Zanikający krajobraz wiejskich przykościelnych cmentarzy w powiecie kłodzkim

• Autorzy: Kamil Pawłowski , Alicja Krzemińska , Anna Zaręba , Anna Dzikowska

Warianty tytułu

The Disappearing Landscape of Rural Church Cemeteries in the Kłodzko District

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The aim of the article is to compare the state of preservation and landscape and cultural values of cemeteries located in four communes of the Kłodzko district in the south-western part of Poland, in the province of Lower Silesia. For the purposes of the article, the analysis of the history of the village was carried out and the demographics, development of the village, construction of churches and cemeteries were described. Chamber research was based on a library query and included an analysis of literature, the resources of iconographic and cartographic collections were also used in the studies. The article compares changes in the arrangement, architecture and landscape of the cemeteries in the Kłodzko district in the villages of Sokolec, Pasterka, Orłowiec and Kamieńczyk. It has been noted that currently church cemeteries, which are relics of the past, are slowly and systematically destroyed and over time their spatial arrangement is blurred, gates, fences, tombstones are destroyed, sometimes with the entire burial field and small architecture.(original abstract)

Celem artykułu jest porównanie stanu zachowania i walorów krajobrazowych oraz kulturowych cmentarzy położonych w czterech gminach powiatu kłodzkiego w południowo-zachodniej części Polski, w woj. dolnośląskim. Na potrzeby artykułu wstępie przeprowadzono analizy dotyczące historii wsi, opisano demografię, rozwój miejscowości, budowę kościołów oraz cmentarzy. badania kameralne opierały się o kwerendę biblioteczną i obejmowały analizę literaturę, wykorzystano również zasoby zbirów ikonograficznych i kartograficznych. W artykule porównano zmiany dotyczących układu, architektury, krajobrazu na terenie cmentarzy w powiecie kłodzkim we wsiach: Sokolec, Pasterka, Orłowiec i Kamieńczyk. Zwrócono uwagę na to. że obecnie przykościelne cmentarze będące reliktem przeszłości ulegają powolnemu i systematycznemu niszczeniu i z biegiem czasu zaciera się ich układ przestrzenny, zniszczeniu ulegają bramy, ogrodzenia, nagrobki, czasem zniwelowane zostaje całe pole grzebalne oraz mała architektura.(abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Cultural heritage; Architecture

PL

Dziedzictwo kulturowe; Architektura

• Czasopismo: Studia Periegetica
• Rocznik: 2023
• Numer: nr 2(42)
• Strony: 163--186

Twórcy

autor

Kamil Pawłowski

• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu

autor

Alicja Krzemińska

• Uniwersytet Wrocławski

autor

Anna Zaręba

• Uniwersytet Wrocławski

autor

Anna Dzikowska

• Akademia Wojsk Lądowych im. Gen. Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu

