Społeczno-Polityczny Aspekt Problemu Żydowskiego W Rozważaniach Zygmunta Wasilewskiego (Do 1939 Roku)

• Autorzy: Mieczysław Sobczak

Warianty tytułu

Sociopolitical Aspect Of The Jewish Problem In The Interpretation Of Zygmunt Wasilewski (Till The Year 1939)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W okresie zaborów dość wcześnie w polu zainteresowań Wasilewskiego znalazły się relacje polsko-żydowskie w Królestwie Polskim i na Ziemiach Zabranych. W końcu XIX wieku w Królestwie problemem stał się napływ rosyjskich Żydów, zwanych "litwakami", oraz rozwój na ziemiach polskich syjonizmu, głoszącego, że Żydzi są odrębnym narodem. Konsekwencją takiego stanowiska syjonistów było pytanie dotyczące przynależności narodowej i lojalności Żydów wobec narodu polskiego. Według W. Feldmana pierwsi syjoniści warszawscy nie znajdowali się w konflikcie z Polakami, gdyż z taką samą nostalgią myśleli o cedrach w Libanie i o wierzbach nad Wisłą. Dopiero napływ "litwaków", odnoszących się wrogo i prowokacyjnie wobec społeczeństwa polskiego, pogorszył dotychczasowe stosunki polsko-żydowskie. "Litwacy" starali się odrzucać po latach, gdy ziemie zaboru rosyjskiego znajdowały się pod okupacją państw centralnych, posądzenia o nosicielstwo rusyfikacji. Ich zdaniem takiej roli nie mogli odgrywać ze względu na to, że aż 97,95% spośród przybyłych do Królestwa używało "swojego wewnętrznego języka" (jidysz), a nie języka rosyjskiego.(fragment tekstu)

EN

Zygmunt Wasilewski analyzed life conditions and development of the Polish nation in times of the Polish annexation and in the independent Poland. On the basis of conducted observations he was describing Polish-Jewish relations. His suggestions of solving the Jewish issue as a sociopolitical problem were not the same. These suggestions were not excluded finding "modus vivendi" in the Polish-Jewish relations. These proposals also were not free of anti-Semitism which was the result of Wasilewski's consideration in the matter of nation, national psychology and the Jewish postulates.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Żydzi; Sytuacja społeczno-polityczna; Naród

EN

Jews; Social and political conditions; Nation

• Czasopismo: Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Nauki Humanistyczne
• Rocznik: 2008
• Tom: 12
• Numer: nr 26
• Strony: 99--121

