Stanisław Antoni Szczuka, podkanclerzy Wielkiego Księstwa Litewskiego, jako doradca Stanisława Leszczyńskiego w latach 1706-1709

• Autorzy: Joanna Kowalik-Bylicka

Warianty tytułu

Stanisław Antoni Szczuka, Deputy Chancellor of the Grand Duchy of Lithuania, as Advisor to Stanisław Leszczyński in 1706-1709

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł dotyczy wydarzeń z lat 1706-1709, związanych w rozgrywającą się na terenie Rzeczypospolitej III wojną północną, oraz okresem panowania Stanisława Leszczyńskiego i roli, jaką pełnił Stanisław Antoni Szczuka przy boku króla. Podstawę źródłową stanowi korespondencja kanclerza wielkiego litewskiego Karola Stanisława Radziwiłła (1669-1719), w tym listy dwóch sekretarzy królewskich Samuela Kazimierza Szwykowskiego i Jozafata Michała Karpia z lat 1706-1709, które przybliżają dzień po dniu wydarzenia związane z okresem wojny północnej, rozgrywającej się na terenie Rzeczypospolitej. Listy zostały wydane przez Jerzego Dygdałę w dwóch tomach w 2018 i 2019 r. W wydawnictwie znalazły się również informacje z ówczesnych gazet, fragmenty diariusza kanclerza Karola Stanisława Radziwiłła oraz przypisywana podkanclerzemu litewskiemu Stanisławowi Antoniemu Szczuce relacja z podróży króla do Saksonii. Uzupełnieniem powyższych materiałów jest korespondencja Stanisława Antoniego Szczuki z małżonką - Konstancją z Potockich Szczuczyną, oraz rachunki dworu podkanclerzego z powyższego okresu. Stanisław Antoni pełnił w omawianym okresie rolę doradcy i królewskiego ministra, czuwał nad królewską kancelarią, przygotowywał dokumenty do podpisu przez monarchę i przyjmował poselstwa. Z listów Szwykowskiego i Karpia można wywnioskować, że cieszył się zaufaniem Leszczyńskiego. Szczuka miał opinię człowieka, którego charakteryzował rozsądek, dbałość o dobro Rzeczypospolitej i dążenie do zgody w kraju. Słynął także z talentów krasomówczych. Z relacji mu współczesnych wynika, że w okresie pierwszego panowania Leszczyńskiego był sceptyczny wobec politycznych i militarnych planów Karola XII. Negatywnie oceniał również postępowanie wojsk szwedzkich na ziemiach Rzeczypospolitej. (abstrakt oryginalny)

EN

The article discusses events from 1706 to 1709, associated with the Great Northern War in the Polish-Lithuanian Commonwealth, focusing on the reign of Stanisław Leszczyński and the role of Stanisław Antoni Szczuka by the king's side. Primary sources include the correspondence of Lithuanian Grand Chancellor Karol Stanisław Radziwiłł (1669-1719), particularly letters from royal secretaries Samuel Kazimierz Szwykowski and Jozafat Michał Karpi, which document daily events of the war in the Commonwealth. These letters were published in two volumes by Jerzy Dygdała in 2018 and 2019 and include information from contemporary newspapers, excerpts from Radziwiłł's diary, and an attributed account of the king's journey to Saxony by Szczuka. Additional sources feature correspondence between Stanisław Antoni Szczuka and his wife, Konstancja Potocka Szczuka, as well as court expenses from this period. During Leszczyński's reign, Szczuka served as an advisor and royal minister, overseeing the royal chancellery, preparing documents for the monarch's signature, and receiving diplomatic missions. The letters of Szwykowski and Karpi reflect Leszczyński's trust in Szczuka, who was known for his wisdom, dedication to the Commonwealth, and advocacy for national unity. Renowned for his oratory skills, Szczuka expressed skepticism toward the political and military plans of Charles XII and disapproved of the Swedish army's conduct in the Commonwealth.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Państwo; Biografie

EN

State; Biography

• Czasopismo: Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej
• Rocznik: 2024
• Tom: 22
• Numer: z. 3 Wojna w Ukrainie i perspektywa odbudowy państwa
• Strony: 155--173

