Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu w orzecznictwie Sądu Grodzkiego w Białymstoku w latach 1946-1950

• Autorzy: Piotr Fiedorczyk

Warianty tytułu

Declared Dead and Recognition of Death in the Judgments of Bialystok Municipal Court in the Years 1946-1950

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W latach 1946-1950 sądy grodzkie w Polsce uznawały za zmarłego lub stwierdzały zgon osób zaginionych i zmarłych w czasie II wojny światowej w wielkiej skali. Podstawą tych orzeczeń był przede wszystkim dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. - Prawo osobowe, powstały w wyniku wielkiego procesu unifikacji prawa cywilnego w Polsce. Dekret miał za zadanie uregulowanie stanu cywilnego i majątkowego ludności w związku z wojennymi stratami osobowymi. W Sądzie Grodzkim w Białymstoku postępowania takie dotyczyły 2278 osób. Większość z nich była cywilnymi ofiarami wojny, co uzmysławia charakter II wojny światowej. Około połowa postępowań dotyczyła ludności żydowskiej, gdyż ponad 90% Żydów uległo zagładzie w ramach Holokaustu. Zachowane akta spraw sądowych są bardzo ważnym źródłem historycznym do dziejów wojny w powiecie białostockim. W artykule przedstawiono postępowanie sądowe w sprawie uznania za zmarłego Józefa Ostruszki, ostatniego prezesa Sądu Okręgowego w Białymstoku przed wojną. Został on wywieziony przez Sowietów do Republiki Komi i tam zmarł z wycieńczenia. Postępowanie odbywało się na wniosek jego żony, która przeżyła wojnę. Józef Ostruszka był jednym z kilkunastu sądowników białostockich, którzy stracili życie w czasie wojny. Ich losy wymagają dalszych badań. (abstrakt oryginalny)

EN

Between 1946 and 1950, municipal courts in Poland declared dead or pronounced dead persons missing and died during World War II on a large scale. The basis for these rulings was primarily the 1945 Law on Persons Decree, created as a result of the great unification process of civil law in Poland. The decree was intended to regulate the civil and property status of the population in connection with wartime personal losses. In the Bialystok Municipal Court, such proceedings involved 2,278 people. Most of them were civilian victims of the war, which makes clear the nature of World War II. About half of the proceedings concerned the Jewish population, as more than 90% of Bialystok Jews were exterminated in the Holocaust. The preserved court case files are a very important historical source for the history of the war in Bialystok County. The article presents court proceedings in the case of Jozef Ostruszka, the last president of the Bialystok District Court before the war, being declared dead. He was deported by the Soviets to the Komi Republic and died of exhaustion there. The proceedings were held at the request of his wife, who survived the war. Jozef Ostruszka was one of more than a dozen Bialystok courts officers who lost their lives during the war. Their fate requires further research. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Holokaust; Wojna Światowa II; Prawo cywilne

EN

Holocaust; World War II; Civil law

• Czasopismo: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius
• Rocznik: 2023
• Tom: 70
• Numer: nr 3 Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wiesławowi Piotrowi Tekely
• Strony: 149--159

Twórcy

autor

Piotr Fiedorczyk

• Uniwersytet w Białymstoku

Bibliografia

• Archiwum Państwowe w Białymstoku, zespół akt: Sąd Grodzki w Białymstoku 1944-1950, sygn. 4/445.
• Fiedorczyk P., Dokumenty archiwalne dotyczące organizacji nad unifikacją i kodyfikacją polskiego prawa cywilnego w latach 1945-46, "Miscellanea Historico-Iuridica" 2006, vol. 4.
• Fiedorczyk P., Organizacja rządowego etapu prac legislacyjnych w świetle wewnętrznych dokumentów Rady Ministrów w latach 1944-46, "Miscellanea Historico-Iuridica" 2010, vol. 9, DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2010.09.08.
• Fiedorczyk P., Sąd Okręgowy w Białymstoku 1919-1939, [w:] P. Fiedorczyk, K. Niewiński, W. Wróbel, Z dziejów Sądu Okręgowego w Białymstoku, Białystok [2019].
• Kozioł A., Prace nad unifikacją prawa cywilnego w Polsce w latach 1945-1946, Katowice 2006 (maszynopis rozprawy doktorskiej napisanej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach pod kierunkiem prof. dr. hab. Adama Lityńskiego).
• Niewiński K., Odbudowa sądownictwa powszechnego w świetle protokołu z konferencji odbytej 14 września 1944 r. w Białymstoku z udziałem delegacji Resortu Sprawiedliwości PKWN, "Miscellanea Historico-Iuridica" 2019, vol. 18(2), DOI: https://doi.org/10.15290/ mhi.2019.18.02.10.
• Przewoźnik S., Uznanie za zmarłego w świetle akt Sądu Grodzkiego w Krakowie w latach 1946- 1950, Kraków 2020.
• Samarski B., Zaginieni 1939-1945 w świetle akt Sądu Grodzkiego w Białymstoku, t. 2: Powiat białostocki, Białystok 2011.
• Wolter A., Prawo osobowe i przepisy wprowadzające, Zabrze 1946.
• Wolter A., Uznanie za zmarłego. Rozdział trzeci działu pierwszego prawa osobowego, "Demokratyczny Przegląd Prawniczy" 1945, nr 1.
• Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej, Rządowy projekt ustawy w przedmiocie zmiany i uzupełnienia niektórych przepisów obowiązujących w b. Królestwie Polskim kodeksu cywilnego z 1825 r. oraz ustawy postępowania cywilnego dotyczących nieobecnych i zaginionych, Druk nr 3091, Warszawa 1921.
• Dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. - Prawo osobowe (Dz.U. 1945, nr 40, poz. 223).
• Dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. - Przepisy wprowadzające prawo osobowe (Dz.U. 1945, nr 40, poz. 224).
• Dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. w sprawie postępowania o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu (Dz.U. 1945, nr 40, poz. 226).
• Ustawa z dnia 27 stycznia 1922 r. w przedmiocie zmiany i uzupełnienia niektórych przepisów obowiązujących w b. Królestwie Polskiem kodeksu cywilnego z 1825 r. oraz ustawy postępowania cywilnego, dotyczących nieobecnych i zaginionych (Dz.U. 1922, nr 11, poz. 87).
• Ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. - Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. 1950, nr 34, poz. 311).
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, nr 16, poz. 93).
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, nr 16, poz. 94).

Identyfikatory

DOI

10.17951/g.2023.70.3.149-159