Twórcy

autor

Mieczysław Sobczak

• Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Bibliografia

• 1. M. Sobczak, "Naród" i kwestia żydowska w interpretacji Zygmunta Wasilewskiego w dobie zaborów i II Rzeczypospolitej.
• 2. W. Feldman, Dzieje polskiej myśli politycznej (1864-1914), wyd. II, Warszawa 1933, s. 369.
• 3. W. Kaplun-Kogan, Die jüdische Sprach- und Kulturgemeinschaft in Polen. Eine statistische Studien, Verfaβt im Auftrage des "Komitees für den Osten", R. Löwit-Verlag, Berlin-Wien 1917, s. 11-13.
• 4. Z. Wasilewski, Polityka narodowościowa Rosji, Kraków 1916, s. 61.
• 5. J. Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR (na zlecenie Wyższej Szkoły Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku), Pułtusk 2005, s. 171.
• 6. H. Kiepurska, Warszawa 1905-1907, Warszawa 1991, s. 11; I. Bashevis Singer, Miłość i wygnanie. Wczesne lata - Wspomnienia, Przełożył Lech Czyżewski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1991, s. 19.
• 7. N. Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, t. II, Kraków 1991, s. 321-322.
• 8. A. Kieniewicz, Nad Prypecią dawno temu... Wspomnienia zamierzchłej przeszłości, Przygotowanie do druku S. Kieniewicz, Ossolineum, Wrocław 1989, s. 109.
• 9. E. Maliszewski, Polacy i polskość na Litwie i Rusi, wyd. II, Warszawa 1916, s. 10, 36-37
• 10. T. Venclova, Dialog o Wilnie, Paryż 1979, s. 5-31.
• 11. T. Epstein, Polacy na Ukrainie. Wydarzenia lat 1905-1907, [w:] Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, red. M. Przeniosło, S. Wiech, Akademia Świętokrzyska, Kielce 2005, s. 183-184, 187.
• 12. J. Offenberg, Stan umysłów wśród młodzieży akademickiej Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1885-1890. Ze wspomnień kresowca, Skład Główny w "Domu Książki Polskiej", Warszawa 1929, s. 5-6.
• 13. Z. Wasilewski, Warszawa współczesna w dwunastu obrazkach, Lwów 1903, s. 132.
• 14. I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914-1917, PWN, Warszawa 1966, s. 25.
• 15. L. Krzywicki, Wspomnienia, t. III, Warszawa 1959, s. 328.
• 16. W. Studnicki, Sprawa polska, Poznań 1910, s. 488-489.
• 17. J. Piłsudski, Pisma zbiorowe. Wydanie prac dotychczas drukiem ogłoszonych, t. I, Warszawa 1937, s. 25-26
• 18. W. Studnicki, Sprawa polska, Poznań 1910, s. 488-489.
• 19. A. Walicki, Rosja, katolicyzm i sprawa polska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2002, s. 110-118.
• 20. S. Rymar, Wspomnienia z lat 1886-1919, Archiwum Akt Nowych (dalej skrót: AAN), Akta S. Rymara, sygn. 3, s. 116.
• 21. S. Kozicki, Pół wieku życia politycznego. Pamiętnik, t. I, Biblioteka PAN w Krakowie (dalej skrót: BPAN Kr.), 7849, s. 118;.
• 22. K. Karolczak, Ludność żydowska w Krakowie na przełomie XIX i XXwieku, [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991, s. 252-253
• 23. Z. Wasilewski, Lwów przodujący. Szkice do dziejów kultury umysłowej w Polsce 1895-1914, Biblioteka Jagiellońska (dalej skrót: BJ), Papiery Z. Wasilewskiego, rps. Akc. 180/78, s. 6.
• 24. K.M. Morawski, Pamiętniki, t. I, Biblioteka Narodowa (dalej skrót: BN), rps. Akc. 8629/1, s. 3-4, 10.
• 25. U. Jakubowska, Prasa Narodowej Demokracji w dobie zaborów, Warszawa 1988, s. 313.