Twórcy

autor

Joanna Kowalik-Bylicka

• Uniwersytet w Siedlcach

Bibliografia

• 1. Bartoszewicz J., Stanisław Antoni Szczuka, "Tygodnik Ilustrowany" 1862, t. 16, s. 16.
• 2. Dygdała J., Król Stanisław Leszczyński w Toruniu w styczniu 1708 roku, "Rocznik Toruński" 1991, t. 20.
• 3. Dygdała J., "Nowe" doniesienia o pobycie króla Stanisława Leszczyńskiego na Kujawach i w Toruniu na przełomie 1707/1708 roku, "Rocznik Toruński" 2015, t. 42, s. 7-9.
• 4. Dygdała J., Z Torunia do Wilna. Podróż króla Stanisława zimą 1708 roku, "Zapiski Historyczne" 2017, t. 82, z. 2, s. 85-99.
• 5. Gmiterek H., Aktywność gospodarcza Antoniego Szczuki w Lubelskiem na przełomie XVII-XVIII wieku, [w:] Między Lwowem a Wrocławiem. Księga jubileuszowa profesora Krystyna Matwiejskiego, red. B. Roka, J. Maroń, Toruń 2006, s. 597-608.
• 6. Grochowska I., Stanisław Antoni Szczuka - jego działalność w ziemi wiskiej 1682-1710, Warszawa 1989.
• 7. Konopka M., Stanisław Antoni Szczuka - dygnitarz i przyjaciel Jana III, [w:] Studia z dziejów epoki Jana III, red. K. Matwijowski, Wrocław 1984, "Acta Universitatis Wratislaviensis", nr 726, Historia, t. 47, s. 211-219.
• 8. Kowalski R., Nieudana wyprawa Augusta II przeciwko Turcji w 1698 roku. Stosunek prymasa Michała Radziejowskiego do wydarzeń kampanii podhajeckiej i antysaskiego tumultu w Brzeżanach, "Echa Przeszłości" 2023, nr XXIV/2, s. 27-54.
• 9. Kicińska U., Patronacka aktywność wdowy Konstancji Marianny z Potockich Szczukowej podkanclerzyny litewskiej, [w:] W kręgu patronatu kobiecego w XVII-XVIII wieku, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Penkała-Jastrzębska, A. Słaby, Kraków 2018, s. 221-237.
• 10. Michałowska A., Stanisław Antoni Szczuka - początki kariery patrona, "Kwartalnik Historyczny" 1995, R. CII, s. 61-89.
• 11. Palkij H., Szczuka Stanisław Antoni, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 47/3, Warszawa-Kraków 2011, s. 469-481.
• 12. Popiołek B., Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2003.
• 13. Popiołek B., Kobieta zaradna. Konstancja Marianna z Potockich Szczukowa, podkanclerzyna litewska, [w:] Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. A. Roćko, M. Górska, Warszawa 2017, s. 21-40.
• 14. Przy boku króla Stanisława Leszczyńskiego (1706-1709), t. 1, Wyprawy do Saksonii i Litwy w latach 1706-1708. Listy królewskich sekretarzy Samuela Kazimierza Szwykowskiego i Jozefata Michała Karpia oraz fragmenty z gazet pisanych i diariuszy, wydał Jerzy Dygdała, Warszawa 2018.
• 15. Przy boku króla Stanisława Leszczyńskiego (1706-1709), t. 2, W wędrówkach po Polsce między Gdańskiem a Lwowem w latach 1708-1709. Listy królewskiego sekretarza Jozafata Michała Karpia oraz fragmenty z gazet pisanych i diariuszy, wydał Jerzy Dygdała, Warszawa 2019, s. 362.
• 16. Sarnecki K., Pamiętnik z czasów Jana Sobieskiego, Wrocław 1958.
• 17. Siwoń J., Daremne starania: klienci Karola Stanisława Radziwiłła i ich zabiegi o ochronę dóbr patrona przed Szwedami i wojskami Leszczyńskiego w latach 1706-1709, "Wieki Stare i Nowe", t. 18 (23), s. 1-31, https://www.journals.us.edu.pl/index.php/WSN/article/view/15052/12846/ [31.05.2024].
• 18. Staszewski J., Pomysły reformatorskie czasów Augusta II. Uwagi o dziełach i programach, [w:] "Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący ...", Szkice i studia z czasów saskich, Olsztyn 1997, s. 69-95.
• 19. Staszewski J., Wielka wojna północna i jej skutki, "Czasy Nowożytne" 2001, t. 10 (11), s. 11-20.
• 20. Wiśniewski J., Podkanclerzy Stanisław Antoni Szczuka a geneza, rozrost i rozpad dóbr szczuczyńskich, [w:] Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, red. M. Gnatowski, H. Majecki, Warszawa 1975, s. 252-270.
• 21. Zielińska T., Stanisław Antoni Szczuka jako referendarz koronny w latach 1688-1699, "Kwartalnik Historyczny" 2004, R. CXI, s. 5-21.

Identyfikatory

DOI

10.36874/RIESW.2024.3.7