.pdf.
• Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. 1989, nr 75, poz. 444. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19890750444/U/D19890444Lj.pdf.
• Uziębło, P. (2008). Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Węglarz, B. (2007). Referenda lokalne w sprawie odwołania organów jednostek samorządu terytorialnego czwartej kadencji (lata 2002-2006). Samorząd Terytorialny, 7-8, 47-54.
• Węglarz, B. (2013). Ewolucja lokalnej demokracji bezpośredniej w Polsce po 1989 roku. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Wojtas, P. (2001, 18 kwietnia). Wojna na plakaty. Rzeczpospolita (dostęp: 21.10.2001).
• Wójt najbogatszej gminy w Polsce zatrzymana przez CBA (2011, 17 lip-ca). TVN24.pl. http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/wojt-najbogatszej-gminy-w-polsce-zatrzymana-przez-cba,171414.html (dostęp: 19.03.2004).
• Zieliński, E. (1995). Referendum w państwie demokratycznym. W D. Waniek, & M.T. Staszewski (Red.), Referendum w Polsce współczesnej (s. 9-28). Warszawa: ISP PAN.

Identyfikatory

DOI

10.35765/HP.2373