• 26. I. Madfes, Historia syjonizmu. Od zarania dziejów do śmierci dra Herzla, autoryzowany przekład E. Schneidschera, nakładem księgarni I. Madfesa, t. I, Lwów 1935, s. 216-217.
• 27. J. Buzek: Proces wynaradawiania w świetle statystyki narodowościowej państw europejskich, Lwów 1903, "Przegląd Wszechpolski" (dalej skrót: "PW") 1904 nr 4, s. 272.
• 28. Mają oczy, a nie widzą, "SP" nr 424 z 31 sierpnia 1902.
• 29. Narodowiec. W naszym obozie, "PW" 1901 nr 5, s. 277-278.
• 30. J. Żółtowski, Wspomnienia, BN, rps. 10254/II, z. 2, s. 125-131.
• 31. Listy S. Chciuka z Mielca do J.G. Pawlikowskiego z 20 kwietnia i 8 maja 1911.
• 32. Korespodencja i papiery polityczne J.G. Pawlikowskiego dotyczące Narodowej Demokracji w Galicji w latach 1904-1914, BPAN Kr., sygn. 7818, k. 368, 371.
• 33. M. Białokur, Myśl społeczno-polityczna Joachima Bartoszewicza, Wydawnictwo Adam Mar- szałek, Toruń 2005, s. 69-70.
• 34. Coraz lepiej, "Gazeta Poranna 2 Grosze" (dalej skrót: "GP2Gr.") nr 41 z 10 lutego 1913.
• 35. Z. Wasilewski, Proces Lednickiego. Fragment z dziejów odbudowy Polski 1915-1924, Według stenogramów opracował, wstępem i przypisami opatrzył Zygmunt Wasilewski, Wydawnictwo Perzyński, Niklewicz i S-ka, Warszawa 1924, s. 15.
• 36. Infekcja narodu, "SP" nr 273 z 31 maja 1915 (wyd. poranne).
• 37. Z. Wasilewski, Na wschodnim posterunku. Księga pielgrzymstwa 1915-1918, Warszawa 1919, s. 214, 217, 220 i in.; Ich "postęp", "GP2Gr." nr 157 z 8 czerwca 1915; S. Szwedowski, Dzieje Ruchu Zetowego w Polsce (Związku Młodzieży Polskiej "Zetu" na tle historycznym 1886-1945), BO, rps. 15955/II, t. IV, s. 265.
• 38. J. Molenda, Piłsudczycy a narodowi demokraci, Książka i Wiedza, Warszawa 1980, s. 216.
• 39. Wybory skończone, "GP2Gr." nr 195 z 16 lipca 1916.
• 40. I. Grünbaum, Polityka żydowska w Polsce w ostatnich dziesięcioleciach, Warszawa 1930, s. 12.
• 41. W. Wieczorek, Szkice z prowincji, Warszawa 1969, s. 126-130, 140-142.
• 42. Deklaracja Żydów polskich w Warszawie (grudzień 1914 r.), [w:] Zbiór dokumentów dotyczących sprawy polskiej (sierpień 1914 - styczeń 1915), wydane w Szwajcarii (styczeń 1915 r.), Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej skrót: AAN), Akta E. Piltza, sygn. 10, k. 39-41.
• 43. Z prasy polskiej w Rosji, "GP2Gr." nr 244 z 3 września 1916.
• 44. K.W. Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty, 1912-styczeń 1924, nakładem Księgarni J. Czerneckiego, Warszawa-Kraków 1924, s. 43-44. 45. "Właściwa droga", "GP2Gr." nr 231 z 21 sierpnia 1916.
• 46. T. Piszczkowski, Odbudowanie Polski 1914-1921. Historia i polityka, Londyn 1966, s. 61.
• 47. Oświadczenie I. Paderewskiego z 5 stycznia 1914 r., [w:] Mocarstwoanonimowe. (Ankieta w sprawie żydowskiej), Zebrał A. Nowaczyński, Warszawa 1921, s. 261; M. Niklewiczowa, Wspomnienie o Romanie Dmowskim, BPAN Kr., sygn. 7810, s. 99.
• 48. J. Rozwadowski, Dziennik (6 września 1917-24 września 1917), Papiery Rozwadowskich, BO, rps. 8010/II, k. 6-8. 52 List R. Dmowskiego do Z. Wasilewskiego (18 sierpnia 1917), [w:] M. Kułakowski, Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, t. II, Londyn 1972, s. 69.
