Klauzule generalne jako odesłanie pozasystemowe

• Autorzy: Krystyna Wójcik

Warianty tytułu

General Clauses as Extra-Systemic Reference

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Istotę klauzul generalnych - szczególnej instytucji prawnej wywodzącej się z prawa cywilnego - próbowano opisać i wyjaśnić w całym szeregu opracowań. Wielokrotnie podkreślano, iż sformułowania zawarte w tekstach prawnych, a określane mianem klauzul generalnych, cechuje "otwartość", "ogólnikowość" czy "enigmatyczność". Są to zwroty "niedostatecznie ściśle określone" lub też "nie dookreślone". Niejednokrotnie podkreśla się ich "blankietowy" charakter, co ma prowadzić, w zakresie orzecznictwa sądziowskiego, do niepewności, której wyrazem ma być zarówno różnorodność rozstrzygnięć przez różne sądy, jak i brak stałej linii orzecznictwa. Są one "nieskończonymi szablonami", a zatem w konsekwencji stają się "wielką przestrzenią dla sędziowskiego uznania w ramach norm ustawowych", stwarzają "wolność wyboru między różnymi możliwościami". Pozostawiony stosującemu prawo zakres swobody wymaga dokonania przez niego określonego wartościowania", zaś występująca w klauzulach ,,wartościująca konkretyzacja" pozwala na uwzględnienie "odrębności poszczególnych przypadków". Dzięki tej instytucji możliwa jest indywidualizacja rozstrzygnięć, "mogą być podstawą różnej oceny sędziowskiej w poszczególnych przypadkach". Jednocześnie podkreśla się odsyłający charakter klauzul generalnych. Stwierdza się, że stanowią one "odesłanie do sędziowskiego poczucia prawnego", z racji "odsyłania sędziego" do "dobrych obyczajów", "dobrej wiary" czy "zwyczajów obrotu". Podstawą rozstrzygania poszczególnych przypadków są określone kryteria czy wartości pozaprawne, do których odsyłają przepisy prawa. Odsyłając do "sędziowskiego uznania", odsyłają zarazem do "sędziowskiej oceny okoliczności poszczególnych przypadków". Wielokrotnie podkreśla się, iż klauzule generalne zawierają odesłanie do odrębnego od prawa systemu normatywnego, "do układu norm pozaprawnych, takich jak: zasady współżycia społecznego, zasady ustroju czy cele Państwa Ludowego", "do norm społecznych". Tym też szczególnym aspektem klauzul generalnych zajmę się w poniższych rozważaniach. (fragment tekstu)

EN

General clauses can be characterized as a particular case of extra-systemic reference because the meaning of such terms (wich are a particular group of evaluations) is stated from the point of view of special kind of extra-system rules of reference (e.g. rules of morality) - when we accept conception of a legal system as "anarrow system" containing only the norms as result of a law-making by the state agencies. Qualification of the peculiar charaoter of such phenomenon depends on characterization of rules (and evaluations) to which it refers. These rules of reference can be qualified as fuzzy, not strictly detamined (as e.g. a reference of a general clause of "principles of social coexistence" to moral system, which in practice means putting into action the social-political ideals of the legislator himsell). The evaluations formulated on the basis of general clauses can be charactorized as concrete-individual ones, and cannot be generalized. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Klauzula generalna; Prawo cywilne; Prawo

EN

General clause; Civil law; Law

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Rocznik: 1987
• Numer: nr 32 Teoria państwa i prawa
• Strony: 123--144

