Haftgründe im Polnischen Strafverfahre

• Autorzy: Janusz Tylman

Warianty tytułu

Podstawy tymczasowego aresztowania w polskim postępowaniu karnym

• Języki publikacji: DE

Abstrakty

Prawidłowy przebieg i skuteczność postępowania karnego zabezpieczają prawnie określone środki przymusu, których stosowanie jest w praktyce ścigania przestępstw koniecznością. Posługiwanie się takimi środkami, wśród nich szczególnie tymczasowym aresztowaniem, jest wszakże według przeważających poglądów usprawiedliwione w zasadzie pod tym warunkiem, że zamyka się w granicach potrzeb procesowych. W konsekwencji w doktrynie powszechnie akceptuje się tzw. procesowe funkcje tymczasowego aresztowania, a więc zabezpieczenie osoby oskarżonego dla celów postępowania karnego oraz zabezpieczenie postępowania przed matactwem ze strony oskarżonego. Dyskusyjne czy wręcz kwestionowane są natomiast tzw. funkcje pozaprocesowe, jak funkcja oddziaływania ogólnoprewencyjnego, zapobiegania dalszej działalności przestępnej oskarżonego czy funkcja represyjna tego środka przymusu. Analiza unormowań i praktyki w poszczególnych krajach prowadzi jednak do wniosku, że właściwie wszędzie niemal tymczasowe aresztowanie wykracza - chociaż w różnym stopniu - poza główny cel, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego. Teoretyczne funkcje znajdują swój wyraz w warunkach, które w konkretnych systemach procesowych decydują o dopuszczalności zastosowania tymczasowego aresztowania. W ich ramach wyodrębnia się tzw. podstawę ogólną, czyli oparte na konkretnych dowodach wysokie prawdopodobieństwo, że podejrzany (oskarżony) popełnił zarzucany mu czyn, zabroniony przez prawo karne, oraz podstawy szczególne, nawiązujące - w sposób bezpośredni lub pośredni - do funkcji tymczasowego aresztowania. W opracowaniu zostały przedstawione i poddane analizie unormowania podstaw tymczasowego aresztowania w polskim ustawodawstwie karnym, uzupełnione informacjami dotyczącymi niektórych rozwiązań obcych. Nie wywołuje zastrzeżeń określenie podstawy ogólnej w art. 209 k.p.k., głoszącym iż środki zapobiegawcze można stosować "jeżeli dowody zebrane przeciwko oskarżonemu dostatecznie uzasadniają, że popełnił on przestępstwo". Podstawy szczególne zawarto przede wszystkim w art. 217 k.p.k., stanowiącym w § 1, że: "Tymczasowe aresztowanie może nastąpić, jeżeli: 1) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie się ukrywał, zwłaszcza wówczas, gdy nie ma on, w kraju określonego miejsca zamieszkania lub nie można ustalić jego tożsamości, albo 2) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub w inny sposób starał się utrudniać postępowanie karne, albo 3) oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub działanie w warunkach powrotu do przestępstwa określonych w kodeksie karnym, albo 4) oskarżonemu zarzucono czyn, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest znaczny". W p. 1 i 2 tego przepisu znalazły swoje odbicie oczywiste funkcje procesowe. Zastrzeżenia wywołuje natomiast treść p. 3 i 4, sugerująca wniosek, iż chodzi o realizację funkcji pozaprocesowych, co byłoby sprzeczne z większością poglądów polskiej doktryny oraz z treścią art. 209 k.p.k., który w swej pierwszej części stanowi, że środki zapobiegawcze można stosować "w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania". Dane dotyczące praktyki wskazują nadto, że organy stosujące aresztowanie wyraźnie częściej odwołują się do podstaw kontrowersyjnych, za którymi kryją się pozaprocesowe funkcje tego środka. Wątpliwości budzi też utrzymywanie, a w ostatnim okresie nawet rozszerzanie (przez tzw. ustawę epizodyczną, z dnia 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej) aresztowania obligatoryjnego, co sprzyja urzeczywistnianiu także - a niekiedy przede wszystkim - funkcji pozaprocesowych, m. in. funkcji ogólno-prewencyjnej i antycypacji kary, a czasami, najbardziej krytykowanej, funkcji represyjnej. Na tym tle przytaczane są w opracowaniu opinie, wypowiadane zwłaszcza wśród przedstawicieli teorii, że w praktyce aresztowanie stosowane jest zbyt często i trwa w licznych przypadkach za długo. Podane w artykule informacje liczbowe wydają się potwierdzać te fakty. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wymienić należałoby m. in. niewłaściwe w części określenie podstaw szczególnych tymczasowego aresztowania oraz nadmierne odwoływanie się w praktyce do podstaw dopuszczających realizację funkcji pozaprocesowych. Wobec takiej sytuacji od lat podnosi się w literaturze potrzebę znowelizowania prawa aresztowego, w szczególności przez ograniczenie i bardziej precyzyjne unormowanie właśnie podstaw tymczasowego aresztowania. W tym kierunku szły omówione w artykule propozycje zawarte w Projekcie zmian przepisów kodeksu postępowania karnego, przygotowanym przez Komisję Ministra Sprawiedliwości, opublikowanym w 1981 r. i poddanym społecznej, ogólnokrajowej dyskusji. Podobne tendencje występują też w nowym Regulaminie Prokuratury, wprowadzonym w życie w 1985 r. Te ważne zagadnienia wymagają obecnie pilnych reform ustawodawczych. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Law; Criminal Law; Criminal procedure

