Der Grundsatz der Unmittelbarkeit im polnischen Strafprozeß

• Autorzy: Tomasz Grzegorczyk

Warianty tytułu

Zasada bezpośredniości w polskim procesie karnym

• Języki publikacji: DE

Abstrakty

Na treść zasady bezpośredniości składają się trzy dyrektywy. Pierwsza z nich sprowadza się do nakazu, aby podstawę orzeczenia stanowił jedynie materiał dowodowy zgromadzony w postępowaniu (na rozprawie), druga wymaga aby organ orzekający zetknął się bezpośrednio z przeprowadzanymi dowodami, zaś trzecia - aby preferował dowody pierwotne. Najpełniej są one realizowane w postępowaniu zwyczajnym w I instancji. W postępowaniu odwoławczym, z uwagi na rewizyjny system procesu, funkcjonuje już pośredniość w przeprowadzaniu dowodów (art. 402 k.p.k.). Odstępstwa od bezpośredniości spotykamy także w niektórych postępowaniach szczególnych. Dotyczy to zwłaszcza procesu karnego skarbowego w odniesieniu do spraw należących do orzecznictwa organów finansowych (art. 200 u.k.s. z 1971 r.) i postępowania nakazowego przewidzianego początkowo ustawą o szczególnej odpowiedzialności karnej z 10.05.1985 r., a obecnie już przez k.p.k., które oparte zostały na pośredniości. Istotne wyjątki od zasady bezpośredniości przewidziano także w trybie uproszczonym, zezwalając na odczytywanie wyjaśnień oskarżonego, który nie stawił się na rozprawę (art. 426 § 1 k.p.k.) i w sądowym postępowaniu) co do orzeczeń w sprawach o wykroczenia (art. 459 i 460 § 2 k.p.k.). Twierdzenie, że zasada bezpośredniości najpełniej realizowana jest w postępowaniu zwyczajnym w I instancji nie oznacza jednak, iżby i tutaj nie przewidziano wyjątków od bezpośredniości, choć nie idą one tak daleko, aby można było mówić o opcji w kierunku pośredniości postępowania dowodowego. Niektóre z tych odstępstw wynikają jakby same z nakazów zasady bezpośredniości. Jest więc zrozumiałe, że sąd powinien wprawdzie preferować dowody pierwotne, ale też może sięgnąć do dowodu "z dalszej ręki", gdy brak jest dowodu pierwotnego, albo dla sprawdzenia wiarygodności pierwotnego źródła dowodowego oraz gdy dowód z natury swej jest wtórny, a jego przeprowadzenie ustawa czyni niezbędnym, np. dowód z opinii biegłego. Sam kodeks nie wypowiada się w tych kwestiach dotąd, dopóki sięganie do źródła pochodnego nie oznacza jednocześnie zmiany środka dowodowego. Precyzyjnie stara się natomiast wskazać, w jakich sytuacjach dopuszczalne jest jednocześnie przejście na inny środek dowodowy (np. z osobowego lub rzeczowego na dokument w postaci protokołu z przesłuchania lub oględzin). Odstępstwa tej kategorii są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze więc w pewnych sytuacjach dopuszczalne jest wyznaczenie dla bezpośredniego przeprowadzenia