Twórcy

autor

Krystyna Wójcik

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• 1. A. Delorme, Dyrektywy celowościowe a normy społeczne, Wrocław 1975, s. 24 i n.
• 2. R. Dworkin, The Model of Rules, [w:] J. J. Feinberg, H. Gross, Philosophy of Law, Encino-Belmont 1975, s. 103.
• 3. T. Dybowski, Zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa a prawo własności, "Nowe Prawo" 1967, 6, s. 721 i n.
• 4. H. Ehmke, ,,Ermessen" und "Unbestimmter Rechtsbegriff" im Verwaltungsrecht, Tuebingen 1960, s. 15.
• 5. S. Ehrlich, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Warszawa 1971, s. 99.
• 6. L. L. Fuller, Human Purpose and Natural Law, "Natural Law Forum" 1958, 3.
• 7. L. L. Fuller, Moralność prawa, Warszawa 1978.
• 8. L. L. Fuller, The in Quest of ltself, Chicago 1940.
• 9. O. A. Germann, Probleme und Methoden der Rechtsfindung, 2. Aufl., Bern 1967, s. 234.
• 10. S. Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1974, s. 58 i n.
• 11. S. Grzybowski, Struktura i treść przepisów prawa cywilnego odsyłających do zasad współżycia społecznego, "Studia Cywilistyczne" 1965, 6, s. 25 i n.
• 12. S. Grzybowski, System prawa cywilnego. Część ogólna, Warszawa 1974, s. 112 i n.
• 13. S. Grzybowski, Wypowiedź normatywna i jej struktura formalna, Kraków 1961, s. 40 i n.
• 14. J. W. Hedemann, Die Flucht in Oie Generalklausen. Eine Gefahr fuer Recht und Staat, Tuebingen 1933, s. 463.
• 15. H. Henkel, Einfuehrung in die Rechtsphilosophie, Muenchen 1964, s. 68, s. 359-361.
• 16. H. Isay, Rechtsnorm und Entscheidung, Berlin 1929, s. 176.
• 17. O. S. Joffe, M. D. Szargorodski, Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1963, s. 48, 107 i n.
• 18. Kodeks pracy. Komentarz, red. J. Jończyk, Warszawa 1977, s. 157.
• 19. L. Kołakowski, Kultura i fetysze, Warszawa 1967, s. 170 i n.
• 20. L. Krąkowski, Zasady współżycia społecznego w stosunkach pracy w PRL, Warszawa 1970, s. 78-79.
• 21. J. Lande, O ocenach. Uwagi dyskusyjne, [w:] Studia z filozofii prawa, Warszawa 1959.
• 22. J. Nowacki, Luki w prawie. Ideologia, "Studia Prawno-Ekonomiczna" 1970, 4, s. 39 i n.
• 23. J. Nowacki, W rodzajach ocen ze względu na normę, "Zeszyty Naukowe UŁ" 1959, S. I, 14.
• 24. L. Nowak, Interpretacja prawnicza, Warszawa 1973, rozdz. 3.
• 25. K. Opałek, Z teorii dyrektyw i norm, Warszawa 1974, rozdz. IV, O powiązaniu ocen i norm.
• 26. K. Opałek, J. Wróblewski, Aksjologia - dylemat pomiędzy pozytywizmem prawniczym a doktryną prawa natury, "Państwo i Prawo" 1966, 9.
• 27. K. Opałek, J. Wróblewski, Pozytywizm prawniczy, "Państwo i Prawo" 1954, 1.
• 28. K. Opałek, J. Wróblewski, Współczesna teoria i socjologia prawa Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1963, rozdz. I, pkt 3.
• 29. K. Opałek, J. Wróblewski, Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969, s. 81.
• 30. M. Ossowska, O dwóch rodzajach ocen, "Kwartalnik Filozoficzny" 1946, XVI, 2-4.
• 31. M. Ossowska, Podstawy nauki o moralności, Warszawa 1966.
• 32. M. Pawełczyk, Uwagi o "odsyłającym" charakterze klauzul generalnych, "Studia Iuridica Silesiana" 1984, 9.
• 33. S. Rosmarin, Pośrednictwo przy zawieraniu małżeństw. Konkubinat, Kraków 1939, s. 104.
