Dwa głosy polskich romanistów o prawie czasu wojny

• Autorzy: Bożena Anna Czech-Jezierska

Warianty tytułu

Two Polish Romanists' Voices on the Subject of Law in Times of War

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Romaniści raczej rzadko odchodzili od swojego głównego nurtu badawczego na rzecz badań nad współczesnym im prawem, zwłaszcza nad prawem karnym. Taki wyjątek stanowiły głosy, które na temat prawa czasu II wojny światowej zabrali dwaj znani polscy romaniści. Pierwszym z nich był Rafał Taubenschlag - słynny polski romanista i papirolog, przebywający w latach 1940-1947 w Nowym Jorku. Opublikował tam w 1945 r. artykuł Obrona przez powołanie się na rozkaz przełożonego. Taubenschlag wywodził w nim, że żołnierze armii niemieckiej pod żadnym warunkiem nie mogą się powoływać na rozkaz przełożonych dla usprawiedliwienia swojego udziału w mordowaniu niewinnej ludności cywilnej czy w popełnianiu nieludzkich okrucieństw, jak torturowanie i zabijanie kobiet i dzieci, zasłaniając się tym, że uważali te rozkazy za legalne i że ich przełożeni nie zamierzali przez te czyny popełniać zbrodni. Żołnierze ci, jak podkreślał, nie byli zobowiązani słuchać takich rozkazów, a jeżeli to uczynili, to na własne ryzyko i muszą za to odpowiadać, skoro te haniebne czyny nie podlegają pod kategorię obowiązków wojskowych. Argumentacja Taubenschlaga została wykorzystana w procesach norymberskich przez oskarżyciela z ramienia USA w Międzynarodowym Trybunale Wojskowym w Norymberdze - Roberta H. Jacksona. Drugim z polskich romanistów był Kazimierz Kolańczyk z Uniwersytetu Poznańskiego, który w związku ze swoją działalnością w Instytucie Zachodnim w Poznaniu opublikował w 1946 r. artykuł Ustawodawstwo niemieckie narzędziem zbrodni. Dowodził w nim, opierając się na licznych przykładach, że niemieckie przepisy prawne wdrażane na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej nie były przejawem prawa, lecz bezprawia. (abstrakt oryginalny)

EN

Roman law scholars seldom leave the subject of their field of interest for contemporary law research studies, especially not for criminal law. Exceptional were views on law in times of World War II expressed by two famous Polish Romanists. The first of them was Rafał Taubenschlag - a famous Polish Romanist and papyrologist who lived in New York over the period 1940-1947. He published there in 1945 a paper Plea of Superior Order. Taubenschlag in his paper argued that the members of the German army could by no means plead obedience to superior orders as justification for their participation in the massacre of unoffending civilians, in the exercise of inhuman cruelties such as torturing and slaughtering of women and children, on the grounds that they regarded those orders as legal and that their superiors did not intend to commit a crime by these acts. They were not bound to obey such orders - he emphasized, and if they did, they did so at their own risk and must be held responsible, as such outrageous acts could not be considered as falling under the heading of military duty. Taubenschlag's argumentation was used in the Nuremberg trials by Robert H. Jackson - the Chief United States Prosecutor at the International War Crimes Tribunal in Nuremberg. The other Polish Romanist was Kazimierz Kolańczyk from the University of Poznań, who published, due to his activity in the Institute for Western Affairs in Poznań, a paper German Legislation as a Crime Weapon. In this paper, based on numerous examples, he emphasized that German legislation imposed on Polish territories during World War II was not a manifestation of law but lawlessness and injustice. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Regulacje prawne; Prawo karne

EN

Legal regulations; Criminal Law

• Czasopismo: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius
• Rocznik: 2023
• Tom: 70
• Numer: nr 3 Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wiesławowi Piotrowi Tekely
• Strony: 135--148

