Umweltschutz im Polnischen Strafrech

• Autorzy: Jan Waszczyński

Warianty tytułu

Ochrona środowiska w polskim prawie karnym

• Języki publikacji: DE

Abstrakty

Pierwszego prawnego ujęcia zagadnień związanych z ochroną środowiska naturalnego w Polsce dokonano w ustawie z 10.3.1934 o ochronie przyrody. Ustawa ta chroniła poszczególne elementy środowiska, a, ich naruszenie uznawała za wykroczenia zagrożone karami administracyjnymi. Podobny charakter nosiła wydana w jej miejsce ustawa z 1949 r. o ochronie przyrody, która rozszerzyła krąg chronionych elementów przyrody, zachowując jednak ,,konserwatorski" charakter tej ochrony, albowiem dążąc do zabezpieczenia poszczególnych elementów przyrody przed dalszymi zniszczeniami i nieracjonalną gospodarką, nie zajmowała się kwestią źródeł zagrożenia. Nowoczesne rozwiązanie prawnej ochrony przyrody zawarte zostało dopiero w obowiązującej obecnie ustawie z 31.01.1990 r. o ochronie środowiska. W ustawie tej przyjęto szerokie rozumienie środowiska obejmujące zarówno środowisko pierwotne (naturalne), jak i środowisko przetworzone przez człowieka. W ustawie tej reguluje się zasady kształtowania środowiska, zasady gospodarowania zasobami przyrodniczymi, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom i uszkodzeniom środowiska, przywrócenie do stanu właściwego elementów przyrodniczych. Ochronę środowiska ustawa traktuje jako zadanie ogólnonarodowe, do którego realizacji powołane są wszystkie organy państwowe, jak również ogół obywateli, i która ma być zapewniona nie dopiero w stadium eksploatacji przedsiębiorstw, lecz już w stadium planowania i inwestycji. W ustawie przewidziano cały szereg środków ekonomicznych i prawnych mających zabezpieczyć realizację tak szeroko zakreślonych zadań. Wśród środków o charakterze prawnym znajdują się również postanowienia, określające przestępstwa i wykroczenia przeciwko środowisku (art. 107-109). Do czynów godzących w środowisko - obok przepisów określonych w ustawie z 31.01. 1980 r. - stosuje się nadto przepisy kodeksu karnego z 1969 (art. 136-140, art. 199, 201, 203, 216) oraz przepisy karne ustaw administracyjnych chroniących poszczególne elementy środowiska (np. prawo wodne, prawo górnicze i in.). Gdy jednak przepisy karne ustawy z 31.01.1980 r. chronią środowisko jako takie, to przepisy kodeksu karnego realizują ochronę środowiska w sposób pośredni, przez spenalizowanie czynów, które naruszając środowisko, godzą w życie i zdrowie człowieka, w bezpieczeństwo powszechne, ew. prawidłowość gospodarowania; środowisko naturalne nie jest więc w naszym kodeksie samodzielnym przedmiotem ochrony prawno-karnej. Odpowiedzialność karna za przestępstwa przeciwko środowisku zamieszczone poza kodeksem karnym kształtuje się na zasadach przewidzianych w tym kodeksie. Podobnie przedstawia się kwestia odpowiedzialności za wykroczenia skierowane przeciwko środowisku, którą regulują zasady zawarte w kodeksie wykroczeń z 1971 r. Odpowiedzialność karną za naruszenie środowiska - zarówno w postaci czynów stanowiących przestępstwa, jak i wykroczenia - mogą ponosić jedynie osoby fizyczne. Te ostatnie - w razie naruszenia środowiska - mogą być jednak zobowiązane do zapłacenia kary pieniężnej, traktowanej w naszym prawie jako środek przymusu ekonomicznego pełniący zarazem funkcję bodźca ekonomicznego. Ogólnie biorąc, przestępstwa przeciwko środowisku naturalnemu w polskim prawie karnym można podzielić na dwie grupy: przestępstwa polegające na zanieczyszczeniu środowiska i pozostałe przestępstwa przeciw środowisku. Najpowszechniej popełniane przestępstwo w postaci zanieczyszczenia środowiska podlega ukaraniu wedle art. 107 ust. 1 ustawy z 31.1.1980 r. Przestępstwa tego dopuszcza się, kto "narusza obowiązek ochrony środowiska i powoduje przez to - chociażby nieumyślnie - zanieczyszczenie wody śródlądowej, powietrza atmosferycznego lub powierzchni ziemi, tak że może to narazić na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie, spowodować w znacznych rozmiarach zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym albo spowodować poważne szkody w gospodarce"; za czyn taki grozi kara od 3 miesięcy do 3 lat pozbawienia wolności; typ kwalifikowany przez śmierć lub ciężkie uszkodzenie ciała zagrożony jest karą od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Z ujęcia przepisu widoczne jest, iż mamy tu do czynienia z przestępstwem z narażenia opartym na winie kombinowanej. Do innych przestępstw przeciwko środowisku należą czyny skierowane przeciw poszczególnym elementom środowiska, a przede wszystkim czyny zmierzające do ich zniszczenia. Czyny takie spenalizowane są zarówno w ustawie z 31.01.1980 r. fart. 109), jak i w przepisach karnych poszczególnych ustaw administracyjnych (np. prawo wodne, prawo górnicze, ustawa o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim i in.). Egzekwowanie przepisów karnych skierowanych na ochronę środowiska napotyka szereg przeszkód. Najpoważniejszą z nich jest to, iż zanieczyszczenia spowodowane są przede wszystkim przez jednostki gospodarki uspołecznionej, które nie dysponują środkami na instalowanie urządzeń ochronnych, a nie mogą wstrzymać produkcji ze względu na ciążący na nich obowiązek wykonania ogólnonarodowego planu gospodarczego. Dla legalizacji dokonywanych zanieczyszczeń przedsiębiorstwa powołują się na stan wyższej konieczności (art. 23 k.k.) albo na tzw. pozaustawowy stan wyższej konieczności gospodarczej. W doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego argumenty te nie znajdują jednakże aprobaty. W nauce wypowiada się niekiedy pogląd, że o ile zanieczyszczenia są nie do uniknięcia, a jedyną alternatywą jest albo dalsze zatruwanie środowiska albo unieruchomienie zakładu, wówczas zagadnienie to nie jest problemem prawa karnego, a kwestią rozstrzyganą w ramach podstawowych założeń polityki państwa. Ocenie prawno-karnej w ramach instytucji stanu wyższej konieczności mają - wedle przedstawionego zapatrywania - podlegać natomiast takie działania, jak zwiększenie produkcji mimo niewydolności urządzeń, awaryjne zrzuty ścieków, czasowe wyłączanie istniejących urządzeń oczyszczających w celu zaoszczędzenia energii. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Environmental protection; Criminal Law

