Depopulacja obszarów wiejskich w skali lokalnej. Przypadek województwa lubelskiego

• Autorzy: Marcin Wójcik , Monika Wesołowska

Warianty tytułu

Depopulation of Rural Areas at the Local Scale. The Case of the Lublin Voivodeship

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule skoncentrowano się na zagadnieniu struktury i organizacji wiejskiej sieci osadniczej. Opracowano oryginalne postępowanie badawcze w zakresie analizy lokalnej osadnictwa, tj. skupiono się na zmianach zachodzących w jednostkach samorządu terytorialnego najniższego szczebla. Kwestię depopulacji podjęto w skali wewnątrzgminnej. Sformułowano następujące pytania badawcze: czy depopulacja dotyczy wszystkich jednostek osadniczych w gminach wiejskich? jakie typy gmin pod względem różnic demograficznych pomiędzy miejscowościami możemy wyróżnić? jakie są przyczyny występujących różnic pomiędzy jednostkami osadniczymi? Rozważania odnoszą się do istotnej dla planowania przestrzennego koncepcji osiedli kluczowych (key settlements). Sformułowano zatem hipotezę, w której założono, że liczba gmin, w których pomimo ogólnej depopulacji mamy do czynienia ze wzrostem niektórych osiedli, jest odpowiednio duża do określenia podstawowych prawidłowości przekształceń osadniczych. Temat poruszony w artykule jest ważny dla bieżącej i przyszłej organizacji lokalnych struktur osadniczych. Stwierdzono, że w większości gmin województwa lubelskiego wszystkie osiedla wiejskie traciły mieszkańców w pierwszych dwóch dekadach XXI w. Zauważono, że wzrost demograficzny w niektórych miejscowościach na obszarach gmin generalnie wyludniających się ma miejsce w strefach podmiejskich mniejszych ośrodków, choć trudno, ze względu na niepowszechny charakter zjawiska, stwierdzić w tym zakresie prawidłowości. Naszym zdaniem warto również zwrócić uwagę na wsie, które oficjalnie nie mają statusu miejskiego, choć wykazują wiele takich cech. Część z nich w ostatnich latach otrzymała prawa miejskie. Rozwój tych osiedli na terenach wiejskich w kontekście koncepcji kluczowych osiedli powinien być wnikliwie zbadany w kolejnych studiach z tego zakresu. (abstrakt oryginalny)

EN

The article focuses on the issue of the structure and organization of the rural settlement network. An original research procedure was developed in the field of local settlement analysis, i.e. the focus was on changes taking place in the lowest-level local government units. The issue of depopulation was addressed on an intra-municipal scale. The following research questions were formulated: does depopulation affect all settlement units in rural communes? What types of communes can we distinguish in terms of demographic differences between towns? and what are the reasons for the differences between settlement units? The considerations refer to the concept of key settlements, which is important for spatial planning. Therefore, a hypothesis was formulated which assumed that the number of communes in which, despite general depopulation, there is an increase in some settlements, is large enough to determine the basic regularities of settlement transformations. The topic discussed in the article has important implications for the current and future organization of local settlement structures. It was found that in the vast majority of communes in the Lublin Voivodeship, all rural settlements lost residents in the first two decades of the 21st century. It has been noticed that demographic growth in some towns in the areas of municipalities that are generally depopulating is taking place in the suburban zones of smaller centers, although it is difficult, due to the non-common nature of the phenomenon, to determine spatial regularities in this respect. In our opinion, it is also worth paying attention to villages that do not officially have urban status, although they show many such features. Some of them have received city rights in recent years. The development of these settlements in rural areas in the context of the concept of key settlements should be thoroughly examined in subsequent studies in this field. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Obszary wiejskie; Ludność wiejska; Osadnictwo rolnicze; Przemiany demograficzne; Analiza demograficzna; Proces wyludniania

EN

Rural areas; Rural population; Agricultural settlement; Demographic transformation; Demographic analysis; Depopulation process

• Czasopismo: Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna / Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Rocznik: 2024
• Numer: nr 69
• Strony: 133--146

