Periodyzacja zmian polityki rodzinnej państwa w Polsce w latach 1989-2022

• Autorzy: Joanna Szczepaniak-Sienniak

Warianty tytułu

Periodisation of Changes in State Family Policy in Poland between 1989 and 2022

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedmiotem niniejszego artykułu jest periodyzacja zmian polityki rodzinnej państwa w Polsce, jakie następowały w latach 1989-2022, by na tej podstawie usystematyzować główne kierunki, priorytety i instrumenty tytułowej polityki oraz najbardziej znamienne wydarzenia, działania czy punkty zwrotne w danym obszarze. Analiza ta ukazuje wieloaspektową perspektywę oceny ewolucji polityki rodzinnej w Polsce w latach 1989-2022. Wskazuje m.in. okresy, w których następowało znaczne rozszerzenie zakresu interwencji państwa w funkcjonowanie rodziny, zwłaszcza poprzez wyraźne zwiększenie nakładów na instrumenty finansowe, jak na przykład po 2015 r. Szczególnie ważny jest natomiast rozwój instrumentów usługowych i urlopów, co nastąpiło szczególnie w 2013 r. w ramach programu "Dobry klimat dla rodziny". Ze względu na niską dzietność, trudności materialne wielu rodzin czy trudności w łączeniu obowiązków opieki nad dzieckiem z pracą zarobkową polityka rodzinna powinna być w większej mierze oparta na inwestycjach oraz usługach społecznych.(abstrakt oryginalny)

EN

The subject of this article is the periodization of changes in the state family policy in Poland that took place in the years 1989-2022, in order to systematize on this basis the main directions, priorities and instruments of the title policy as well as the most significant events, activities and turning points in a given area. This analysis shows a multi-aspect perspective on the assessment of the evolution of family policy in Poland in the years 1989-2022. Indicates, among others: periods in which there was a significant expansion of the scope of state intervention in the functioning of the family, especially through a significant increase in expenditure on financial instruments, for example after 2015. However, the development of service and leave instruments is particularly important, which took place in particular in 2013 as part of the "Good climate for the family" program. Due to the low fertility rate, financial difficulties of many families and difficulties in combining child care responsibilities with paid work, family policy should be based to a greater extent on investments and social services.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Polityka rodzinna; Wsparcie finansowe; Opieka nad dzieckiem; Urlop wychowawczy