Twórcy

autor

Bożena Anna Czech-Jezierska

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Bibliografia

• Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, zespół 302/216/0, Materiały Rafała Taubenschlaga, sygn. III-98, jedn. 64.
• Arndt M., Kwestia odpowiedzialności karnej żołnierzy za działanie na rozkaz w Kodeksie karnym Wojska Polskiego z 1944 r., "Z Dziejów Prawa" 2015, vol. 8(16).
• Czech-Jezierska B., Prawo rzymskie w Polsce Ludowej. Edukacja, polityka naukowa, ideologia, Lublin [w druku].
• Czech-Jezierska B., Wojenne peregrynacje profesora Rafała Taubenschlaga (1939-1947), [w:] Życie społeczno-polityczne uchodźstwa polskiego w latach 1939-1991. Wybrane zagadnienia, red. M. Lewandowski, M. Hypiak, Lublin 2021.
• Dajczak W., Kazimierz Kolańczyk, [w:] Wybitni historycy wielkopolscy, red. J. Strzelczyk, Poznań 2010.
• Dajczak W., Kolańczyk Kazimierz, [w:] Toruński słownik biograficzny, red. K. Mikulski, t. 3, Toruń 2002.
• Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne. Kompendium, Warszawa 2021.
• Giaro T., Rafał Taubenschlag, [w:] Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808-2008, red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008.
• Giaro T., The Culmination Book: Trying to Make Sense of the Nazi Years, "Studia Iuridica" 2020, vol. 83, DOI: https://doi.org/10.31338/2544-3135.si.2020-83.1.
• Glueck S., War Criminals: Their Prosecution and Punishment, New York 1944
• Grzybowski S., Warsztaty cywilistyczne i romanistyczne do II wojny światowej. Szkoły i kierunki, [w:] Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. M. Patkaniowski, Kraków 1964.
• Izdebski H., Lisowski Zygmunt, [w:] Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994.
• Jońca M., Rzymskie prawo karne. Instytucje, Lublin 2021.
• Judycki Z.A., Mała encyklopedia Polonii francuskiej, Warszawa 2021.
• Kolańczyk K., Ustawodawstwo niemieckie narzędziem zbrodni, "Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce" 1946, vol. 1.
• Kozubski W., Od prawa rzymskiego do prawa antycznego. 45 lat działalności naukowej Rafała Taubenschlaga, "Państwo i Prawo" 1950, z. 3.
• Kuleczka G., Studia nad rzymskim wojskowym prawem karnym, Poznań 1974.
• Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Kraków 2013.
• Kupiszewski H., Rafał Taubenschlag 1881-1958, "Nowe Prawo" 1958, vol. 14(7-8).
• Kupiszewski H., Rafał Taubenschlag 1881-1958, [w:] Portrety uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945 roku (S-Ż), red. W. Baraniewski, W. Tygielski, A.K. Wróblewski, Warszawa 2016.
• Kupiszewski H., Rafał Taubenschlag 1881-1958, [w:] W kręgu wielkich humanistów. Kultura antyczna w Uniwersytecie Warszawskim po I wojnie światowej, red. I. Bieżuńska-Małowist, Warszawa 1991.
• Kupiszewski H., Rafał Taubenschlag - historyk prawa (1881-1958), "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1986, nr 1(38).
• Kupiszewski H., Wspomnienie o Rafale Taubenschlagu, "Życie Szkoły Wyższej" 1958, nr 6(10).
• Kuryłowicz M., Prawo rzymskie. Historia, tradycja, współczesność, Lublin 2013.
• Kuryłowicz M., Romanistyka prawnicza, [w:] Państwo, prawo, myśl prawnicza. Prace dedykowane Grzegorzowi Leopoldowi Seidlerowi w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Korobowicz, Lublin 2003.
• Kuryłowicz M., Romanistyka prawnicza, [w:] Prawo rzymskie. Artykuły wybrane w 50-lecie doktoratu, Lublin 2023.
• Kuryłowicz M., Symbol prawa ludzkiego. Szkice o prawie rzymskim w utworach Louisa Aragona i Mieczysława Jastruna, Lublin 2008.
• Kuryłowicz M., Tradycje prawa rzymskiego w rozwoju polskiego prawa cywilnego, [w:] Tradycja i postęp w prawie, red. R. Tokarczyk, Lublin 1983.
• Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu, Warszawa 2021.
• Lesiński B., Kazimierz Kolańczyk (1915-1982), "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1983, nr 4.
• Mossakowski W., Kazimierz Kolańczyk (1915-1982), [w:] Quinque Doctores. Kierownicy Katedry Prawa Rzymskiego UMK (1945-2000), red. A. Sokala, Toruń 2014.