• 49. Protokół narad odbytych w Lozannie w dniach 11-12 sierpnia 1917. (Załącznik do Protokołu posiedzenia KNP Nr 2), AAN KNP (Protokoły posiedzeń), sygn. 1, Mf. 20727, k. 8-10; List R. Dmowskiego do I. Paderewskiego, [w:] M. Kułakowski, Roman Dmowski..., t. II, s. 83; O Żydach - jako najszkodliwszym wrogu Polski w krajach Ententy: Instrukcja R. Dmowskiego nadesłana z Agencji Lozańskiej do Koła Międzypartyjnego w Warszawie (15 maja 1917). R. Dmowski, Artykuły, wypowiedzi, referaty okolicznościowe nie drukowane w wydaniu zbiorowym, BPAN Kr., rps. 7806, k. 5, 10.
• 50. List R. Dmowskiego do I. Paderewskiego (2 września 1917). M. Kułakowski, Roman Dmowski..., t. II, s. 79;
• 51. M. Śliwa, Polska myśl socjalistyczna 1918-1948, Wrocław 1988, s. 54; Z. Hemmerling, Stronnictwa ludowe wobec Żydów i kwestii żydowskiej, "Kwartalnik Historyczny" 1989 nr 1-2, s. 164.
• 52. K. Lundgreen-Nielsen, The Polish Problem at the Peace Conference. A Study of the Policies of the Great Powers and the Poles, 1918-1919, Odense University Press, Odense 1979, s. 306.
• 53. R. Wapiński, Polityka i politycy. O polskiej scenie politycznej XX wieku, Ossolineum, Wrocław 2006, s. 72.
• 54. Z. Wasilewski, Proces Lednickiego. Fragment z dziejów odbudowy Polski 1915-1924, Warszawa 1924, s. 13, 31, 72, 83, 456-464.
• 55. J. Zdanowski, Dziennik 1915-1935, z. VIII (zapis z 12 października 1921), BO, rps. 14022/I, s. 109, z września (zapis z 10 sierpnia 1922), s. 122; Zrozumiała gra, "KP" nr 52 z 5 marca 1921; Zatarg polsko-litewski, "GW" nr 269 z 2 października 1921; Najostrzejszy artykuł podkreślający żydowskie pochodzenie Askenazego: A. Nowaczyński, Asken-Azja, czyli Polska, "Myśl Narodowa" (dalej skrót: "MN") nr 6 z 10 lutego 1923, s. 1-6.
• 56. Telegram E. Sapiehy do I. Paderewskiego z instrukcją dla Sz. Askenazego o zaniechaniu wszelkich prób federalistycznego rozwiązania kwestii Wilna (4 grudnia 1920). Archiwum Polityczne I. Paderewskiego, t. II, Wrocław 1973, s. 593.
• 57. J. Giertych, Pół wieku polskiej polityki. Uwagi o polityce Dmowskiego i polityce polskiej lat 1919-1939 i 1939-1947, Zachodnie Niemcy 1947, s. 49-50.
• 58. Wilno o p. Askenazym (przedruk z wileńskiej "Rzeczypospolitej"), "GW" nr 274 z 6 października 1921.
• 59. Pół roku polityki zagranicznej, "Przegląd Wszechpolski" (dalej skrót: "PW") 1924 nr 2, s. 93.
• 60. Protokół 34 posiedzenia Rady Ministrów (21 czerwca 1923). AAN Prezydium Rady Ministrów (Protokoły posiedzeń Rady Ministrów), t. 22, Mf. 20066, k. 843.
• 61. J. Bartoszewicz, Walka o Polskę, Poznań 1920, s. 16.
• 62. Federaliści a Żydzi, "GW" nr 51 z 21 lutego 1921; S. Kozicki, Drugie ostrzeżenie, "Przegląd Narodowy" (dalej skrót: "PN") 1921 nr 3, s. 315-316; Jeszcze o "federalizmie" i jego źródłach, "GW" nr 17 z 17 stycznia 1922.
• 63. R. Wapiński, Miejsce Narodowej Demokracji w życiu politycznym II Rzeczypospolitej, "Dzieje Najnowsze" 1969 nr 1, s. 50.
• 64. Z. Wasilewski, Przegląd spraw bieżących. Życie umysłowe i kultura - Żydzi i szkoła socjalizmu rosyjskiego, "PN" 1919 nr 2, s. 241.
• 65. Przeciwko zalewowi żydowskiemu, "GW" nr 291 z 25 października 1922; Walka o spolszczenie polskich wyższych uczelni, "Akademik" nr 1 z 4 grudnia 1922, s. 53; "Numerus clausus" w Sejmie, "Akademik" nr 3 z 13 lutego 1923, s. 72.
• 66. K. Kawalec, Narodowa Demokracja wobec faszyzmu 1922-1939, Warszawa 1989, s. 101, 163-166.
• 67. Deklaracja ideowa OWP (4 grudnia 1926), [w:] R. Dmowski, Pisma, t. X, Częstochowa 1939, s. 95.