EN

Family policy; Financial support; Childcare; Parental leave

• Czasopismo: Polityka Społeczna
• Rocznik: 2024
• Numer: nr 2
• Strony: 1--9

Twórcy

autor

Joanna Szczepaniak-Sienniak

• Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Bibliografia

• Antoszewski, A., Herbut R., red., 2004. Leksykon politologii. Wrocław: Wydawnictwo Alta.
• Balcerzak-Paradowska, B., 1993. Polityka rodzinna w krajach Wspólnoty Europejskiej i je j uwarunkowania, Studia i Materiały. Warszawa: Instytut Pracy o Spraw Socjalnych.
• Balcerzak-Paradowska B., Kołaczek B., 1994. Polityka państwa wobec rodziny, dzieci i młodzieży. W: Polityka społeczna i warunki społeczne w Polsce w latach 1989-1993. Raport lPiSS. Warszawa: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
• Balcerzak-Paradowska, B., 1995. Polityka społeczna na rzecz rodziny w Polsce. W: S. Golinowska, B. Balcerzak-Paradowska, red., Rodziny w Polsce. Ewolucja. Zróżnicowanie. Okres transformacji, Raport. Warszawa: Instytut Pracy o Spraw Socjalnych.
• Balcerzak-Paradowska, B., 1996. Polityka państwa wobec rodziny. W: S. Golinowska, red., Polityka społeczna w latach 1994 -1996. Procesy regulacyjne i ich potencjalne skutki. Raport. Warszawa: Instytut Pracy o Spraw Socjalnych.
• Balcerzak-Paradowska, B., 1999. Polityka rodzinna. Między dwoma modelami, Opracowania PBZ. Warszawa: Instytut Pracy o Spraw Socjalnych.
• Balcerzak-Paradowska B., 2004. Rodzina i polityka rodzinna na przełomie wieków. Warszawa: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
• Balcerzak-Paradowska, B., 2009. Dziecko w polityce rodzinnej. Ocena działań dotychczasowych. Wzorce z innych krajów. Kierunki działań. Polityka Społeczna, nr 426(9), s. 39-45.
• Balcerzak-Paradowska, B. Leś, E., 2018. Polityka rodzinna w Polsce w latach 1918-2018: od działań kompensacyjnych do inwestycji społecznych. W: E. Bojanowska, M. Grewiński, M. Rymsza, G. Uścińska (red.), Stulecie polskiej polityki społecznej 1918-2018, s. 217-246. Warszawa: MRiP.
• Baker, M., 2006. Restructuring family policies. Toronto: University of Toronto Press.
• Barr, N., 2020. Economics of the welfare state. Oxford: Oxford University Press.
• Bednarski M., Czepulis-Rutkowska Z., Głogosz D., red., 2017. O racjonalną politykę rodzinną. Rodzina formacją niezastąpioną? Warszawa: IPiSS.
• Bieńko M., Rosochacka-Gmitrzak M., Wideł E., red., 2020. Obrazy życia rodzinnego i intymności. Książka dedykowana Profesor Annie Kwak. Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Billingsley, S., Neyer, G., Wesołowski, K., Social Investment Policies and Childbearing Across 20 Countries: Longitudinal and Micro-Level Analyses, European Journal of Population, 38(1), s. 1- 24.
• Biuro Prasowe Rządu, 1997, Przegląd Rządowy, s. 8-9.
• CBOS, 2003. Komunikat z badań, Bariery zamierzeń prokreacyjnych. Warszawa: CBOS.
• Castrén, A. M., Česnuitytė, V., Crespi, I., Gauthier, J. A., Gouveia, R., Martin, C., Moreno Minguez, A., Suwada, K., red., 2021. The Palgrave handbook of family sociology in Europe. Switzerland: Palgrave Macmillan.
• Schneider N. F., Kreyenfeld M., red., 2021. Research Handbook on the Sociology of the Family. UK: Edward Elgar Publishing Ltd.
• Castles F.G., 2003. The world turned upside down: Below replacement fertility, changing preferences and family-friendly public policy in 21 OECD countries. Journal of European Social Policy. Tom 13, nr 3, s. 209-229.
• Del Boca D., 2002. The effect of childcare and part-time opportunities on participation and fertility decisions in Italy. Journal of Population Economics, nr 15, s. 549-573.
• Del Boca D., Locatelli M., 2006. The determinants of motherhood and work status: A survey. IZA Discussion Paper, nr 2414. Bonn: Institute for the Study of Labour,.
• Del Boca D., Pasqua S., Pronzato C., 2009. Motherhood and market work decisions in institutional context: a European perspective, Oxford Economic Papers, nr 61, s. 47-171.
• Dyczewski L., 1994. Rodzina, społeczeństwo, państwo. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Dyczewski L., 1997. Rodzina. Karta Praw Rodziny w kontekście społeczeństwa polskiego. W: P. Kryczka, red., Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie. Lublin; Towarzystwo Naukowe KUL.
• Centrum Informacyjne Rządu, 1999, Przegląd Rządowy, s. 11-12.
• Dyrektywa Rady 2010/18/UE z dnia 8 marca 2010. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej I. 68/13.