Bibliografia

• Abernathy R. (1970). Cemeteries as Open Space Reservations. Reed-Mullins and Associates, U.S. Department of Housing and Urban Development.
• Adreßbuch für die Grafschaft Glatz (1924/1925).
• Afla M., Reza M. (2012). Sustainability of Urban Cemeteries and the Transformation of Malay Burial Practices in Kuala Lumpur Metropolitan Region. World Academy of Science, Engineering and Technology, 6, 3001-3020. https://doi.org/10.5281/zenodo.1080632
• Albert F. (1932). Die Herrschaft Hummel bis zum Jahre 1477. Glatz.
• Bennett G., Davies P.J. (2014). Urban cemetery planning and the conflicting role of local and regional interests. Land Use Policy, 42, 450-459. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2014.08.011
• Brzezicki S., Nielsen Ch. (red.), Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk. (2006). Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.
• Capels V., Senville W. (2006). Planning for cemeteries. Planning Commissioners Journal, 64, 1-8.
• Curl J.S. (1980). A Celebration of Death. An Introduction to Some of the Buildings, Monuments and Settings of Funerary Architecture in the Western European Tradition. Constable.
• Czyż A.S., Gutowski B., Janowczyk P. (2004). Cmentarze dawnego powiatu barszczowskiego. Stowarzyszenie "Wspólnota Polska".
• Czyż A.S., Gutowski B., Skrodzka A. (2007). Cmentarze dawnego powiatu czortkowskiego. Stowarzyszenie "Wspólnota Polska".
• Dent B., Knight M.I. (1998). Cemeteries: a special kind of landfill. The context of their sustainable management. Groundwater: sustainable solutions. Conference of the international association of hydrogeologists, 451-456.
• Dębicz R. (2012). Zieleń cmentarzy w krajobrazie wsi Dolnego Śląska, CXLVII. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
• Die Grafschaft Glatz. Einwohnerbuch (1937). Breslau.
• Długozima A. (2010a). Bieszczadzkie cmentarze. Stan zachowania, lokalizacja, symbolika. W: A.S. Czyż, B. Gutowski (red.), Sztuka cmentarzy w XIX i XX w. (s. 209-219). Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
• Długozima A. (2010b). Kompozycja warmińskich cmentarzy, na przykładzie cmentarzy gminy Jankowo. W: J. Rylke (red.), Wzornictwo ogrodowe (s. 16-24). Wydawnictwo Sztuka Ogrodu. Sztuka Krajobrazu.
• Długozima A. (2011). Cmentarze jako ogrody żywych i umarłych. Wydawnictwo Sztuka Ogrodu. Sztuka Krajobrazu.
• Długozima A. (2014). Miejsce i rola cmentarzy w budowaniu krajobrazu sakralnego wsi, na przykładzie Bieszczadów i Warmii. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych, 10 (1), 5-19. https://doi.org/10.35784/teka.2544
• Długozima A., Nejman R. (2022). Attractiveness of cemeteries versus socioeconomic and spatial development of non-metropolitan cities in Poland. Acta Scientiarum Polonorum Administratio Locorum, 21(1), 83-104. https://doi.org/10.31648/aspal.6824
• Etlin R.A. (1984). The Architecture of Death. The Transformation of the Cemetery in 18th Century Paris. The Massachusetts Institute of Technology.
• Fischer Ch.F. (1818). Geographisch-statistisches Handbuch über Schlesien und die Grafschaft Glatz. Graβ, Barth und Comp. in Breslau.
• Francaviglia R.V. (1971). The cemetery as an evolving cultural landscape. Annals of the Association of American Geographers, 61 (3), 501-509. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1971.tb00802.x
• Francis D. (2003). Cemeteries as cultural landscapes. Mortality, 8, 222-227.
• Grabalov P. (2018). Public life among the dead: Jogging in Malmö Cemeteries. Urban Forestry and Urban Greening, 33, 75-79. https://doi.org/10.1016/j. ufug.2018.01.027
• Grajewski G., Kica E. (red.) (2005). Prace konserwatorskie na terenie województwa dolnośląskiego w latach 1979-1999. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu.
• Haq S.M. (2011). Urban green spaces and an integrative approach to sustainable environment. Journal of Environment Protection, 2, 601-608.
• Hasse G. (1935). Das neuerstandene Holzkirchlein in Steinbach, Die Grafschaft Glatz. Illustrierte Zeitschrift des Glatzer Gebirgsvereins, 6, 88-89.
• Hodor K. (2012). Założenia cmentarne w krajobrazach Krakowa [Cemetery complexes in Cracow landscapes]. Czasopismo Techniczne. Architektura [Technical Transactions. Architecture], 7, 279-286.
• Hof C. (1999). Holzkirchen in Schlesien. Untersuchungen an Holzkonstruktionen des 16. bis 18. Jahrhunderts in der Woiwodschaft Waldenbrug. Institut für Baugeschichte in Karlsruhe.
• Kieres E., Szarp E. (1994). Orłowiec. Karta cmentarza. Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Wałbrzychu.
• Klemenz P. (1932). Die Ortsnamen der Grafschaft Glatz, sprachlich und geschichtlich erklärt. Ostdeutsche Verlagsanstalt Breslau.
• Knie J.G. (1830). Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien.... Verlag von Graβ und Comp. Breslau.
• Knie J.G. (1845). Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien.... Verlag von Graβ, Barth und Comp. Breslau.
• Kolbuszewski J. (1995). Cmentarz jako tekst kultury. W: O. Czerner, I. Juszkiewicz (red.), Sztuka cmentarna. Sympozjum Międzynarodowe (s. 17-40). Muzeum Architektury we Wrocławiu.
