Abstrakcja i rzeczywistość. Przedsiębiorstwa PRL-u jako fabryki sztuki

• Autorzy: Marcin Laberschek

Warianty tytułu

Abstraction and Reality. Enterprises of the Polish People's Republic as the Factories of Art

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedmiotem niniejszego artykułu nie są jednak abstrakcyjne rzeźby z okresu PRL-u same w sobie, nie jest też nim działalność ówczesnych artystów i ich obecność w zakładach pracy. Są nimi natomiast korzyści, jakie z tej obecności czerpały przedsiębiorstwa tamtych czasów. Moim celem jest wstępna eksploracja tych korzyści, w tym ich identyfikacja i opis. Można podać kilka powodów wyboru tego tematu. Pierwsze uzasadnienie ma pragmatyczny wymiar. Patrząc na skalę wydarzeń artystycznych (plenerów, biennale i sympozjów), w ramach których prace te powstawały, a także na gabaryty poszczególnych obiektów (choćby na monumentalną, mierzącą wraz z podstawą ponad 9 metrów metalową konstrukcję Juliana Bossa Gosławskiego z 1965 roku z Elbląga), rodzi się pytanie: jaki miały w tym interes socjalistyczne zakłady pracy, które zobowiązane były przecież do realizacji planów produkcyjnych, a wszelkie dodatkowe działania mogły te plany pokrzyżować? Drugie uzasadnienie ma charakter naukowy. Powstało wiele prac dotyczących abstrakcyjnych rzeźb plenerowych z czasów Polski Ludowej oraz ich autorów, gruntownie opracowane są również tematy współpracy artystów z zakładami produkcyjnymi tamtego okresu, a także stosunku twórców do państwowej ideologii zbliżania świata sztuki i klasy robotniczej. Są to najczęściej prace z zakresu nauk o sztuce, kulturoznawcze czy socjologiczne. Nie ma natomiast opracowań pisanych z perspektywy przedsiębiorstw, ich kondycji, sposobów i zasad kierowania nimi, czy też problemów i profitów, jakie wiązały się z podjęciem relacji z artystami i pełnieniem funkcji mecenasa sztuki. Niniejsze opracowanie jest próbą zagospodarowania tej przestrzeni. Zagospodarowania z punktu widzenia nauk o zarządzaniu. (fragment tekstu)

EN

Part of enterprises that were active during the time of Polish People's Republic was fulfilling the role of an industrial art patrons, sponsoring and organising different types of artistic projects. The factories were however first and foremost obliged to fulfil the national industrial plans and their production norms, both of which could be impeded by their cultural and artistic activities. In this article the author poses a following question: why was it that the enterprises were sponsoring artistic events and how were they benefitting from it? To provide an answer, the author focused on three events under the industrial patronage - Biennale of Spatial Forms in Elbląg, 1st Symposium of Fine Artists and Scientists in Puławy as well as 1st Biennale of Metal Sculptures in Warsaw - and conducted an analysis of scientific and specialist literature on their topic. On this basis, the author drew the conclusion that the advantages related to the patronage had mostly a social character and resulted from building positive relations with the authorities, local communities and employees. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Sztuka; Przedsiębiorstwo przemysłowe; Mecenat

EN

Art; Industrial enterprises; Patronage

• Czasopismo: Zarządzanie w Kulturze
• Rocznik: 2022
• Tom: 23
• Numer: z. 4
• Strony: 357--379

