Współczesna rola małych kalwarii w kontekście ochrony dziedzictwa krajobrazowego ziemi kłodzkiej

• Autorzy: Janusz Łach , Aneta Marek

Warianty tytułu

Small Calvary Complexes as Part of the Landscape Heritage in the Klodzko Region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule przeanalizowano rolę krajobrazów sakralnych, reprezentowanych przez górskie kalwarie plenerowe znajdujące się na terenie ziemi kłodzkiej. Miejsca te, określane mianem "małych kalwarii", stanowią część dziedzictwa krajobrazowego regionu wymagającego ochrony. Celem przedstawionego badania było rozpoznanie cech typologicznych charakteryzujących małe kalwarie i wykorzystanie ich do oceny aktualnego stanu zachowania i funkcji tychże. W sumie na terenie ziemi kłodzkiej zidentyfikowano 15 małych kalwarii. Na podstawie analizy symbolicznych, architektonicznych oraz topograficznych aspektów badanych obiektów wyróżniono pięć planów kompozycyjnych. Każdy plan posiada zróżnicowaną formę architektoniczno-konstrukcyjną elementów tworzących zespół pasyjny, którym towarzyszą współczesne rzeźby świętych będące przejawem lokalnej kultury ludowej. Pomimo zmian politycznych, narodowościowych i religijnych, jakie nastąpiły po 1945 roku, małe kalwarie ziemi kłodzkiej, z wyjątkiem tych, które znajdują się w Młynowcu, Porębie i Wójtowicach, są nadal widoczne w terenie i stanowią świadectwo religijności mieszkańców regionu; trzy z pozostałych trzynastu (Radochów, Międzygórze oraz Lewin Kłodzki) zostały wysoko ocenione pod względem ich współczesnych funkcji i statusu. Obiekty charakteryzują się wysoką wartością historyczno-kulturową, teologiczną i emocjonalną o zasięgu regionalnym, krajowym, a nawet międzynarodowym w przypadku kalwarii na Iglicznej w Międzygórzu. Ze względu na te walory dawne określenie ziemi kłodzkiej jako "Krainy Pana Boga" (Herrgottsland) wydaje się nadal aktualne.(abstrakt oryginalny)

EN

The article addresses the importance of sacred landscapes, represented by calvary complexes located in Kłodzko's mountainous areas, known as 'small calvaries', which are part of the region's landscape heritage in need of protection. The aim of the study described in the article was to identify typological features that characterise small calvaries and to use them for assessing their current state of preservation and functions. 16 small calvaries were identified in the Kłodzko region. After analysing their symbolic, architectural and topographic aspects, it was possible to distinguish five compositional plans. Each plan is characterised by different architectural and structural elements that make up the a calvary complex (including crosses, edifices, chapels, or churches) and are accompanied by new sacred sculptures, which are an expression of modern folk culture. Despite political, ethnic and religious changes after 1945, small calvaries in the Kłodzko region, with the exception of those located in Młynowiec, Poręba and Wójtowice, are still visible and serve as testimony to the religiosity of the region's inhabitants; three of the remaining thirteen calvaries (Radochów, Międzygórze and Lewin Kłodzki) were highly assessed in terms of their functions and state of preservation. The sites have a historical, cultural, theological and emotional value of regional, national, and even international significance in the case of the calvary complex on Igliczna in Międzygórze. Consequently, it can be argued that the old description of Kłodzko as 'God's Land' (Herrgottsland) is still valid today.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Dziedzictwo kulturowe; Turystyka religijna; Architektura; Ochrona zabytków

EN

Cultural heritage; Religious tourism; Architecture; Conservation

• Czasopismo: Studia Periegetica
• Rocznik: 2023
• Numer: nr 4(44)
• Strony: 1--22

