Polskie kresy - bliskie i dalekie (1918-1939)

• Autorzy: Jarosław Kłaczkow

Warianty tytułu

Polish Borderlands - Near and Far (1918-1939)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Temat kresów dalekich i bliskich został przedstawiony nieprzypadkowo. W polskiej narracji historycznej najczęściej pamiętamy wyłącznie o Kresach Wschodnich. (które także jako jedyne kresy polska ortografia nakazuje pisać wielkimi literami) Wykreowane przez Trylogię Henryka Sienkiewicza, znane z kart polskiej historii, będące miejscem narodzin polskich wieszczów siłą rzeczy zapadają w pamięć i są integralną częścią polskiej tradycji narodowej. Jest to do tego stopnia silne, że na słowo "kresy" myślimy tylko o dawnych wschodnich obszarach Polski. Nie używamy tego pojęcia dla innych terytoriów. Myślimy tylko o wschodnich rubieżach traconych stopniowo od XVII aż do XX w. O tym również wspomina niniejszy tekst. Tym niemniej artykuł przedstawia trochę inną perspektywę, tj. próbę przedstawienia kresów dalekich, bo nieznanych lub mało znanych. Kresów, które nie zdążyły na dobre wejść do polskiej narracji i polskiej pamięci historycznej. Weszły do Polski na bardzo krótko i bardzo szybko z niej zniknęły. Współcześnie są poza granicami naszego kraju i są praktycznie nieznane. Tymi dawnymi dalekimi i nieznanymi polskimi kresami zachodnimi było Zaolzie. Mieszkająca tam ludność śląska w większości ukształtowała w sobie polską świadomość narodową w XIX w., tj. w czasie tworzenia się współczesnych narodów europejskich. Wpływ na to miał bez wątpienia silny rozwój gospodarczy tamtego obszaru Śląska Cieszyńskiego. Było to z jednej strony błogosławieństwo, z drugiej okazało się jej przekleństwem, doprowadzając do rywalizacji o tę ziemię Polaków i Czechów. W sporze o to terytorium dla biorących w nim udział mocarstw kwestie etniczne nie odgrywały większego znaczenia. Wpisywał się on ponadto w różnego typu spory terytorialne, jakich doświadczała Europa po zakończeniu I wojny światowej. Nigdzie bowiem granice wytyczane w ramach ładu wersalskiego przez zwycięskich aliantów nie były do końca sprawiedliwe. Co jest zresztą sprawą oczywistą, bo nigdy nie uda się wytyczyć takich granic, które w pełni satysfakcjonowałyby wszystkie strony sporu. Tak też było w przypadku sporu polsko-czeskiego o Śląsk Cieszyński. Rywalizacji nie zakończyło wytyczenie granicy przez aliantów w lipcu 1920 r., a mieszkająca tam ludność pozostała nadal przedmiotem zainteresowania obu państw. Spotkały ją działania asymilacyjne jako tzw. popolszczonych Morawców ze strony Republiki Czechosłowackiej. Z drugiej strony ludność ta stała się argumentem dla Polski przy rewindykacji tego terenu jesienią 1938 r. (abstrakt oryginalny)

