Historyczno-polityczne przesłanki reformy polskich służb specjalnych w latach 1989-1990.

• Autorzy: Arkadiusz Machniak

Warianty tytułu

Historical and Political Premises for there form of Polish Secret Services in 1989-1990.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Schyłek ostatniej dekady komunizmu w Polsce skutkował istotnymi zmianami. 4 czerwca 1989 roku miały miejsce pierwsze częściowo wolne wybory, zakończone zwycięstwem opozycji reprezentowanej przez Komitet Obywatelski zorganizowany przez "Solidarność". Poparcie społeczne poskutkowało uzyskaniem przez "Solidarność" 35% możliwych mandatów w tzw. Sejmie kontraktowym oraz 99 ze 100 mandatów w Senacie. Zaplanowano szereg reform mających przebudować państwo ekonomicznie, jak również zagwarantować Polsce bezpieczeństwo i dobre stosunki międzynarodowe. Pojawiły się pierwsze aspiracje związane z akcesem do NATO oraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Rozpoczęto dyskusję o niezbędnym rozliczeniu z przeszłością.(fragment tekstu)

EN

The security apparatus in People's Poland played one of the main roles in the installation of communist power, its consolidation and organization of the repressive system. The security apparatus was created by the communists to perpetuate the power they introduced. The events of 1989 became a symbol of the breakthrough that was carried out in important segments of Poland's functioning. The reform of secret services in 1989-1990 was one of the main challenges for Poland in the period of systemic transformation. The reform of the special services was to be one of the most important challenges, because the security apparatus of the People's Republic of Poland functioned under the control of the USSR and was largely used to fight the opposition or the Church. The systemic transformation in Poland in 1989-1990 was a significant turning point in the further development of Polish secret services. One of the main tasks of the political and political transformation in Poland in the years 1989-1990 was the dissolution of the old services and the appointment of new ones. These services were to be politically neutral. Parallel to the development of democracy in Poland, it was important that the shaping of the tasks and powers of the new services took into account the ongoing political and social changes, both in the external and internal dimensions. In Poland after 1989, a process of significant changes was initiated consisting in the transition from a socialist society to a democratic society. At the beginning of the 1990s, it was believed that the changes were modernizing and were an attempt to move to proven Western variants.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Komunizm; Opozycja polityczna; Służby specjalne

EN

Communism; Political opposition; Secret service

• Czasopismo: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica.
• Rocznik: 2022
• Tom: 28
• Numer: nr 370
• Strony: 131--143