Twórcy

autor

Janusz Łach

• Uniwersytet Wrocławski

autor

Aneta Marek

• Uniwersytet Wrocławski

Bibliografia

• Bilska E., (1996) Przemiany religijnych i kulturowych funkcji kalwarii w Polsce, [w:] Ed: A. Jackowski, A. Witkowska, Z.S. Jabłoński, I. Sołjan, E. Bilska, Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych (pp.201-220), Publisher: IGiGP UJ, Kraków,
• Bilska-Wodecka E., (2003), Kalwarie europejskie - analizy struktury, typów i genezy. Wyd. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• Chmielewski, T. J., Myga-Piątek, U., Solon, J. (2015). Typologia aktualnych krajobrazów Polski, Przegląd Geograficzny, 80,3, 377-408.
• Čičo M., (1992), Kalvarienberge in der Slowakei [w:] W. Brunner i in., Calvaria. Tod und Leben, Graz, s. 173-191.
• Čičo M., (1998), Kalvárie na Slovensku, ich výskum a ochrana, Projekt. Revue Slovenskej Architektúry, 40, 3, s. 48-51.
• Drożdż L., (2009), Sanktuarium Matki Bożej Wambierzyckiej Królowej Rodzin. Wambierzyce - przewodnik, Wyd. Aga Witold Kobus, Wrocław
• Eliade M., (2020), Traktat o historii religii, Wyd. Aletheia, Warszawa.
• Harasimowicz J., (2010), Reformacja na Śląsku z perspektywy historii religii i historii sztuki, Quart, nr 4 (18), s. 3-16.
• Holly G., (2014), Przekształcenia krajobrazu sakralnego na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim (XIX -XXI). Monografie Bieszczadzkie, T.XV, BPN, Ustrzyki Dolne.
• Jackowski A., Sołjan I., Bilska-Wodecka E., (1999), Religie świata, szlaki pielgrzymkowe. Wielka Encyklopedia Geografii Świata, T.XV, Poznań.
• Jackson R.H., Henrie R., (1983), Perception of Sacred Space, Journal of Cultural Geography, 3, s. 94-107.
• Jastrzębski S., (1986), Kalwaria w Batorowie, Informator Krajoznawczy, Z.45, s. 3-5.
• Jastrzębski S., (1988A), Kalwaria na Cierniaku koło Radochowa, Informator Krajoznawczy, Z.50, s. 39-43.
• Jastrzębski S., (1988B), Kalwaria w Wójtowicach, Informator Krajoznawczy, Z.53, s. 39-42.
• Jastrzębski S., (1989), Kalwaria w Złotym Stoku, Informator Krajoznawczy, Z.55, s. 38-39.
• Jastrzębski S., (1991), Kalwaria koło Poręby, Informator Krajoznawczy, Z,61, s. 9-11.
• Jastrzębski S., K.R., Mazurski (1988), Kalwaria w Mariańskiej Dolinie w Kłodzku, Informator Krajoznawczy, Z.51, s. 5-9.
• Lec Z., (2020), Jezuici na Śląsku i w hrabstwie kłodzkim do 1776 roku, Wyd. Papieskiego Wydziału Teologicznego, Wrocław.
• Liutikas D, (2015), Religious Landscape and Ecological Ethics: Pilgrimage to the Lithuanian Calvaries. International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage 3, 1, 12-24
• Lubos-Kozieł, J., (2006), The calvaries in Silesia and the former county of Kłodzko (Glatz) [w:] Wallfahrten in der europäischen Kultur, Pilgrimage in European Culture, red. D. Doležal, H. Kühne, Frankfurt am Main, s. 555- 569.
• Marek A., Olszak I.J., (2014), Położenie Sudetów, jednostki fizyczno-geograficzne, [w:] Sudety i Przedgórze Sudeckie. Środowisko, ludność, gospodarka, red. A. Marek, I. J. Olszak, Wyd. Silesia, Wrocław, s. 7-30.
• Matlovič, R., (2005), Factors Influencing Pilgrimage Destinations: the Location of Calvaries and Stations of the Cross in Slovakia,
• Mazurski K. R., (1994-1996), Reformacja i protestantyzm na Ziemi Kłodzkiej, Rocznik Ziemi Kłodzkiej, t. 19/21, s. 68-80.
• Mitkowska A., (1983), Kalwarie jako szczególny rodzaj kompozycji przestrzennych, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 28, 3, s. 175-192.
• Mitkowska A., (2003), Polskie kalwarie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Myczkowski Z., (2009), Tożsamość miejsca w krajobrazie [W:] Fenomen Genius Loci tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym (ed.) B. Gutkowski, Wyd. Muzeum Pałac w Wilanowie, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu im. Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa, 153-162.
• Myga-Piątek U., (2012), Sacred and religions landscape - an attempt of classification in the typology of cultural landscapes, Cultural Landscape Commission of the Polish Geographical Society, No. 17, 13-23.
• Park C., (2003), Sacred Worlds. An Introduction to Geography to Religion. Routledge, London.
• Plit J., (2012), Traces of sacrum in the landscape, Cultural Landscape Commission of the Polish Geographical Society, No.17, 33-40.
• Sowińska B., (2012), Shaping of identity of sacred landscape. Cultural Landscape Commission of the Polish Geographical Society, No. 17, 78-95.
• Świerczek E., (1995), Kalwaria jako polska Jerozolima, Peregrinus Cracoviensis, 2, s. 27-38.
• Tuan Y.E., (1976), Humanistic geography: implications for geographical research. Prospects and problems. Maaroufa Press, Chicago, 194-206.
• Vaisvilaite I., (2002), Calvary Complexes in Lithuania, Przegląd Kalwaryjski, 7, s. 33-36.
• Wąs G., 2002, , Dzieje Śląska od 1526 do 1806 roku, (ed.) M. Czapliński, Historia Śląska, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 118-247.
• Wiszewski P., (2006), Nowożytne dzieje chrześcijaństwa na Dolnym Śląsku (1526-1806), (ed.) W. Wrzesiński, Dolny Śląsk. Monografia historyczna, Wyd. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, 261-295.

Identyfikatory

DOI

10.58683/sp.600