• EUROFOUND, 2015, Families in the economic crisis: Changes in policy measures in the EU. Luxembourg, Publications Office of the European Union.
• European Commission, 2006, Commission Communication: The demographic future of Europe - from challenge to opportunity", Brussels, 12.10.2006, COM (2006) 571 final.
• Firlit-Fesnak G., 1996. Rodzina polska w warunkach zmiany systemowej na tle krajów europejskich: Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
• Frątczak E., 1999. Zmiany płodności. W: I.E. Kotowska, red., Przemiany demograficzne w Polsce w latach 90. w świetle koncepcji drugiego przejścia demograficznego. Warszawa: SGH.
• Frątczak E., 2000. Zmiany wzorca płodności kobiet w Polsce w okresie transformacji - pomiar i interpretacja. W: E. Frątczak, I. Sobczak, red., Dzietność kobiet polskich w okresie transformacji ustrojowej. Warszawa: Polskie Towarzystwo Demograficzne.
• Frątczak E., 2003. Zmiany w postawach i zachowaniach reprodukcyjnych młodego i średniego pokolenia Polek i Polaków. W: Sytuacja demograficzna Polski w 2002 roku. Raport. Warszawa: Rządowa Rada Ludnościowa.
• Frejka, T., Gietel-Basten, S., 2016. Fertility and Family Policies in Central and Eastern Europe after 1990. Comparative Population Studies, nr 41/1, s. 3-56.
• Gajewicz, M., 2018. Dwa lata z programem "Rodzina 500 plus" - ocena oraz uwarunkowania ekonomiczne program. Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 528, s. 76-87.
• Gauthier, A.H., 1998. The State and the Family: A Comparative Analysis of Family Policies in Industrialized Countries. Oxford: OUP Catalogue.
• Głogosz D., 2001. Sytuacja rodzinna osób poszukujących pracy. W: B. Balcerzak-Paradowska, red., Kobiety i mężczyźni na rynku pracy. Rzeczywistość lat 1990-1999., Studia i Monografie. Warszawa: IPISS.
• Głogosz D., 2002. Zasiłki rodzinne jako form a pomocy rodzinom z dziećmi w krajach europejskich. Polityka Społeczna, nr 4, s. 41-44.
• Goldscheider, F., Bernhardt, E., Lappegård, T., 2015. The gender revolution: A framework for understanding changing family and demographic behavior. Population and Development Review, nr 41(2), s. 207-239.
• Golinowska S., 1994. Polityka społeczna państwa w gospodarce rynkowej: studium ekonomiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Golinowska S., 1998. Państwo opiekuńcze w Polsce na tle porównawczym. Polityka Społeczna, nr 1, s. 1-8.
• Golinowska S., 2002. Świadczenia rodzinne. Podejście powszechne versus selektywne. Polityka Społeczna, nr 4, s. 30-34.
• Golinowska S., 2007. Polityka rodzinna a przemiany rodziny, gospodarki i państwa. Głos w debacie o polityce rodzinnej w Polsce. Polityka społeczna, nr 8, s. 8-13.
• Graniewska D., 2001a. Praca zawodowa a rodzina. W: B. Balcerzak-Paradowska, red., Kobiety i mężczyźni na rynku pracy. Rzeczywistość lat 1990-1999. Studia i Monografie. Warszawa: IPiSS.
• Graniewska D., 2001b. Rodzina a bezrobocie. Sytuacja w Polsce. W: Z. Tyszka, red., Współczesne rodziny polskie - ich stan i kierunki przemian. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Graniewska D., red., 1993. Polityka wobec rodziny, kobiet, dzieci, "Studia i Materiały. Warszawa: IPiSS
• Haan P., Wrohlich K., 2011. Can child-care policy encourage employment and fertility? Evidence form a structural model. Labour Economics, nr 18, s. 498-512.
• Janiszewska, A., 2022. Drugie przejście demograficzne w dużych miastach w Polsce i jego implikacje. Space-Society-Economy, nr (33), s. 7-40.
• Javornik, J., Kurowska, A., 2017. Work and care opportunities under different parental leave systems: Gender and class inequalities in Northern Europe. Social Policy & Administration, nr 51(4), s. 617-637.
• Księżopolski, M., Rysz-Kowalczyk B., Żołędowski C., (red.), 2009. Polityka społeczna w kryzysie. Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
• Hrynkiewicz J., Witkowski J., Potrykowska A., red., 2018. Fazy rozwoju rodziny a polityka społeczna. Warszawa: Rządowa Rada Ludnościowa.
• Kalwij, A., 2010. The impact of family policy expenditure on fertility in western Europe. Demography, nr 47(2), s. 50-519.
• Kaźmierczak-Kałużna, I., 2020. Gdzie te dzieci? O pronatalistycznej (nie)efektywności programu "Rodzina 500 plus". Rocznik Lubuski, 46(2), s. 131-134.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 nr 78 poz.483).
