Performatywność wypowiedzi manifestacyjnej w demokracji - na przykładzie protestów kobiet w Polsce

• Autorzy: Agata Dąbrowska

Warianty tytułu

Performativity of Protest Statements in a Democracy - on the Example of the Women's Protests in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Dyskurs publiczny jest jedną ze sfer, w której kształtowane jest potoczne rozumienie pojęć języka prawnego, a także wielu instytucji prawnych. Współcześnie wiele elementów dyskursu możemy odnaleźć w mediach społecznościowych. Innym elementem dyskursywnym w przestrzeni publicznej mogą być manifestacje, podczas których uczestnicy przedstawiają na transparentach zróżnicowane hasła. Celem artykułu jest określenie charakteru wypowiedzi formułowanych przez uczestników manifestacji w Polsce, w szczególności w kontekście performatywnego potencjału prezentowanych haseł, z punktu widzenia ich społecznego oddziaływania. Tło teoretyczne badań stanowiła koncepcja performatywnych aktów mowy Johna L. Austina oraz Johna R. Searle'a. Przeprowadzono analizę materiału empirycznego dostępnego w sferze publicznej. W procesie badawczym wykorzystano metodę analizy dyskursu ze szczególnym uwzględnieniem elementów analizy lingwistycznej i kontekstowej. Materiał obejmuje przede wszystkim komunikaty uczestników tak zwanego Czarnego Protestu oraz - będącego jego kontynuacją - Strajku Kobiet. Tak przeprowadzona interdyscyplinarna analiza materiałów umożliwia odkodowanie sensu komunikatów tworzonych przez obywateli uczestniczących w manifestacjach. Przeprowadzone badania pozwalają na odkrycie performatywnych praktyk związanych z działaniami władzy publicznej w kontekście dostępności aborcji w Polsce w ramach wypowiedzi manifestacyjnych. Zaprezentowane wnioski prowadzą do jakościowego rozszerzenia sposobu postrzegania aktywności obywateli w ramach procesów demokratycznych. I podnoszą potrzebę prowadzenia dalszych badań nad zjawiskami społecznej aktywności sferze publicznej oraz dyskursu prawnego z udziałem obywateli niebędących prawnikami. (abstrakt oryginalny)

EN

Public discourse is one of the spheres in which the common understanding of legal language concepts, as well as many legal institutions, is shaped. We can find many elements of discourse in social media nowadays. Another discursive element in the public sphere may be demonstrations, during which participants present diverse slogans on banners. The article aims to find out the nature of statements formulated by participants of demonstrations in Poland, particularly in the context of the performative potential of the slogans presented, from the point of view of their social impact. The theoretical background of the research was provided by the concept of performative speech acts developed by John L. Austin and John R. Searle. An analysis of the empirical material from the public sphere was carried out. The research process used the method of discourse analysis with a particular reference to elements of linguistic and contextual analysis. The material includes primarily the participants' communications in the so-called Black Protest and its follow-up, the Women's Strike. The interdisciplinary analysis of the materials carried out in this way makes it possible to decode the performative meaning of the messages created by the citizens participating in the demonstrations which were focused on the problem of access to abortion in Poland. The conducted research allows the performative practices within demonstration statements to be explored. The presented findings lead to a qualitative widening of the perception of citizen activism within democratic processes. They also signal the need for further research on the phenomena of social activism in the public sphere and legal discourse involving non-lawyer citizens. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Analiza dyskursu; Demokracja; Strajki; Protesty społeczne; Kobieta

EN

Discourse analysis; Democracy; Strikes; Social protests; Woman

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2024
• Numer: nr 1
• Strony: 115--132