PL

Ochrona środowiska; Prawo karne

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Rocznik: 1988
• Numer: nr 39
• Strony: 151--171

Twórcy

autor

Jan Waszczyński

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• 1. W. Brzeziński, Ochrona prawna biologicznego środowiska człowieka (Rechtsschutz der biologischen Umwelt des Menschen), Warszawa 1971, S. 17.
• 2. R. Dębski, Funkcja prawa karnego w ochronie środowiska (Funktion des Strafrechts im Umweltschutz), "Acta Unlversitatis Lodziensis" 1979, Folia Turidica Nr. 62, S. 95 ff.
• 3. R. Dębski, Problem określenia sprawcy w przepisach karnych przewidujących czyny zabronione qodzgce w naturalne środowisko człowieka (Das Problem der Bestimmung des Täters in den Rechtsvorschriften, die verbotene Taten vorsehen, welche die Umwelt verletzen), "Acta Universitatis Lodziensis" 1982, Folia Turidica Nr 10, S. 53-54.
• 4. R. Dębski, Uwagi o przyczynach niedostatecznego wykorzystania przepisów karnych w ochronie środowiska (Bemerkungen über die Ursachen der unausreichenden Verwertung der Strafvorschriften in dem Umweltschutz), PiP 1985, Nr. 8, S. 74.
• 5. L. Kubicki, S. Pomorski, Przyczyny produkcji złej jakości a problem konieczności gospodarczej (Ursachen der Produktion mit schlechter Qualität und das Problem des wirtschaftlichen Notstandes), PiP 1970, Nr. 6, S. 904 ff.
• 6. K. Mikietyn, W. Radecki, Przyczyny niskiej efektywności ścigania przestępstw przeciwko środowisku (Ursachen der niedrigen Effektivität der Verfolgung von Straftaten gegen die Umwelt), "Problemy Praworządności" 1985, Nr. 2.
• 7. S. Pomorski, Glosa do wyroku z 19.8.1968 IV KR 135/68 (Glosse zum Urteil vom 19.8.1968 IV KR 135/68), PiP 1970, Heft 8-9.
• 8. W. Radecki, Prawno-karna ochrona środowiska naturalnego w PRL (Der strafrechtliche Schutz der natürlichen Umwelt in der VR Polen), Warszawa 1981, S. 111 f.
• 9. W. Radecki, Przestępstwo zanieczyszczenia środowiska (Die Straftat ler Verunreinigung der Uniwelt), "Problemy Praworządności" 1981, Heft 1, S. 9.
• 10. W. Radecki, Stan wyższej konieczności na tle aktualnych potrzeb praktyki (Rechtfertigender Notstand auf dem Hintergrund der Bedürfnisse der Praxis), "Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych" 1978, Nr. 22, S. 131.
• 11. G. Rejman, La protection pénal du milieu biologique en Pologne, ,,Revue Internationale de Droit Pénal" 1978, Nr. 4, S. 208
• 12. G. Rejman, Ochrona środowiska naturalnego w prawie karnym (Schutz der natürlichen Umwelt im Slrafrecht), "Problemy Praworządności" 1977, Helf 1, S. 22.
• 13. G. Rejman, W kwestii tzw. konieczności gospodarczej (In Fragen der sog. wirtschaftlichen Notwendigkeit), PiP 1970, Nr. 5.
• 14. L. Tyszkiewicz, Problem odpowiedzialności karnej osób prawnych (zakładów pracy) w polskim systemie prawnym (Das Problem der Verantwortung juristischer Personen (Betriebe) im polnischen Rechtssystem), "Prace Prawnicze", 1974, S. 165 ff.