• Konwencja Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2005 nr 93 poz. 775).
• Kotowska, I. E., 1999. Drugie przejście demograficzne i jego uwarunkowania. W: I. E., Kotowska, red. Przemiany demograficzne w Polsce w latach 90-tych w świetle koncepcji drugiego przejścia demograficznego. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej, s. 115-138.
• Kotowska I.E., 2002. Zmiany modelu rodziny. Polska - kraje europejskie. Polityka Społeczna, nr 4, s. 2-8.
• Kotowska I., 2007. Uwagi o polityce rodzinnej w Polsce w kontekście wzrostu dzietności i zatrudnienia kobiet. Polityka Społeczna, nr 8, s. 13-19.
• Kotowska I.E., I. Magda, 2017. Family policy and labour supply in Poland. W: Lewandowski, P., Rutkowski, J., red., Population ageing, labour market and public finance in Poland. Warszawa: European Commission Representation in Poland s. 5-10.
• Kotowska, I. E., 2019. Uwagi o urodzeniach i niskiej dzietności w Polsce oraz polityce rodzinnej wspierającej prokreację. Studia Demograficzne, nr (2 (176), s. 11-29.
• Kurowska, A., 2012a. Modelowanie decyzji o prokreacji i aktywności zawodowej. Polityka Społeczna, nr 10(39), s. 1-11.
• Kurowska, A., 2012b. Wpływ wybranych instrumentów polityki rodzinnej i polityki zatrudnienia na dzietność oraz aktywność zawodową kobiet. Polityka Społeczna, nr 39(11-12), s. 14-19.
• Kurowska, A., 2018. (De)Familialization and (De)Genderization - Competing or Complementary Perspectives in Comparative Policy Analysis? Social Policy and Administration, nr 52(1), s. 29-49.
• Kurowska A., Szczupak K., 2016. Zmiany w dostępie do usług opieki nad dzieckiem poniżej trzech lat w polskich gminach i popyt na te usługi. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 456, s. 180-191.
• Kurzynowski A., 1991. Rodzina w polityce społecznej państwa. W: A. Kurzynowski, red., Problemy rodziny w polityce społecznej. Warszawa: Ośrodek Badań Społecznych.
• Kurzynowski A., 1995. Polityka rodzinna - stan i potrzeby. W: J. Auleytner, red., Polityka społeczna. Stan i perspektywy. Warszawa: WSP TWP.
• Kurzynowski A., 2000. Rodzina i jej funkcjonowanie w okresie przemian systemowych (1989-1998). W: W. Rakowski, red., Rodzina polska - warunki bytu i funkcjonowania w świetle badań SGH w latach 1994-1998. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.
• Kravdal O., 1996. How the local supply of day-care centres influences fertility in Norway: A parityspecific approach. Population Research and Policy Review, tom 15, nr 3, s. 201-218.
• Leitner, S., 2003. Varieties of Familialism: The Caring Function of the Family in Comparative Perspective. European Societies, nr 5(4), s. 353-375.
• Lesthaeghe, R., i Van de Kaa, D. J., 1986. Twee demografische transities. Bevolking: groei en krimp, s. 9-24.
• Lesthaeghe, R., 2020. The second demographic transition, 1986-2020: sub-replacement fertility and rising cohabitation - a global update. Genus, dnr 76(1), s. 1-38.
• Leś E., Bernini S., 2010. Przemiany rodziny w Polsce i we Włoszech i ich implikacje dla polityki rodzinnej. Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Lewandowski, P., Rutkowski, J., red., 2017. Family Policy and Labour Supply in Poland. Population Ageing, Labour Market and Public Finance in Poland.
• Luci-Greulich, A., Thévenon, O., 2013. The impact of family policies on fertility trends in developed countries. European Journal of Population, nr 29(4), s. 387-416.
• Lohmann, H., Zagel, H., 2016. Family Policy in Comparative Perspective: The Concepts and Measurement of Familization and Defamilization. Journal of European Social Policy, nr 26(1), s. 48-65.
• Magda, I., Kiełczewska, A., Brandt, N., 2018. The "family 500+" child allowance and female labour supply in Poland. OECD Economics Department Working Papers, 1481.
• Myck, M., Oczkowska, M., Trzciński, K., 2020. Kwota wolna od podatku i świadczenie wychowawcze 500+ po pięciu latach od prezydenckich deklaracji. Komentarz Przedwyborczy CenEA. Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli.
• Koordynacja polityki rodzinnej w Polsce, 2014. Informacja o wynikach kontroli NIK, KPS-4101-003-01/2014.
• Program Polityki Rodzinnej Prezydenta RP, 2013. Dobry Klimat dla Rodziny. Warszawa: Kancelaria Prezydenta RP.
• Polski Ład dla rodzin, 2021. https://www.gov.pl/web/rodzina/polski-lad-dla-rodzin.