• 34. S. Rundstein, W poszukiwaniu prawa cywilnego, Warszawa 1939, s. 20.
• 35. S. Sołtysiński, Z. Ziembiński, Glosa do uchwały SN z 17 I 1974, "Państwo i Prawo" 1978, 7, s. 165.
• 36. A. Stelmachowski, Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1969, s. 291.
• 37. A. Stelmachowski, Znaczenie klauzuli generalnej zawartej w art. 385 k.c. w obrocie uspołecznionym, "Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego" 1968, 6, s. 185.
• 38. W. Stojanowska, Rozwód a dobro dziecka, Warszawa 1979, s. 99.
• 39. S. Szer, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1967, s. 82.
• 40. F. Waismann, Verifability, [w:] Logic and Language, ed. A. Flew, First Series, Oxford 1963, s. 119 i n.
• 41. J. Woleński, Logiczne problemy wykładni prawa, Kraków 1972. s. 76-77.
• 42. A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1963, s. 60 i n.
• 43. S. Wronkowska, M. Zieliński, Z. Ziembiński, Zasady prawa, Warszawa 1974, rozdz. II.
• 44. J. Wróblewski, Decyzja sądowa a koncepcja systemu prawa, "Zeszyty Naukowe UŁ" 1978, S. I, 28, s. 5 i n.
• 45. J. Wróblewski, Kryzys ekologiczny a metaetyka i aksjologia ogólna, "Etyka" 1974, 13, s. 160 i n.
• 46. J. Wróblewski, Niskie pobudki a silne wzruszenie - z zagadnień rozumienia tekstów prawnych, "Zeszyty Naukowe UŁ" 1966, S. I, 47.
• 47. J. Wróblewski, Norma generalna i norma indywidualna, "Zeszyty Naukowe UŁ" 1962, S. I, 23, s. 19 i n.
• 48. J. Wróblewski, Oceny moralne i normy moralne w wykładni prawa, "Zeszyty Naukowo UŁ" 1961, S. I, 22.
• 49. J. Wróblewski, Prawo obowiązujące a "ogólne zasady prawa", "Zeszyty Naukowe UŁ" 1965, S. I, 42.
• 50. J. Wróblewski, Przepisy odsyłające, "Zeszyty Naukowe UŁ" 1964 S. I, 35.
• 51. J. Wróblewski, [rec.] H. L. A. Hart, The Concept of Law, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1963, 1.
• 52. J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972, rozdz. XII, pkt 2, 3.
• 53. J. Wróblewski, Słuszność w systemie prawa polskiego, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1970, I.
• 54. J. Wróblewski, Stosunki między systemami norm, "Studia Prawno-Ekonomiczne" 1971, 6, s. 12.
• 55. J. Wróblewski, Uzasadnienie systemów etycznych a etyka niezależna, "Studia Filozoficzne" 1974, 5, s. 89.
• 56. J. Wróblewski, Wartości a decyzja sądowa, Warszawa 1973, s. 29.
• 57. J Wróblewski, Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959, rozdz. IV, § 1.
• 58. J. Wróblewski, Zwroty stosunkowe - wypowiedzi o zgodności z normą, "Zeszyty Naukowe UŁ" 1969, S. I, 62.
• 59. J. Wróblewski, Zwroty zrelatywizowane systemowo, "Studia Filozoficzne" 1978, 3.
• 60. Z. Ziembiński, Etyczne problemy prawoznawstwa, Wrocław 1972, s. 170.
• 61. Z. Ziembiński, Podstawowe problemy stosunku twierdzeń, wypowiedzi oceniających i norm w prawoznawstwie, "Studia Prawnicze" 1970, 25.
• 62. Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980, s. 124.
• 63. M. Zirk-Sadowski, Postulat etyki bezkodeksowej a stosunek prawa do moralności, "Zeszyty Naukowe UŁ" 1979, S. I, 25, 6. 3-25.
• 64. M. Zirk-Sadowski, Wyrażenia wieloznaczne a oceny w języku prawnym, "Studia Prawno-Ekonomiczne" 1981, XXVII, s. 68.
• 65. C. Znamierowski, Oceny i normy. Warszawa 1957.