PL

Prawo; Prawo karne; Postępowanie karne

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Rocznik: 1988
• Numer: nr 39
• Strony: 27--53

Twórcy

autor

Janusz Tylman

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• 1. E. Abenhausen, Untersuchungshaft und Massenmedien, [in:] Reform der Untersuchungshaft - Verschldge und Materialien, Bonn 1983, S. 254.
• 2. J. Bafia und andere, Kodeks postępowania karnego. Komentarz (Das Strafyerfahrengesetzbuch. Kommentar), Warszawa 1976, S. 286.
• 3. J. Bednarzak, Środki zapobiegawcze w projekcie kodeksu postępowania karnego (Die verfahrenssichernden Maßnahmen im Entwurf des Strafverfahrensgesetzbuches), NP 1968, Nr. 7-8, S. 1083.
• 4. J. Bednarzak, W sprawie nowelizacji kodyfikacji karnej (In Fragen der Novellierung der strafrechtlichen Kodifikation), NP 1981, Nr. 3, S. 119.
• 5. E. Bieńkowska, R. Pyrża, J. Skupiński, O potrzebie badań nad problematyką tymczasowego aresztowania (Uber die Notwendigkeit der Forschunąen zum Thema der Untersuchungshaft), PiP 1986, Nr. 3, S. 86, 90.
• 6. A. Boehm, Zur Reform der Untersuchungshaft an jungen Gefangenen, [in:] Festschrift für Hanns Dünebier, Berlin, New York 1982, S. 676-681.
• 7. M. Cieślak, Areszt tymczasowy w świetle obecnego i w perspektywie przyszłego ustawodawstwa (Die Untersuchungshaft im Lichte der gegenwartigen und in der Perspektive der künftigen Gesetzgebung), PiP 1954, Nr. 12, S. 746 ff.
• 8. M. Cieślak, Polska procedura karna (Die polnische Strafprozedur), Warszawa 1984, S. 402.
• 9. M. Cieślak, Przemiany w zakresie polityki stosowania tymczasowego aresztowania - w ujęciu porównawczym (Wandlungen im Bereich der Politik der Anordnung der Untersuchungshaft - in komparatistischer Auffasung), "Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne" 1977, Nr. 7, S. 183, 184.
• 10. M. Cieślak und Z. Doda, Węzłowe zagadnienia postępowania karnego. Ocena realizacji kodyfikacji z 1969 r. (Schlüsselfragen des Strafverfahrens. Einschätzung Realisiernng der Kodifikation von 1969), ZN IBPS 1978, Nr. 9, S. 154.
• 11. M. Czelcow, Radziecki proces karny (Der sowjetische Strafprozeß), Warszawa 1955, S. 189, 192, 193.
• 12. W. Daszkiewicz, Proces karny. Część ogólna (Der Strafprozeß. Allgemeiner Teil), Bd. I, Toruń 1985, S. 349 ff.
• 13. Die Untersuchungshaft Im deutschen, ausländischen und fnternationalen Recht, hrsg. von H. H. Jescheck und J. Krümpelmann, Bonn 1971, S. 48.
• 14. D. Haberstroh, Voraussetzunqen und Vollzug der Untersuchunę/shaft, "Jura" 1984, Nr. 5, S. 229, 230, 231.
• 15. W. Hassemer, Die Voraussetzungnen der Untersuchungshaft, ,,Anwaltsblatt 1984, Nt. 2, S. 68, 69.
• 16. W. Hetzer, Anordnung und Vollzug der Untersuchungshaft unter verfassungsrechtfichen Aspekten. [in:] Reform der Untersuchungshaft - Verschldge und Materialien, Bonn 1983, S. 50.
• 17. H. Jung, Das Institut der Untersuchungshaft im rechtsyergleichenden Überblick, [in:] Reform der Untersuchungshaft - Verschldge und Materialien, Bonn 1983, S. 91, 92.