przesłuchania świadka lub dokonania oględzin sędziego wyznaczonego albo sąd wezwany (art. 342 § 1 i 343 § 1), niekiedy i sąd obcy (art. 520 k.p.k.), co oznacza, że nie wszyscy członkowie składu orzekającego zapoznają się bezpośrednio z dowodem, a jednocześnie, że ci nie uczestniczący w czynnościach posługiwać się będą dowodem wtórnym w postaci protokołu. Odstępstwo od dyrektywy nakazującej bezpośredni kontakt z dowodem jest dostrzegalne także na gruncie instytucji przerwy i odroczenia rozprawy, kiedy to w wypadku zmiany w tym czasie składu orzekającego sąd za zgodą stron może prowadzić postępowanie w dalszym ciągu i wydać orzeczenie, mimo że nie wszyscy członkowie składu byli obecni podczas przewodu sądowego (art. 348 § 2 i 350 § 2 k.p.k.). Na aprobatę przy tym zasługuje, zauważalna w orzecznictwie SN, tendencja do zaostrzenia warunków korzystania z tych ostatnich przepisów. Inny rodzaj wyjątków od bezpośredniości przewidziano w przepisach art. 334 i 337-340 k.p.k. Uregulowano tu szczegółowo zasady odczytywania protokołów z wyjaśnień oskarżonego i zeznań świadków oraz innych dokumentów zawartych w aktach sprawy. Stanowią one jednolitą, zwartą całość, przeto przy ich stosowaniu pamiętać należy, że sięganie do jednego z nich nie może prowadzić do omijania zakazów płynących z innej normy. W szczególności więc nie można uznać za dokument podlegający odczytaniu w trybie art. 339 § 2 k.p.k. protokołu z zeznań złożonych poprzednio w Toli świadka przez obecnego oskarżonego, gdyż zakazuje tego art. 334 k.p.k. (w zw. z 337 § 2), nie wolno też odczytywać w oparciu o art. 339 § 2 notatek milicyjnych lub innych, gdyby prowadzić to miało do zastępowania zeznań lub wyjaśnień treścią pism lub zapisków, jako że zabrania tego art. 158 k.p.k. Z kolei przystosowaniu art. 338 k.p.k. należy uwzględniać, że przesłuchanie samego oskarżonego jest w istocie swej zawsze konieczne, nawet gdy przyznaje się on do winy, a przyznanie to nie budzi wątpliwości (art. 333 k.p.k.). Bezpośrednie przesłuchania świadka można zaś uznać za zbędne jedynie wówczas, gdy dowód ten dotyczyć ma okoliczności nie mających istotnego znaczenia dla danego rozstrzygnięcia, a jest on przy tym wewnętrznie niesprzeczny i nie pozostaje w sprzeczności z innymi dowodami na tę okoliczność, jak i innymi oświadczeniami danego źródła dowodowego. W artykule przedstawiono szczegółowo poszczególne odstępstwa od zasady bezpośredniości zarówno w postępowaniu zwyczajnym, jak i w szczególnych odmianach procesu karnego, z uwzględnieniem także ogólnych reguł postępowania dowodowego w postępowaniu karnym skarbowym i w sprawach o wykroczenia. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Criminal Law; Legal proceedings