• Nancka G., Podręcznik do myślenia. Prawo rzymskie według Kazimierza Kolańczyka, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 2021, vol. 73(2), DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2021.2.8.
• Nancka G., Podręcznik na czasy kryzysu. O dwóch wydaniach "Prawa rzymskiego" Kazimierza Kolańczyka po 1975 roku, "Studia Prawno-Ekonomiczne" 2022, vol. 123, DOI: https://doi. org/10.26485/SPE/2022/123/3.
• Osuchowski W., Prawo rzymskie na tle prawa antycznego. Rafał Taubenschlag (1881-1958), [w:] Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. M. Patkaniowski, Kraków 1964.
• Osuchowski W., Wspomnienie pośmiertne Rafała Taubenschlaga, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1958, vol. 10(2).
• Pol K., Rafał Taubenschlag, [w:] Poczet prawników polskich, red. K. Pol, Warszawa 2000.
• Rozwadowski W., Kazimierz Kolańczyk (1915-1982), "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1983, vol. 35(2)
• Rozwadowski W., Kazimierz Kolańczyk (1915-1982), "Państwo i Prawo" 1983, z. 38.
• Sondel J., Rafał Taubenschlag (1881-1958), [w:] Uczeni żydowskiego pochodzenia we współczesnych dziejach Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. W. Kozub-Ciembroniewicz, Kraków 2014.
• Sondel J., Rafał Taubenschlag (1881-1958), [w:] Złota Księga Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. J. Stelmach, W. Uruszczak, Kraków 2000.
• Sondel J., Rafał Taubenschlag - romanista, papirologo, storico del diritto polacco, [w:] Au-delà frontières - Mélanges de droit romain offerts à Witold Wołodkiewicz, Varsovie 2000.
• Sondel J., Rafał Taubenschlag i Wacław Osuchowski na tle romanistyki krakowskiej po II wojnie światowej, [w:] Regnare - Gubernare - Administrare. Z dziejów administracji, sądownictwa i nauki prawa, red. S. Grodziski, A. Dziadzio, Kraków 2012.
• Sondel J., Rafała Taubenschlaga badania nad historią prawa polskiego, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1986, vol. 38(1).
• Szczygielski K., Prawa antyczne w piśmiennictwie polskim w latach 1900-1945, Białystok 2020.
• Taubenschlag R., Das Strafrecht im Rechte der Papyri, Leipzig-Berlin 1916.
• Taubenschlag R., Obrona przez powołanie się na rozkaz przełożonego, "Wojskowy Przegląd Prawniczy" 1947, nr 2-3.
• Taubenschlag R., Plea of Superior Order (A Discussion of the Trial of War Criminals), "New Europe: Monthly Review of National Affairs" 1945 (February-March).
• Taubenschlag R., Prawo karne polskiego średniowiecza, Lwów 1934.
• Taubenschlag R., The Law of Greco-Roman Egypt in the Light of Papyri, 332 B.C. - 640 A.D., vol. 1, New York 1944.
• Taubenschlag R., The Law of Greco-Roman Egypt in the Light of Papyri, 332 B.C. - 640 A.D., vol. 2: Political and Administrative Law, Warsaw 1948
• Taubenschlag S., Być Żydem w okupowanej Polsce, Kraków 1996.
• Wołodkiewicz W., Rzymskie korzenie współczesnego prawa cywilnego, Warszawa 1978.
• Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2023.
• Zabłocka M., Romanistyka polska po II wojnie światowej, Warszawa 2002.
• Żukowski P., Służba Rafała Taubenschlaga w korpusie sędziowskim c.k. armii austro-węgierskiej oraz w Wojsku Polskim, [w:] Żydzi i wojsko polskie w XIX i XX wieku, red. T. Domański, E. Majcher-Ociesa, Warszawa 2020.
• Instytut Zachodni, Historia, https://www.iz.poznan.pl/o-instytucie/historia (dostęp: 2.11.2023).
• Mielcarek T., Funkcjonowanie i działalność Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich/Hitlerowskich w Polsce w latach 1945-1984, ze szczególnym uwzględnieniem Oddziału w Poznaniu, Poznań 2020, https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/66413609- 6a49-47a9-a41a-8d68dfe7df06/content (dostęp: 10.10.2023).
• Tel Aviv University, Taubenschlag Institute of Criminal Law, https://en-law.tau.ac.il/Taubenschlag (dostęp: 2.11.2023).

Identyfikatory

DOI

10.17951/g.2023.70.3.135-148