Twórcy

autor

Agata Dąbrowska

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Augustyniak, M. (2017). Czarny Protest - antropologiczna analiza zrywu społecznego polskich kobiet [niepublikowana praca magisterska, Uniwersytet Warszawski]. Repozytorium Centrum Otwartej Nauki. https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/18311/3002-MGR-KU-WOK-91051112585.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Austin, J.L. (1993). Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne (B. Chwedeńczuk, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Baluch, W. (2017). Peryperformatyka. W: E. Bal i D. Kosiński (red.), Performatyka: terytoria (s. 181-189). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bułhakow, M. (1990). Mistrz i Małgorzata (A. Drawicz, tłum.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Coupland, N. (1988). Introduction: Towards a stylistics of discourse. W: N. Coupland (red.), Styles of discourse (s. 1-19). Croom Helm.
• Czyżewski, M. (2008). Elementy i całości. O niektórych dylematach analizy dyskurus. W: A. Horolets (red.), Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii (s. 19-29). Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Czyżewski, M., Otrocki, M., Piekot, T., i Stachowiak, J. (2017). Wprowadzenie. W: M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot i J. Stachowiak (red.), Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych (s. 9-27). Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
• Domańska, E. (2007). "Zwrot performatywny" we współczesnej humanistyce. Teksty Drugie, 5, 48-61.
• Dziergawka, A. (2021). Prawna ochrona życia dziecka poczętego w aspekcie prawa kobiety do aborcji - glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22.10.2020 r. (K 1/10). Palestra, 66(5), 96-113. https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/5-2021/artykul/prawna-ochrona-zycia-dziecka-poczetego-w-aspekcie-prawa-kobiety-do-aborcji-glosa-do-wyroku-trybunalu-konstytucyjnego-z-22.10.2020-r.-k-1-20
• Frąckowiak-Sochańska, M., Zawodna-Stephan, M., Żurek, A., Brzozowska-Brywczyńska, M., i Nymś-Górna, A. (2022). Wstęp: Socjologiczne spojrzenie na Strajk Kobiet. Studia Socjologiczne, 1(244), 5-7. https://doi.org/10.24425/sts.2022.140593
• Garlicki, L. (2019). Constitutional Court and politics: The Polish crisis. W: C. Landfried (red.), Judicial power (s. 141-162). Cambridge University Press.
• Grzebyk, P. (2021). Ogólnopolski Strajk Kobiet, aborcja i prawo do strajku. Państwo i Prawo, 76(8), 184-185.
• JK (2021, 29 stycznia). Najlepsze hasła na transparentach. Te banery to prawdziwe MEMY ulicy i hity internetu. Pomysłowe slogany na protest. Polska Times. https://polskatimes.pl/najlepsze-hasla-na-transparentach-te-banery-to-prawdziwe-memy-ulicy-i-hity-internetu-pomyslowe-slogany-na-protest/ar/c15-15263946
• Kloch, Z. (2022). Hasła Strajku Kobiet i języki wernakularne. Pamiętnik Literacki, 113(1), 117-130. https://doi.org/10.18318/pl.2022.1.12
• Korolczuk, E. (2017). Społeczeństwo obywatelskie w Polsce - kryzys czy nowe otwarcie? (Seria Analizy). Instytut Studiów Zaawansowanych. https://krytykapolityczna.pl/kraj/spoleczenstwo-obywatelskie-w-polsce-kryzys-czy-nowe-otwarcie/
• Korolczuk, E., Kowalska, B., Ramme, J., i Snochowska-Gonzalez, C. (red.). (2019). Bunt kobiet. Czarne Protesty i Strajki Kobiet. Europejskie Centrum Solidarności. https://depot.ceon.pl/handle/123456789/18107
• Kosofsky Sedgwick, E. (2015). Wokół tego, co performatywne: performatywne okolice w dziewiętnastowiecznych narracjach (T. Bilczewski i A. Kowalcze-Pawlik, tłum.). Didaskalia, 129, 24-36.
• Kreatywność protestujących nie zna granic. Hasła na transparentach to kopalnia złota - WP Książki. (2020, 29 października). https://ksiazki.wp.pl/kreatywnosc-protestujacych-nie-zna-granic-hasla-na-transparentach-to-kopalnia-zlota-6569857190284064a
• Krzywik, A. (2021). Dekodowanie komunikatów wizualnych sztuki protestów przeciwko zaostrzeniu praw aborcyjnych w Polsce. Dyskurs i Dialog, 1(7), 111-124. https://doi.org/10.5281/ze-nodo.5040797
• Kurosz, K. (2021). Wypowiedź symboliczna na ubraniu jako instrument ekspresji własnej osobowości (kiedy błyskawica przestaje być błyskawicą?). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego,3(153), 5-54.
• Matynia, E. (2008). Demokracja performatywna. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Nijakowski, L. M. (2021). Kim jest Annuszka? Strategie dyskursywne tekstów na transparentach w czasie protestów po wyroku Trybunału Konstytucyjnego w 2020 roku. Dyskurs i Dialog, 7(1), 95-109. https://doi.org/10.5281/zenodo.5040767
• Nowak, L. (1968). Performatywy a język prawny i etyczny. Etyka,3, 147-158.
• Pałuszyńska, E. (2010). Analiza tekstu jako zdarzenia komunikacyjnego. Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, 17, 157-165. https://bibliotekanauki.pl/articles/680106
• Pytel-Pandey, D. (2012). Dyrektywne akty mowy realizowane jako akty pośrednie. Acta Universitatis Wratislaviensis. Slavica Wratislaviensia, 156, 151-156. https://wuwr.pl/swr/article/view/4125
• Pyziak-Szafnicka, M. (2020). Trybunał Konstytucyjny á rebours. Państwo i Prawo, 75(5), 25-45.
• Rakowska-Trela, A. (2021). Wyrok czy "niewyrok". Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22.10.2020 r., K 1/20, dotyczącego możliwości przerywania ciąży. Przegląd Sądowy, 6, 106-118.
• Rosanvallon, P. (2011). Kontrdemokracja. Polityka w dobie nieufności (A. Czarnacka, tłum.). Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Ruta, P. (1995). Wybrane aspekty filozoficzne teorii wypowiedzi performatywnych. Roczniki Filozoficzne, 43(1), 117-137. https://www.jstor.org/stable/43408042
• Searle, J.R. (1980). Czym jest akt mowy? (H. Buczyńska-Garewicz, tłum.). Pamiętnik Literacki, 71(2), 241-248.
• Searle, J.R. (1987). Czynności mowy (B. Chwedeńczuk, tłum.). Wydawnictwo Pax.
• Słownik języka polskiego PWN. (b.d.-a). Demonstracja. Pobrane 10 marca 2024, z: https://sjp.pwn.pl/sjp/demonstracja;2554651.html
• Słownik języka polskiego PWN. (b.d.-b). Manifestacja. Pobrane 10 marca 2024, z: https://sjp.pwn.pl/szukaj/manifestacja.html
• Słownik języka polskiego PWN. (b.d.-c). Protest. Pobrane 10 marca 2024, z: https://sjp.pwn.pl/szukaj/protest.html
• Suchomska, J., i Urzędowska, D. (2021). Działania protestacyjne strajku kobiet w ujęciu teorii nowych ruchów społecznych. Dyskurs i Dialog, 7(1), 9-22. https://doi.org/10.5281/zeno-do.5040790
• Szreder, K. (2021). Podmiot i orzeczenie. W: P. Kosiewski (red.), Język rewolucji (s. 57-60). Fundacja im. Stefana Batorego.
• Wysocki, G. (2020, 29 października). Strajki kobiet. 100 najlepszych haseł z protestów. Gazeta Wyborcza. https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,26458584,jarek-tak-naprawde-lubi-kobiety-ale-nie-wie-jak-zagadac-100.html

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.14746/rpeis.2024.86.1.07