PL

Prawo karne; Postępowanie sądowe

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Rocznik: 1988
• Numer: nr 39
• Strony: 241--264

Twórcy

autor

Tomasz Grzegorczyk

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• 1. J. Bafia, J. Bednarzak, M. Flemming, S. Kalinowski, H. Kempisty, M. Siewierski, Kodeks postępowania karnego. Komentarz (Die Strafprozeßordnunq. Kommentar), Warszawa 1976, S. 494.
• 2. B. Budner, M. Olszewski, T. Grzegorczyk, Niektóre kwestie procesowe w sprawach o zagarnięcie mienia typu aferowego (Einige Prozeßfragen in Strafsachen um die Aneigung von Gütern vom Affärentyp), "Studia Kryminalistyczne, Kryminologiczne i Penitencjarne" 1975, Bd. III, S. 217-218.
• 3. M. Cieślak, Glosa do wyroku SN z 12.09.1972 (Glosse zum Urteil des Obersten Gerichts vom 12.09.1972), "Państwo i Prawo" 1974, Nr. 1, S. 166.
• 4. M. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne (Das polnische Strafprozeßverfahren. Die grundlegenden theoratischen Voraussetzungen), Warszawa 1984, s. 330.
• 5. M. Cieślak, Zagadnienia dowodowe w procesie karnym (Beweibfregen im Sirafprozeß), Warszawa 1955, S. 186.
• 6. M. Cieślak, Z. Doda, Kierunki orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie postępowania karnego - lata 1980-1983 (Richtungen der Rechtsprechung des Obersten Gerichts im Bereich des Strafverfahrens - Jahre 1980-1983). "Palestra" 1984, Nr. 10, S. 107-109.
• 7. M. Cieślak, Z. Doda, Kodeks postępowania karnego w świetle 10 lat obowiązywania (Die Strafprozeßordnung im Lichte der 10 Jahre ihrer Gültigkeit), PiP 1980, Nr. 1, S. 68.
• 8. W. Daszkiewicz, Proces karny. Część ogólna (Strafprozeß, Allgemeiner Teil), Bd. I, Toruń 1972, S. 94.
• 9. Dieselben, Węzłowe zagadnienia postępowania karnego - Ocena realizacji kodyfikacji z 1969 r. (Schlüsselprobleme des Strafverfahrens - Einschätzung der Realisierung der Kodifizierung von 1969), "Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego" 1978, Nr. 9, S. 163-165.
• 10. A. Gajda, Ciągłość rozprawy na tle zasady bezpośredniości procesu karnego (Kontinuität der Hauptverhandlung auf dem Hintergrund des Grundsatzes der Unmittelbarkeit des Strafprozesses), NP 1973, Nr. 3, S. 358 ff.
• 11. Z. Gostyński, Postępowanie sądowe co do orzeczeń w sprawach o wykroczenia (Gerichtsverfahren in Entscheidungen in Sachen von Übertretungen), Warszawa 1976, S. 171-175.
• 12. T. Grzegorczyk, Czynności sprawdzające w sprawach o wykroczenia i ich wpływ na dalszy tok postępowania (Prüfungshandlungen in Sachen von Übertretungen und ihr Einfluß auf den weiteren Gang des Verfahrens), "Zagadnienia Wykroczeń" 1985, Nr. 4-5, S. 13 ff.
• 13. T. Grzegorczyk, Odczytywanie na rozprawie protokołów przesłuchań w trybie art. 338 k.p.k. (Verlesen in der Hauptverhandlung der Protokolle von Verhören laut Art. 338 der StPO), NP 1979, Nr. 1, S. 94 ff.
• 14. T. Grzegorczyk, Odstępstwa od zasady bezpośredniości w kodeksie postępowanie karnego (Adweichungen vom Grundsaiz der Unmittelbarkeit in der Strafprozeßordnung). NP 1973, Nr. 7-8, S. 1040.
• 15. A. Kabat, Przegląd uchwał Sądu Najwyższego (Übersicht der Beschlüsse des Obersten Gerichts). ,,Problemy Praworządności" 1981, Nr. 5, S. 45-46.
• 16. S. Kalinowski, Polski proces karny (Der polnische Strafprozeß), Warszawa 1971, S. 92.
• 17. M. Lipczyńska, Polski proces karny. Zagadnienia ogólne (Der polnische Strafpozeß. Allgemeine Fragen), Warszawa 1986, s. 71.
• 18. K. Marszał. Zagadnienia ogólne procesu karnego (Allgemeine Fragen des Strafprozesses), Bd. I, Katowice 1984, S. 147.
• 19. T. Nowak, Zasada bezpośredniości w polskim procesie karnym (Der Grundsatz der Unmittelbarkeit im polnischen Strafprozaß), Poznań 1971, s. 45.
• 20. M. Olszewski, Dowód z dokumentu na tle zasady bezpośredniości (Beweis von einem Dokument auf dem Hintergrund des Grundsatzes der Unmittelbarkeit), NP 1967, Nr. 11, S. 1431.
• 21. M. Olszewski, Ustrojowe i procesowe zasady postępowania w sprawach o wykroczenia (Verfassungs- und Prozeßprinzipien des Verfahrens in Sachen von Überttretungen), Warszawa 1978, s. 98.
• 22. M. Siewierski, J. Tylman, M. Olszewski, Postępowanie karne w zarysie (Adriß des Strafverfahrens), Warszawa 1974, S. 45.
• 23. J. Tylman, Glosa do uchwały z 10.03.1971 (Glosse zum Beschluß vom 10.03.1971), NP 1972, Nr. 1, S. 163 ff.
• 24. J. TyIman, Glosa do uchwały z 23.01.1980 (Glosse zum Beschluß vom 23.01.1980), NP 1981, Nr. 7--8, S. 216 ff.
• 25. J. Tylman, Problemy zasady koncentracji w postępowaniu karnym (Probleme des Prinzips der Konzentration im Strafverfahren), PiP 1973, Nr. 7, S. 88-90.
• 26. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu (Der Strafprozeß. Abriß des Systems), Warszawa 1985, s. 347.