Fragmentacja terenów miejskich i podmiejskich w północno-wschodniej Polsce

• Autorzy: Małgorzata Strzyż , Halina Łapińska , Jarosław Szewczyk

Warianty tytułu

Urban and Suburban Land Fragmentation in Northeastern Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Autorka dowodzi, że reliktowe rozdrobnienie gruntów może być cennym składnikiem krajobrazu miejskiego i podmiejskiego jako pozostałość po jego historii, a także świadectwo minionych zjawisk gospodarczych i społecznych, co pokazano na przykładach z północno-wschodniej Polski, koncentrując się na Białymstoku i Łapach. Takie relikty zasługują na uwzględnienie w planowaniu przestrzennym, stwarzając zarówno problemy, jak i nowe możliwości. Omówiono to na przykładach, w których rozdrobnienie gruntów osiągnęło bezprecedensowe rozmiary, zwłaszcza w latach dwudziestych XX wieku. Opisano naj- bardziej ekstremalne przykłady historyczne, takie jak gospodarstwo podzielone na 1221 działek w Łapach (52°59´28˝N, 22°53´07˝E), wspomniane w 1926 roku. Na podstawie najnowszych map katastralnych (2020 r.) oceniono współczesne pozostałości skrajnego rozdrobnienia gruntów w Białymstoku i jego powiecie ziemskim (ok. 52°51´00,8˝-53°23´02,4˝N; 22°28´09,1˝-23°56´45,4˝E). Zmapowano rozmieszczenie krajobrazów z przeważającymi działkami węższymi niż 30 m oraz z działkami węższymi niż 15 m. Wyniki badań zostały omówione na tle szerszego kontekstu historycznego i geograficznego w celu oceny takich "krajobrazów kopalnych" jako cennego elementu kulturowego. Sformułowano również zalecenia dotyczące ochrony reliktów fragmentacji terenu. W szczególności struktura ich miedz powinna być lokalnie odtworzona, aby wysoce rozdrobnione grunty orne były rozpoznawalne. Wyniki badania mogą również przyczynić się do dyskusji na temat ochrony rozdrobnionych gruntów w innych krajach, zwłaszcza w Europie Wschodniej, gdzie fragmentacja gruntów ("szachownica") powstała i utrwaliła się w wyniku zarówno wzor- ców osadniczych, jak i późniejszych procesów gospodarczych i społecznych. Jednak w porównaniu z innymi obszarami miejskimi, w tym w krajach sąsiednich, fragmentacja gruntów w Białymstoku ma skalę nieznaną gdzie indziej i zasługuje na szczególną uwagę z punktu widzenia ochrony dziedzictwa. SŁOWA KLUCZOWE: północno-wschodnia Polska, Białystok, powiat białostocki, krajobrazy miejskie, "krajobrazy kopalne", fragmentacja terenu, mozaika terenowa(abstrakt oryginalny)

EN

The authors prove that relic land fragmentation can be a valuable component of urban and suburban landscape as a remnant of its history and a testimony to the past economic and social phenomena, as shown in the case study of the City of Białystok and the Town of Łapy, located in northeastern Poland. Such relics deserve to be considered in spatial planning, inducing both problems and new opportunities. Accordingly, the relevant discussion focuses on two examples of places where land fragmentation reached unprecedented proportions, especially in the 1920s. The most extreme historic examples are described, such as a farm divided into 1,221 plots in Łapy (52°59´28˝N, 22°53´07˝E), mentioned in 1926. Based on the most recent cadastral maps (2020), the contemporary remnants of extreme land fragmentation in Białystok and its land district (approx. 52°51´00.8˝-53°23´02.4˝N; 22°28´09.1˝-23°56´45.4˝E) are assessed. Distribution of landscapes with prevailing plots narrower than 30 m and with plots narrower than 15 m is mapped. The results of the study are discussed against the background of broader historical and geographic context, in order to evaluate such "fossil landscapes" as a valuable cultural component. Recommendations are also formulated on the protection of relics of land fragmentation. In particular, the structure of their baulks should be locally restored to make highly fragmented arable lands discernible. The results of the study can contribute to discussions on the protection of fragmented land in other countries, especially in Eastern Europe, where the land fragmentation ('checkerboard') came into existence and perpetuated as a result of both settlement patterns and subsequent economic and social processes. However, compared to other urban areas, including those in neighboring countries, land fragmentation in Białystok is of a scale unknown elsewhere and deserves special attention from a conservation and heritage perspective.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Miasto; Krajobraz miasta; Postrzeganie miasta

EN

City; City landscape; City perceive

• Czasopismo: Studia Miejskie
• Rocznik: 2023
• Numer: nr 46
• Strony: 75--100

Twórcy

autor

Małgorzata Strzyż

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

autor

Halina Łapińska

autor

Jarosław Szewczyk

Bibliografia

• Antoniak, W. Komasacja gruntów jako czynnik rozwoju rolnictwa na przykładzie województwa białostockiego. Zakład Narodowy im. Ossolińskich: Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1983. Available online: http://rcin.org.pl/Content/26982/WA51_39796_r1983-z6_Dokumentacja-Geogr.pdf (accessed on November 2, 2022). Available online: http://dx.doi.org/10.2478/quageo-2013-0027 (accessed on December 10, 2021).
• Balaweider, M. Ocena szachownicy gruntów indywidualnych we wsiach przeciętych autostradą A4 na przykładzie wsi Mrowla. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich / Infrastructure and Ecology of Rural Areas, 2010, 3, 115-125. Available online: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.dl-catalog-900ed254-8e08-4bd1-898a-d92793fe694e/c/Balawejder.pdf (accessed on December15, 2022).
• Biegajło W. Sposoby gospodarowania w rolnictwie województwa białostockiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, 1962, Available online: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/22009/edition/16867/content (accessed on December 10, 2021)
• Biegajło, W. Borysówka, Grodzisko and Hruskie villages in the north-eastern underdeveloped corner of Poland. Geographia Polonica, 1965, 5, 29-60. Available online: http://rcin.org.pl/igipz/Content/4524/Wa51_13479_r1965-t5_Geogr-Polonica.pdf

Identyfikatory

DOI

10.25167/sm.5006