• 68. Z. Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski w Poznańskiem w latach 1926-1932, "Dzieje Najnowsze" 1974 nr 3, s. 24.
• 69. S. Leszczyński, Zagadnienie walki i ekspansji narodowej, "Awangarda" nr 4-5 z 1 kwietnia 1927; tegoż: Walka narodowa a pojęcie sprawiedliwości, "Awangarda" nr 6 z 10 maja 1927.
• 70. J. Bartoszewicz, Zagadnienia polityki polskiej, Warszawa 1929, s. 17-25.
• 71. St. Lski, Państwo narodowe a problem mniejszości w Polsce, "Awangarda" 1929 nr 4, s. 65-69.
• 72. O co walczą narodowcy, brw. bmw., [w:] Stronnictwo Narodowe. Organizacja i propaganda, BPAN Kr., rps. 7820, k. 94.
• 73. J. Mosdorf, Nil desperandum, "Akademik Polski" nr 3 z 20 marca 1928.
• 74. A. Garlicki, Od maja do Brześcia, Warszawa 1985, s. 188-189.
• 75. J. Drobnik, Diariusz (zapis z 17 kwietnia 1928), BN, rps. Akc. 11853/1, k. 231.
• 76. J.M. Majchrowski, Problem żydowski w programach głównych polskich obozów politycznych (1918-1939), "Znak" 1983 nr 339-340, s. 384-385.
• 77. Z. Wasilewski, Na widowni, "MN" nr 2 z 9 stycznia 1938, s. 28.
• 78. Stronnictwo Narodowe wobec groźby komunizmu (Komunikat Komitetu Głównego SN z 10 maja 1936), "Warszawski Dziennik Narodowy" (dalej skrót: "WDN") nr 132 z 14 maja 1936.
• 79. J. Zamorski, Tępić komunizm, "MN" nr 35 z 29 sierpnia 1925, s. 3-4; Żydzi wszędzie rozsadnikami bolszewizmu, "KP" nr 99 z 28 lutego 1929.
• 80. Nowa taktyka "Kominternu", "WDN" nr 73 z 8 sierpnia 1935; Z.W., Dwa fronty, "MN" nr 22 z 24 maja 1936, s. 337-338; Komunizm w Europie, "MN" nr 42 z 11 października 1936, s. 653-654;
• 81. T. Bielecki, W szkole Dmowskiego, Londyn 1968, s. 134.
• 82. Z. Wasilewski, Na widowni, "MN" nr 4 z 24 stycznia 1937, s. 56-57.
• 83. Front Ludowy (8 kwietnia 1936). Stronnictwo Narodowe. Organizacja i propaganda 1918-1938, BPAN Kr., 7820, k. 57-58; Dwa fronty..., s. 337-338; Front "demokratyczny", "WDN" nr 20 z 20 stycznia 1937.
• 84. Żydowska grobla, "WDN" nr 118 z 30 kwietnia 1936.
• 85. R. Wapiński, Środowiska społecznego establishmentu wobec chłopów i ruchu ludowego w II Rzeczypospolitej, "Kwartalnik Historyczny" 1986 nr 3, s. 742, 751-754; Zob. też: T. Kulak, Jan Ludwik Popławski, 1854-1908. Biografia polityczna, vol. I, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1989, s. 181.
• 86. Z. Wasilewski, Na widowni, "MN" nr 4 z 24 stycznia 1937, s. 56.
• 87. Z. Wasilewski, Listy dziennikarza w sprawach kultury narodowej, Lwów 1908, s. 27-28.
• 88. F. Golczewski, Polnisch-jüdische Beziehungen 1881-1922. Eine Studie zur Geschichte des Antysemitismus in Osteuropa, Wiesbaden 1981, s. 361
• 89. J. Dziedzic, Żyd we wsi. Z zagadnień przyszłości narodowej, Lwów 1913, s. 72; Żydzi przed Chrystusem i po Chrystusie, "Wieniec-Pszczółka" (Bielsko-Biała) nr 43 z 22 października 1911
• 90. W. Feldman, Rzecz o Narodowej Demokracji, Kraków 1902, s. 23-24, 28; T. Wolsza, Narodowa Demokracja wobec chłopów w latach 1887-1914, Warszawa 1992, s. 152.
• 91. J. Rączy, O potrzebie i słuszności walki z Żydami, "Ojczyzna" nr 36 z 7 września 1913, s. 598-599
• 92. Prawa żydowskiego Talmudu, "Ojczyzna" nr 15 z 12 kwietnia 1914, s. 181
• 93. K. Zrencki, Odpowiedź Żydom, "Ojczyzna" nr 17 z 26 kwietnia 1914, s. 214.
• ---