• Rindfuss R.R., Guilkey D.K., Morgan S.P., Kravdal O., 2010. Child-care availability and fertility in Norway. Population and Development Review, tom 36, nr 4, s. 725-748.
• Rysz-Kowalczyk B. red., 2002. Leksykon polityki społecznej. Warszawa: Oficyna Wydawn. ASPRA-JR.
• Saraceno Ch., Keck W., 2010. Can we identify intergenerational policy regimes in Europe? European Societies, nr 12(5), s. 675-69.
• Saraceno, C., i Keck, W., 2011. Towards an integrated approach for the analysis of gender equity in policies supporting paid work and care responsibilities. Demographic research, nr 25, s. 371-406.
• Saraceno, Ch., Lewis, J., Leira, A., red., 2012. Families and Family Policies. U.S.: Edward Elgar Publishing.
• Saxonberg, S., 2013. From Defamilialization to Degenderization: Toward a New Welfare Typolog. Social Policy and Administration, nr 47(1), s. 26-49.
• Sobociński, M., 2016. Kierunki polityki państwa wobec rodziny w latach 1989-2015. Studia BAS, 1(45), s. 31-54.
• Sobotka T., Matysiak A., Brzozowska Z., 2019. Policy Responses to low fertility: how effectie are they? Working Paper No. 1., Technical Division Working Paper Series, New York: UNFPA: Population and Development Branch.
• Strategia rozwoju usług społecznych, Uchwała nr 135 Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2022 r. w sprawie przyjęcia polityki publicznej pod nazwą Strategia rozwoju usług społecznych, polityka publiczna do roku 2030 (z perspektywą do 2035 r.) (M.P. 2022 poz. 767).
• Szarfenberg, R., 2018. Ubóstwo i pogłębiona deprywacja materialna rodzin w kontekście wdrożenia "Programu 500 plus". Polityka Społeczna, nr 1, s. 11-17.
• Szczepaniak, J., 2010. Subsydiarność w polityce społecznej wobec rodziny w warunkach współczesnych-między ideą a rzeczywistością. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 146, s. 31-52.
• Szczepaniak-Sienniak, J., Kośny, M., 2017. Kierunki zmian w instytucjonalnej opiece nad dziećmi do lat 3 w świetle oczekiwań rodzin-studium przypadku. Studia Demograficzne, nr 1(171), s. 71-96.
• Szczepaniak-Sienniak J., red., 2021. Ekonomia polityki rodzinnej. Wybrane zagadnienia. Wrocław: Wydawnictwo UEW.
• Szczepaniak-Sienniak, J., Zmiany wzorców zachowań młodych Polaków wobec rodziny w kontekście przechodzenia do dorosłość. W: J. Szczepaniak-Sienniak, red., Młodzi dorośli. Warszawa, Wydawnictwo GUS, s. 13-29
• Szczepaniak-Sienniak, J., red., 2023. Młodzi dorośli. Warszawa: Wydawnictwo GUS.
• Szelewa, D., 2011, Usługi opiekuńcze dla małych dzieci: główne argumenty za rozszerzeniem dostępu do publicznych usług opieki nad dzieckiem. Warszawskie Debaty o Polityce Społecznej. Friedrich-Ebert-Stiftung.
• Szelewa, D., 2015. Polityka rodzinna w Polsce po 1989 roku: od familializmu prywatnego do publicznego. W. R. Hryciu,, E. Korolczuk, red., Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Szelewa, D., 2019. Invention Institutionalization Implementation: The Origins of Childcare Policies in Poland, Social Politics: International Studies in Gender, State and Society, 26(1), s. 139-163.
• Szelewa, D., 2021. Social Welfare and Family Policies in Central-Eastern European Countries. W: K. Fábián, J. E. Johnson, M. Lazda, red., The Routledge Handbook of Gender in Central-Eastern Europe and Eurasia. CRC Press, s. 514-522.
• Taranowicz, I., 2020. Investment in the family: is it beneficial in post-modern society? Studia Demograficzne, nr 176(2), s. 31-42.
• Thévenon, O., 2011. Family policies in OECD countries: A comparative analysis. Population and Development Review, nr 37(2), s. 57-87.
• Uchwała Rady Ministrów z dnia 27 maja 2014 r. w sprawie ustanowienia rządowego programu dla rodzin wielodzietnych (M.P. z 2014 r. poz. 430).
• Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2003 r. nr 228 poz. 2255 ze zm.)
• Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 237, poz. 1654).
• Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2016 r. poz. 195).
• Wrohlich K., 2006. Labor Supply and Child Care Choices in a Rationed Child Care Market, IZA Discussion Paper nr 2053.
• Yerkes, M.A., Javornik, J., Kurowska, A., red, 2019. Rethinking social policy from a capability perspective. Social policy and the capability approach: concepts, measurements, and application. Bristol: Bristol University Press.

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0054.4945