Twórcy

autor

Arkadiusz Machniak

• Uniwersytet Rzeszowski

Bibliografia

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie, sygn. 00341/35, Profilaktyka kontrwywiadowcza z 1985 r., k. 6.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, zesp. 1118, sygn. 2, P-7103, Protokół z posiedzenia KP PPR w Przeworsku z dnia 23 września 1945 r.
• Andrusiewicz Andrzej, 1995, Polska 1980-1990. Kalendarz dekady przełomu, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej szkoły Pedagogicznej.
• Bodziony Krzysztof, 2012, Rola służb specjalnych w systemie instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ekonomiczne państwa, "Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego" (7): 139-166.
• Chodkowska Maria, Zdzisław Kazanowski, 2018, Znaczenie zmiany pokoleniowej dla ocen konsekwencji polskiej transformacji, "Lubelski Rocznik Pedagogiczny"37(4): 129-142.
• Czubiński Antoni, 1992, Dzieje najnowsze Polski, cz. 2: Polska Ludowa 1944-1989, Poznań: Wielkopolska Agencja Wydawnicza.
• Domian Mateusz, 2012, Transformacja systemowa jako proces zmian w polskich służbach specjalnych,"Obronność - Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej" (4): 45-55.
• Dominiczak Henryk, 2000, Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944-1990. W świetle dokumentów MSW,Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
• Dudek Antoni, Andrzej Paczkowski, 2000, Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1950-1952. Taktyka, strategia, metody,Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
• Dudek Antoni, 2011, Historia i polityka w Polsce po 1989 roku, [w:] Historycy i politycy. Polityka pamięci w III RP, Paweł Skibiński, Tomasz Wiścicki, Michał Wysocki, (red.), Warszawa: Wydawnictwo DiG, Muzeum Historii Polski: 96-111.
• Dybkowska Alicja, Małgorzata Żaryn, Jan Żaryn, 1995, Polskie dzieje. Od czasów najdawniej-szych do współczesności, Anna Suchenia -Grabowska, Eugeniusz C. Król (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Dziambor Maria E., 2015, Misja Polskich Służb Specjalnych w systemie kształtowania bezpieczeństwa Polski na arenie międzynarodowej,"Civitas Hominibus. Rocznik filozoficzno--społeczny" 1: 175-179.
• Galij - Skarbińska Sylwia, 2020, Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989-1990, "Wolność i Solidarność" (11/12): 205-223.
• Gałka Mateusz, 2013, Reformy służb specjalnych III RP, "Poliarchia" 1(1): 173-186.
• Graca Witold, Henryk Spustek, 2019, Rola byłych funkcjonariuszy komunistycznych służb specjalnych w cywilnym wywiadzie i kontrwywiadzie Polski i Czech w latach 1989-2018, "Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem"41(1): 95-108.
• Gruszczak Artur, 2019, Służby specjalne Polski w dobie współczesnych wyzwań cywilizacyjnych i technologicznych, [w:] Wyzwania dla bezpieczeństwa współczesnej Polski, Warszawa: Instytut Bezpieczeństwa i Strategii, 18-25.
• Grzegorowski Zbigniew, 2011, Instytucja "służby specjalne" a rzeczywistość funkcjonowania państwa polskiego. Wybrane zagadnienia, "Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość" 8: 45-64.
• Iwaneczko Dariusz, 2004, Urząd Bezpieczeństwa w Przemyślu 1944-1956, Rzeszów: IPN - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Kolasa -Nowak Agnieszka, 2010, Zmiana systemowa w Polsce w interpretacjach socjologicznych, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kolaszyński Mateusz, 2012, Kształtowanie polskiego modelu cywilnych służb specjalnych w latach 1989-1990, "Politeja"(3): 295-307.
• Kopla Bogusław, 2011, Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944-1956), Warszawa: IPN - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Leśkiewicz Rafał, 2016, Od Służby Bezpieczeństwa do Urzędu Ochrony Państwa, "Dzieje Najnowsze" 48(1): 169-188.
• Lubbe Andrzej, 2010, Modernizacja Polski, struktury, agencje, instytucje, [w:] Modernizacja Polski. Struktury, agencje, instytucje, Witold Morawski (red), Warszawa: Akademia Leona Koźmińskiego, 54-89.
• Macała Jarosław, 2011, Oceny komunizmu w polskiej refleksji politycznej lat 1989-1993, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi" 33: 433-453.
• Mikucka - Wójtowicz Dominika, 2015, Transformacja ustrojowa w państwach Europy Środ-kowej i Południowo Wschodniej - geneza, uwarunkowania, przebieg procesu. Uwagi teoretyczne, [w:] Transformacja ustroju politycznego wybranych państw Europy Środkowej i Południowo Wschodniej,Ewa Bujwid -Kurek, Dominika Mikucka -Wójtowicz (red.), Kraków: Wydawnictwo Libron, 21-58.
• Milczanowski Andrzej, 2010, Jak trafiłem do Urzędu Ochrony Państwa, "Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego"Wydanie specjalne. 20-lecie UOP/ABW: 41-48.
• Nyzio Arkdiusz, 2021, "Stopczyk, co Wy tam palicie?" O przypadkowości polityki bezpieczeństwa wewnętrznego III RP, Klub Jagielloński, https://klubjagiellonski.pl/2021/08/25/stopczyk-co-wy-tam-palicie-o-przypadkowosci-polityki-bezpieczenstwa-wewnetrznego--iii-rp (dostęp: 12 grudnia 2021).
• Paczkowski Andrzej (red.), 2003, Centrum władzy w Polsce 1948-1970, Warszawa: Instytutu Studiów Politycznych PAN.
• Palski Zbigniew, 1990, Organa informacji Wojska Polskiego w latach 1943-1957, [w:] Stalinizm w Wojsku Polskim w latach 1945-1956. Materiały z sesji popularnonaukowej, Ryszard Poćwiardowski, Donat Mierzejewski (red.), Piła: Wojskowy Instytut Historyczny, Wyższa Oficerska Szkoła Samochodowa: 17-46.
• Palski Zbigniew, 2016, Informacja Wojska Polskiego 1943-1957, Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, Instytut Studiów Politycznych PAN.
• Pietrzkiewicz Adam, 2016, Ustrojowe reformy organów służb specjalnych w III RP, "Homo Politicus" 11: 27-44.
• Swoboda Piotr, 2012, Ugrupowania rządzące a służby specjalne w okresie transformacji systemowej w Polsce, [w:] Transformacja systemowa w Polsce - wybrane aspekty, Krzysztof Łabędź (red.), Kraków: Księgarnia Akademicka, 69-95.
• Swoboda Piotr, 2018, Służby specjalne w Polsce po 1989 roku. Problemy definicyjne, [w:] Nie-podległa Polska. Bezpieczeństwo i polityka w latach 1918-2018, Paweł Łubiński, (red.), Kraków-Stalowa Wola: KUL. Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli: 26-47.
• Tatarenko Agata, 2019, Stosunek Polaków do transformacji ustrojowej: główne postawy oraz ich uwarunkowania w obliczu 30. rocznicy upadku komunizmu, "Rocznik Instytutu Europy Środkowo -Wschodniej" 17(1): 303-317.
• Terlecki Ryszard, 2007, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944-1990, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Tkaczew Władysław, 1994, Powstanie i działalność organów informacji Wojska Polskiego 1943-1948. Kontrwywiad wojskowy, Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
• Tokarz Grzegorz, 2007, Ewolucja polskich służb specjalnych po 1989 r., "Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego"2: 211-218.
• Wallas Tadeusz, 2010, Transformacja systemowa w Polsce i jej konsekwencje. Przyczynek do oceny, [w:] Między historią, politologią a medioznawstwem. Wybór problemów, Tadeusz Wallas (red.), Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, 361-374.
• Widacki Jan, 2010, Prehistoria UOP, "Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego"Wydanie specjalne. 20-lecie UOP/ABW: 18-23.
• Żebrowski Andrzej, 2014, Wpływ przemian ustrojowych na bezpieczeństwo Polski. Wybrane problemy, [w:] Bezpieczeństwo RP. Wczoraj i Dziś. Studia z zakresu bezpieczeństwa państwa, Michał Śliwa, Andrzej Żebrowski, Robert Kłaczyński (red.), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 67-91.
• ---

Identyfikatory

DOI

10.24917/20813333.28.10