Twórcy

autor

Marcin Laberschek

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Bibliografia

• I Biennale (1965). I Biennale Form Przestrzennych: Elbląg, 23.07.-22.08.1965 (katalog). Łódź: Zakłady Artystyczne ZPAP.
• Alvesson Mats (1990). Organization: From Substance to Image. Organization Studies, 11(3), 374-394.
• Błotnicka-Mazur Elżbieta (2018). The Taming of Space in Recovered Territories. The Participatory Aspects of Biennale of Spatial Forms in Elbląg and Visual Arts Symposium Wrocław '70. Art Inquiry. Recherches sur les arts, 20, 133-157.
• Błotnicka-Mazur Elżbieta (2019). The Image of Art Between Ideology and Modernity. Elbląg Biennales of Spatial Forms in 1960's Poland. ARTis ON, 9, 97-106.
• Breguła Karolina (2013). Wstęp. W: Karolina Breguła (red.), Formy przestrzenne jako centrum wszystkiego. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, 5-8.
• Carroll Archie, Shabana Kareem (2010). The Business Case for Corporate Social Responsibility: A Review of Concepts, Research and Practice. International Journal of Management Reviews, 12(1), 85-105.
• Chwiałkowska Agnieszka (2013). Świat z metalu - czyli o Biennale Form Przestrzennych w Elblągu. ARTykuły. Magazyn Studentów Historii Sztuki KUL, 7, 118-124.
• Domanowska Eulalia (2013). Z głową w chmurach. Projekty artystyczne Thorstena Goldberga na tle niektórych aspektów sztuki w przestrzeni publicznej. Architecturae et Artibus, 2, 5-12.
• Dzieweczyńska Karina (2015a). Wstęp. W: Karina Dzieweczyńska (red.), 50. W obliczu Jubileuszu 50-lecia I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu. Elbląg: Centrum Sztuki Galeria EL, 13-18.
• Dzieweczyńska Karina (red.) (2015b). 50. W obliczu Jubileuszu 50-lecia I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu. Elbląg: Centrum Sztuki Galeria EL.
• Godelier Maurice (2010). Zagadka daru. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Górski Piotr (2018). Historia i zarządzanie. Typologia podejść badawczych. Nauka, 3, 107-124.
• Hatch Mary Jo (2002). Teoria organizacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jerzy (2022). Jerzy Lengiewicz, http://archiwalna.galeria-el.pl/formy-przestrzenne/jerzy-lengiewicz.html [odczyt: 15.09.2022].
• Kitowska-Łysiak Małgorzata (1999). Droga sztuki, czyli elbląskie "binole". W: Małgorzata Kitowska-Łysiak (red.), Ślady. Szkice o sztuce polskiej po 1945 roku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 71-102.
• Kitowska-Łysiak Małgorzata (2004). Włodzimierz Borowski, https://culture.pl/pl/tworca/wlodzimierz-borowski [odczyt: 7.11.2022].
• Kołodziej Mieczysław (1966). Puławy 66. Piękne obowiązki. Polska, 11.
• Krzyworzeka Paweł (2017). Nagrody biznesowe. Etnografia rytuałów merytokracji. Warszawa: Wydawnictwo Poltext.
• Kwiatkowski Gerard (2015). Założenia ideowo-artystyczne I Biennale Form Przestrzennych. W: Jarosław Denisiuk (red.), Otwarta Galeria. Formy Przestrzenne w Elblągu. Przewodnik. Elbląg: Centrum Sztuki Galeria EL.
• Laberschek Marcin (2019). Monumentalne wizerunki. Pomniki jako obrazy przedsiębiorstw. Zarządzanie w Kulturze, 20(2), 199-220.
• Laberschek Marcin (2022). Organizacje idealne. Tworzenie mitów przedsiębiorstw Polski Ludowej z wykorzystaniem pomników. Zarządzanie w Kulturze, 23(2), 187-216.
• Lachowski Marcin (2006). Awangarda wobec instytucji. O sposobach prezentacji sztuki w PRL. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Leśniewska Anna Maria (2006). Puławy 66. Puławy: L-print.
• Leśniewska Anna Maria (2016). Nowe miejsce rzeźby w sztuce polskiej lat 60. XX wieku jako wyraz przemian w sztuce przestrzeni. Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
• Maga Anna (2013). Durnostojki dla miasta. W: Karolina Breguła (red.), Formy przestrzenne jako centrum wszystkiego. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, 107-113.
• Maksymczak Marek (2009). Kompozycja drogowskazowa. O elbląskiej realizacji Jerzego Jarnuszkiewicza. Kwartalnik Rzeźby Orońsko, 3-4, 70-73.
• Maslow Abraham (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396.
• Mecenas (1976). Mecenas sztuki. Głos Zamechu, 1, 5.
• Niciński Konrad (2017). "I pamiętaj, że to jest teatr twój, teatr robotniczy". Teatr na Woli 1976-1981. Kultura i Historia, 31, 50-59.
• Niziołek Katarzyna (2015). Sztuka społeczna. Koncepcje - dyskursy - praktyki. Białystok: Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis, Wydział Historyczno--Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku.
• Piotrowski Piotr (2011). Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku. Poznań: Rebis.
• Stano Bernadeta (2017). Plenery pod skrzydłami Wielkiego Przemysłu. Mity i próby ich wskrzeszenia. W: Alicja Kisielewska, Monika Kostaszuk-Romanowska, Andrzej Kisielewski (red.), PRL-owskie re-sentymenty. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 215-235.
• Stano Bernadeta (2019). Artysta w fabryce. Dwa oblicza mecenatu przemysłowego w PRL. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Strati Antonio (2000). The Aesthetic Approach in Organization Studies. W: Stephen Linstead, Heather Joy Höpfl (red.), The Aesthetics of Organization, London - Thousand Oaks - New Delhi: SAGE Publications, 13-34.
• Sułkowski Łukasz (2012). Epistemologia i metodologia zarządzania. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Warszawa (2022). Warszawa - I Biennale Rzeźby w Metalu, http://www.sztuka.net/palio/html.run?_Instance=sztuka&_PageID=857&newsId=8460&_cms=newser&callingPageId=856&_CheckSum=1862747393 [odczyt: 19.09.2022].

Identyfikatory

DOI

10.4467/20843976ZK.22.024.17256