EN

The subject of Borderlands situated further away and close by is presented not by accident. In the Polish historical narrative, we usually remember only about the Eastern Borderlands. Created by Henryk Sienkiewicz's "Trilog", known from the pages of Polish history, being a place of birth to Polish poets, they are inevitably memorable and integral part of Poland's national tradition. This notion is so strong that the word 'Borderlands' is associated only with the formed eastern territories of Poland. We do not use this terminology for other areas. We think only of the eastern borderlands which were gradually lost between the 17th and 20th century. This article also mentions this fact. Nevertheless, the article presents a slightly different perspective, i.e. it tries to present the Borderlands that were distant because they were unknown or known very little, the Borderlands which did not manage to enter the Polish narratives and Polish historical memory for good. They entered Poland for a very short time and disappeared for it very quickly. Nowadays they are abroad and they are practically unknown. The distant, unknown former Polish western Borderlands was Trans-Olza (Zaolzie). The Silesian residents living there in the 19th century shaped mostly Polish national identity, i.e. at the time when the then modern European nations were establishing. Undoubtedly, this was influenced by a strong economic development of the territory of Cieszyn Silesia. On the one hand, it was a blessing, but on the other hand, it turned out to be its curse, causing the rivalry over this land between the Poles and Czechs. The conflict over this territory, where the ethnic issues played no significant role for the powers considering this matter. Moreover, it inscribed into different types of territorial conflicts that Europe experienced after the First World War. For the borders established by the victorious allied forces as part of the Versailles treaty were not entirely fair in any place, which, in turn, is an obvious matter because it is never possible to set borders that would fully satisfy all the parties of the conflict. This was also the case of the Polish-Czech conflict over Cieszyn Silesia. The rivalry did not cease with the borders being established by the allied forces in July 1920, and both countries were still interested in the population living there. The population faced assimilative activities as the so-called 'Polonized Moravians' by the Czechoslovakian Republic. On the other hand, this population became a causation for Poland when reclaiming this area in autumn 1938. In the second part of the article presents the realities of life in Trans-Olza in the second half of the 1930s, which were witnessed by Paweł Hulka-Laskowski. He collected material for his monumental work on Trans-Olza Silesia. This work is practically unknown today, but it is an equivalent of the results of Melchior Wańkowicz's travels around East Prussia in the book Na tropach Smętka. Who has ever heard in Poland of the work by Paweł Hulka-Laskowski Śląsk za Olzą Similarly, who has the knowledge of the long-forgotten Western Borderlands? This article introduces readers to this subject matter.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Państwo; Granice państwa; Konflikty polityczne

EN

State; State boundaries; Political conflicts

• Czasopismo: Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej
• Rocznik: 2023
• Tom: 21
• Numer: z. 3 Wielka modernizacja - Europa Środkowa od połowy XIX do końca lat trzydziestych XX wieku. Państwa i narody
• Strony: 259--280

Twórcy

autor

Jarosław Kłaczkow

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska

Bibliografia

• 1. Baliszewski D., Prawda o Zaolziu, "Uważam Rze. Historia" 2018, nr 12.
• 2. Hulka-Laskowski P., Śląsk za Olzą, Katowice 1938.
• 3. Janowicz T., Czesi. Studium historyczno-polityczne, Kraków 1936.
• 4. Jędrzejewicz J., Kronika życia Piłsudskiego 1867-1935, Warszawa 1989, t. 1.
• 5. Materski W., Bitwa o rubież, [w:] Kresy Rzeczpospolitej. Wielki mit Polaków, "Polityka. Pomocnik Historyczny" 2015, nr 2, s. 47-55.
• 6. Mędrzecki W., Panorama Kresów, [w:] Kresy Rzeczpospolitej. Wielki mit Polaków, "Polityka. Pomocnik Historyczny", nr 2, 2015, s. 57 i 59.
• 7. Objezierski M., Wspomnienia z polsko-rosyjskiej konferencji pokojowej ryskiej dla ułożenia preliminariów pokojowych (wrzesień - październik 1920 r.), Warszawa 1938.
• 8. Osęka P., Utrata mitu, [w:] Z Kresów na Kresy. Wielkie przesiedlenia Polaków, "Polityka. Pomocnik Historyczny" 2016, nr 4, s. 17.
• 9. Piątek G., Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939, Warszawa 2022.
• 10. Romer E., Polacy na kresach pomorskich i pojeziernych, Lwów 1919.
• 11. Zwycięski pokój czy rozejm na pokolenie? Traktat ryski z perspektywy 100 lat, red. Z. Girzyński, J. Kłaczkow, Warszawa 2022.
• 12. Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław - Warszawa - Kraków 1994.

Identyfikatory

DOI

10.36874/RIESW.2023.3.13