• Kolbuszewski J. (1996). Cmentarze. Wydawnictwo Dolnośląskie.
• Kögler J. (1992). Die Chroniken der Grafschaft Glatz, Die Stadt - und Pfarreichroniken von Lewin - Mittelwalde - Wünschelburg - Neurode - Wilhelmstal. Dieter Pohl Verlag.
• Krzemińska A., Zaręba A., Grochowska A. (2008). Przemijające krajobrazy - przykościelne cmentarze gminy Międzylesie. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
• McClymont K., Sinnett D. (2021). Planning Cemeteries: Their Potential Contribution to Green Infrastructure and Ecosystem Services. Frontiers in Sustainable Cities, 3. https://doi.org/ 10.3389/frsc.2021.789925
• Mitchell J., Noble G. (2017). The Monumental Cemeteries of Northern Pictland. Medieval Archaeology, 61, 1-40. 10.1080/00766097.2017.1296031.
• Morelli F., Mikula P., Benedetti Y., Bussière R., Tryjanowski P. (2018). Cemeteries support avian diversity likewise urban parks in European cities: Assessing taxonomic, evolutionary and functional diversity. Urban Forestry and Urban Greening, 36, 90-99. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2018.10.011
• Nordh H., Evensen K. (2018). Qualities and functions ascribed to urban cemeteries across the capital cities of Scandinavia. Urban Forestry and Urban Greening, 33, 80-91. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2018.01.026
• Nordh H., House D., Westendorp, M., Maddrell A., Wingren C., Kmec S., McClymont K., Jedan Ch., Priya U., Tanu, Beebeejaun Y., Venbrux E. (2021). Rules, Norms and Practices - A Comparative Study Exploring Disposal Practices and Facilities in Northern Europe. OMEGA - Journal of Death and Dying, 003022282110421. https://doi.org/10.1177/00302228211042138
• Orłowski G., Nowak L. (2007). The importance of marginal habitats for the conservation of old trees in agricultural landscapes. Landscape and Urban Planning, 79, 77-83.
• Osiekowicz M., Podciborski T. (2013). Metoda oceny stanu ładu przestrzennego terenów cmentarzy komunalnych. Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum, 12(2), 67-75.
• Pilch J. (2005). Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska. Wydawnictwo Arkady.
• Pécsek B. (2015). City Cemeteries as Cultural Attractions: Towards an Understanding of Foreign Visitors' Attitude at the National Graveyard in Budapest. Deturope, 7(1), 44-61.
• Pilarczyk A., Nowak P. (2019). Factors Determining the Ways for Shaping the Landscapes of Municipal Cemeteries in Szczecin: Proposals of Changes in the Shaping of Municipal Cemeteries. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 471(9), 1-9.
• Rae R.(2021). Cemeteries as public urban green space: Management, funding and form. Urban Forestry & Urban Greening, 61, 127078. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2021.127078
• Richter G. (1995). Criteria form planning greenery in cemeteries. W: O. Czerner, J. Juszkiewicz (red.). Cemetery art - Sztuka cmentarna - L'art de cimetiere (s. 201-205). ICOMOS Polish National Comittee, Museum of Art Wrocław.
• Rugg J. (2000). Defining the place of burial: What makes a cemetery a cemetery?. Mortality, 5(3), 259-275.
• Rybka-Ceglecka I. (2005). Gmina Nowa Ruda, pow. kłodzki. Studium środowiska kulturowego, II. Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Wałbrzychu.
• Rybka-Ceglecka I. (1997). Studium środowiska kulturowego gminy Międzylesie, woj. wałbrzyskie, II. Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Wałbrzychu.
• Rybka-Ceglecka I. (1999a). Studium środowiska kulturowego miasta i gminy Lądek-Zdrój, powiat kłodzki, woj. dolnośląskie. Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Wałbrzychu.
• Rybka-Ceglecka, I. (1999b). Studium środowiska kulturowego gminy Radków, powiat kłodzki, woj. dolnośląskie. Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Wałbrzychu.
• Sikora, S. (1986). Cmentarz. Antropologia pamięci. Polska Sztuka Ludowa. Instytut Sztuki PAN.
• Suliborski A. (2013). Nekropolie jako miejsce w przestrzeni społeczno-kulturowej Łodzi - ranga i specyfika ich znaczeń społecznych. W: M. Wójcik (red.), Studia regionalne. Społeczeństwo - region - miejsce (s. 183-198). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Tanaś S. (2008). Przestrzeń turystyczna cmentarzy. Wstęp do tanatoturystyki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Wedekind E.L. (1857). Geschichte der Grafschaft Glatz. Chronik der Städte, Flecken, Dörfer, Kolonien, Schlösser etc. dieser souveränen Grafschaft von der frühesten Vergangenheit bis auf die Gegenwart. Friedrich Wilhelm Fischer in Neurode.
• Volkmer F. (1889/1890). Verzeichnis der Städte, Dörfer und wichtigsten Kolonieen der Grafschaft Glatz unter Angabe der Gründungszeit derselben, bezw. deren ersten urkundlichen Erwähnungen. Vierteljahrsschrift für Geschichte und Heimathskunde der Grafschaft Glatz, 9, 206-233.
• Schematyzm Diecezji Świdnickiej (2005). Świdnicka Kuria Biskupia.
• Zimmermann F. A. (1789). Beyträge zur Beschreibung von Schlesien. https://jbc.jelenia-gora.pl/dlibra/publication/3685/edition/3676/content

Identyfikatory

DOI

10.58683/sp.572