Twórcy

autor

Marcin Wójcik

• Uniwersytet Łódzki

autor

Monika Wesołowska

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Bibliografia

• Bański J., Wesołowska M. 2012. Architectural Transformations of Residential Buildings in Rural Areas of the Lublin Region. Architectoni.ca, 2: 174-186.
• Bański J. 2022. Rozważania na temat klasyfikacji małych miast - przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej. Przegląd Geograficzny, 94(2): 199-218.
• Biderman E. 1967. Kryteria hierarchizacji osiedli centralnych w badaniach na Pomorzu Zachodnim. [W:] L. Straszewicz (red.), Ośrodki lokalne. Katedra Geografii Ekonomicznej, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 32-49.
• Chilczuk M. 1963. Sieć ośrodków więzi społeczno-gospodarczej wsi w Polsce. Prace Geograficzne, 45. Instytut Geografii PAN, Warszawa.
• Cloke P. (red.) 1979. Key settlements in rural areas. Routledge, London.
• Clout H.D. 1972. Rural Geography - an introductory survey. Pergamon, Oxford.
• Drobek W., Heffner K. 1994. Koncepcja wsi kluczowych a procesy osadnicze na obszarach wiejskich. Przegląd Geograficzny, 66(1-2): 19-31.
• Eberhardt P. 1989. Regiony wyludniające się w Polsce. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 148.
• Flaga M., Wesołowska M. 2018. Demographic and social degradation in the Lublin province as a peripheral area of East Poland. Bulletin of Geography. Socio-Economic Series, 41: 7-27.
• Heffner K. 1991. Śląsk Opolski. Proces przekształceń ludnościowych i przestrzennych systemu osadnictwa wiejskiego. Instytut Śląski w Opolu, Opole.
• Heffner K. 2016. Proces suburbanizacji a polityka miejska w Polsce. [W:] T. Marszał (red.), Miasto-region-gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Frenkel I. 2016. Prognoza demograficzna Polski do 2050 roku ze szczególnym uwzględnieniem obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo, 1(170): 19-58.
• Janiszewska A. 2015. Depopulacja ludności w regionie łódzkim. [W:] P. Szukalski (red.), Procesy demograficzne w województwie łódzkim w XXI w. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 11-32.
• Kiełczewska-Zaleska M. (red.) 1974. Studia nad strukturą lokalnej sieci osadniczej wybranych obszarów w Polsce. Dokumentacja Geograficzna, 2. Instytut Geografii PAN, Warszawa.
• Kiełczewska-Zaleska M. (1972). Geografia osadnictwa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Krzysztofik R., Dymitrow M. (2015). Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems. University of Gothenburg, Gothenburg.
• Liszewski S. 1993. Dorobek łódzkiego ośrodka geograficznego w zakresie badania ośrodków lokalnych. Próba syntezy, kierunki dalszych prac. [W:] W. Maik (red.), Problematyka lokalnych systemów osadniczych. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 29-40.
• Maćkiewicz B., Kołodziejczak A., Szczepańska M., Głębocki B., Kacprzak E. 2018. Społeczne i ekonomiczne koszty bezładu przestrzennego w rolnictwie. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 182(2): 239-279.
• Maik W. 1988. Rozwój teorii regionalnych i krajowych układów osadnictwa. Seria Geografia, 37. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Maik W. 1993. Koncepcja lokalnych systemów osadniczych. Założenia i perspektywy badawcze. [W:] W. Maik (red.), Problematyka lokalnych systemów osadniczych. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 19-28.
• Maik W. 2012. Podstawy teoretyczno-metodologiczne studiów geograficzno-miejskich. Studium z metodologii geografii miast. Wydawnictwo Uczelnianie WSG w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
• Maik W. 1992. Podstawy geografii miast. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Newman J. 1967. New dimensions in regional planning: a case study of Ireland. An Foras Forbartha, Dublin.
• Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł. 2018. Monitoring rozwoju obszarów wiejskich, etap III: struktury społeczno-gospodarcze, ich przestrzenne zróżnicowanie i dynamika. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWiR PAN, Warszawa.
• Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł. 2023. Monitoring rozwoju obszarów wiejskich, etap IV: Dekada przemian społeczno-gospodarczych. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWiR PAN, Warszawa.
• Suliborski A. 2010. Funkcjonalizm w polskiej geografii miast. Studia nad genezą i pojęciem funkcji. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Suliborski A. 2015. Wykorzystanie koncepcji "funkcji miejsca" w badaniach wielofunkcyjności obszarów wiejskich (przykład gminy miejsko-wiejskiej Rzgów w powiecie wschodnio-łódzkim. Studia Obszarów Wiejskich, 37: 71-90.
• Szmytkie R., Tomczak P. 2015. Współczesne tendencje zmian ludnościowych i funkcjonalnych na obszarach wiejskich Ziemi Kłodzkiej. Studia Obszarów Wiejskich, 37: 181-194.
• Szmytkie R., Tomczak P. 2018. Procesy depopulacji na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego w latach 1995-2015. Studia Regionalne i Lokalne, 3(73): 99-117.
• Szymańska D. 2009. Geografia osadnictwa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Śleszyński P. 2019. Geografia osadnictwa i ludności po Osiecznej. Szkic uwarunkowań i dróg rozwoju. Przegląd Geograficzny, 39: 39-50.
• Śleszyński P., Markowski T., Kowalewski A. 2018. Koszty i straty bezładu przestrzennego. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 182(3): 99-182.
• Wesołowska M. 2016a. Depopulacja wsi - szansa czy zagrożenie dla przestrzeni wiejskiej? [W:] K. Heffner, B. Klemens (red.), Obszary wiejskie. Wiejska przestrzeń i ludność, aktywność społeczna i przedsiębiorczość. Studia KPZK PAN, 167: 250-273.
• Wesołowska M. 2016b. Zastosowanie modelu czterech kapitałów do oceny możliwości rozwoju wsi trwale depopulacyjnych. [W:] Współczesne problemy ludnościowe na obszarach wiejskich. Biuletyn KPZK PAN, 263: 47-60.
• Wesołowska M. 2018a. Wsie zanikające w Polsce. Stan, zmiany, modele rozwoju. Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Wesołowska M. 2018b. Polarisation of rural settlements in the Lubelskie voivodship as a result of population changes. Barometr Regionalny, 16(2): 161-171.
• Węcławowicz G. 2020. Wkład geografii w kształtowanie struktury zagospodarowania przestrzennego Polski. [W:] P. Śleszyński (red.), Badania geograficzne dla rozwoju niepodległej Polski. Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, s. 119-138.
• Wójcik M. 2012. Geografia wsi w Polsce. Studium zmiany podstaw teoretyczno-metodologicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Wójcik M. 2023. Wsie o istotnych walorach krajobrazowych. Przypadek województwa łódzkiego. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 63: 35-49.
• Zagożdżon A. 1964. Problematyka zespołów osadniczych. Czasopismo Geograficzne, 35(3-4): 387-397.
• Zajchowska S. (red.) 1976. Współczesna problematyka osadnictwa wiejskiego. Seria Geografia, 10. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju. 2005. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa.

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.14746/rrpr.2024.69.09