• 18. S. Kalinowski, Polski proces karny w zarysie (Der polnische Strafprozeẞ im Abrifi), Warszawa 1979, S. 150.
• 19. Karlsruher Kommenlar zur Strafprozeßordnung und zum Gerichtsverlassungsgesetz, hrsg. von G. Pfeiffer, Miinchen 1982, S. 290.
• 20. E. Kern, C. Roxin, Strafverfahrensrecht, München 1976, S. 149.
• 21. T. Kleinknecht, K. Meyer, Stralprozeßordnung, München 1983, S. 340, 341.
• 22. P. Kruszyński, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym (Das Prinzip der Unschuldsvermutung im polnischen Strafverfahren), Warszawa 1983, S. 122 ff.
• 23. H. H. Kühne, Strafprozeßlehre, Kehl am Rhein, Strassburg 1982, S. 131, 132.
• 24. R. Łyczywek, Instytucja aresztu tymczasowego w projekcie kodeksu postępowania karnego (Die Institution der Untersuchungshaft im Entwurf des Strafverfahrensgesetzbuchs), "Palestra" 1969, Nr. 1, S. 17.
• 25. A. Marek, E. Stalewska, Wpływ tymczasowego aresztowania na wymiar kary - w świetle badań aktowych (EinfluB der Untersuchungshaft auf das Ausmaß der Strafe - im Lichte der Aktenuntersuchung), "Palestra" 1982, Nr. 4-5, S. 28 ff.
• 26. K. Marszał, Zagadnienia ogólne procesu karnego (Allgemeine Fragen des Strafprozesses) Bd. II, Katowice 1985, S. 255.
• 27. E. Merz, Areszt tymczasowy a jego zaliczenie na poczet kary (Untersuchungshaft und deren Anrechnung auf die Strafe), PiP 1951, Nr. 11, S. 741.
• 28. A. Murzynowski, Areszt tymczasowy oraz inne środki zapobiegające uchylaniu się od sądu (Die Untersuchungshaft und andere verfahrenssichernde Maßnahmen), Warszawa 1963, S. 19 ff.
• 29. A. Murzynowski, Istota i zasady procesu karnego (Wesen und Prinzipien des Strafprozesses), Warszawa 1976, S. 94, 95.
• 30. A. Murzynowski, Tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie (Untersuchungshaft und Festnahme), Referat, gehelten am 9.11.1984 in der Stitzung der polnischen Sektion der AIDP in Warschau, S. 2 ff.
• 31. K. Peters, Strafprozeß, Heidelberg 1981, S. 395.
• 32. F. Rosengarten, Uwagi na temat uzasadniania środków zapobiegawczych (Bemerkungen zum Thema der Begrundung der verfahrenssichernden Maßnahmen), "Palestra" 1976, Nr. 1, S. 65.
• 33. M. Siewierski, J. Tylman, M. Olszewski, Postępowanie karne w zarysie (Strafverfahren im Abriß), Warszawa 1974, S. 164 ff.
• 34. M. S. Strogowicz, Proces karny (Strafprozeß), Warszawa 1952, S. 290.
• 35. J. Tylman; Podstawy tymczasowego aresztowania w postępowaniu karnym Republiki Federalnej Niemiec (Haftgründe in dem Strafverfahren der BRD), [in:] Przestępczość na świecie, Bd. XIX, Warszawa 1986, S. 51 ff.
• 36. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu (Strafprozeß. Abriẞ des Systems), Warszawa 1985, S. 269.
• 37. J. Wolter, Untersuchungshaft, Vorbeugungshait und vorlduiige Sanktionen, "Zeitschrift fur die gesanite Strafrechtswissenschaft" (ZStW), 1981, Bd. 93, S. 464, 502 ff.
• 38. M. Wołowicz, Funkcja diagnostyczna tymczasowego aresztowania (Die diagnostische Funktion der Untersuchungshaft), ,,Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne" 1980, Nr. 11, S. 187.