Ku poprawie jakości systemu, czyli logika racjonalizacji i ekonomizacji w kształtowaniu polityki szkolnictwa wyższego w Polsce

• Autorzy: Agnieszka Dziedziczak-Foltyn

Warianty tytułu

Towards Improvement of the System Quality, or the Logic of Rationalization and Economization in Development of Higher Education Policy in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Ćwierć wieku dynamicznego rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce niewątpliwie należy do najbardziej spektakularnych osiągnięć transformacji systemowej. Mowa tu jednak przede wszystkim o rozwoju ilościowym, którego ilustracją stał się rekordowy wzrost współczynnika skolaryzacji (oraz liczby uczelni) przy uderzającym niedostatku środków na edukację wyższą, kilkakrotnie niższych w porównaniu z nakładami w wiodących krajach europejskich. Nie poszedł za tym jednak rozwój jakościowy, z którego Polska mogłaby być dumna. Zmiana systemowa postawiła na gwałtowne urynkowienie sektora szkół, pobudzając procesy konkurencyjności, ale przy niedostatecznej uwadze rządzących. Równolegle, wraz z postępującą integracją europejską pojawiły się w Polsce polityczne strategie modernizacyjne, coraz wyraźniej narzucające logikę ekonomicznej racjonalizacji w tym sektorze, dyktowaną polityką unijną i wyzwaniami globalnymi. Przemiany szkolnictwa wyższego przebiegały zatem pod sztandarami neoliberalnej reformy, od ustawy do ustawy coraz mocniej akcentujących ową logikę w reformowaniu szkół wyższych. Wydaje się, iż w sytuacji permanentnego niedofinansowania całego sektora miała być ona ratunkiem dla polskich uczelni, prawie nieobecnych w globalnym świecie nauki i edukacji wyższej. Celem artykułu jest prześledzenie, jak ewoluowała w Polsce koncepcja ekonomicznego usprawniania szkolnictwa wyższego jako całości, głównie w wymiarze politycznym (w znaczeniu polityki publicznej) i legislacyjnym, z uwzględnieniem najważniejszych konsekwencji tego usprawniania dla jakości całego systemu. (abstrakt oryginalny)

EN

The dynamic development of higher education in Poland of the last quarter of a century belongs to the most spectacular achievements of the system transformation. That development, however, is virtually limited to a quantitative progress which could be illustrated by the record high enrolment ratios (and the number of higher education institutions), accompanied by a striking scarcity of financial resources earmarked for this sector - several times lower than in the leading European countries. A qualitative progress that Poland could be proud of, however, did not follow. The economic and political change has led to a sudden marketization of higher education, stimulating the processes of competitiveness, unfortunately without policy makers' paying adequate attention. At the same time, together with the increasing European integration, Poland developed modernization strategies in this sector. They focused on economic rationalization, which was dictated by European policies and global challenges. Therefore, the changes in higher education took place under the banners of neoliberal reforms, and included such slogans as new public management and managerialism. One law after another has increasingly stressed that kind of logic in reforming higher education institutions. It seems that in the situation of permanent underfunding of the whole sector, that approach was meant to be a lifeline for Polish schools, practically absent from the global world of science and higher education. The goal of the paper is to present how the concept of economic improvement of higher education in Poland evolved as a whole, mainly in the higher education policy and legislative dimension, including the most significant consequences of the said improvement for the quality of the entire system. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Szkolnictwo wyższe; Ustawa o szkolnictwie wyższym; Nakłady na szkolnictwo wyższe; Polityka naukowa; Prawa naukowe

EN

Higher education; Polish Higher Education Act; Expenditures on higher education; Scientific policy; Scientific laws

• Czasopismo: Edukacja Ekonomistów i Menedżerów : problemy, innowacje, projekty
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 2 (36)
• Strony: 41--60

Twórcy

autor

Agnieszka Dziedziczak-Foltyn

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Analiza trendów i najlepszych praktyk wynikających z dokumentów definiujących strategie szkolnictwa wyższego na świecie (2009), Warszawa: Ernst & Young, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, MNiSW, pobrano 2 kwietnia 2015 z: http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/05e44ffe07f7e6a3b38a6144afd3ade3.pdf
• Analiza zadań i celów strategicznych szkolnictwa wyższego, wynikających z zagranicznych dokumentów strategicznych (2009), Warszawa: Ernst & Young, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, MNiSW, pobrano 2 kwietnia 2015 z: http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/61c24734cfdee1619f946416ca4ba1f2.pdf
• Chmielecka, E., (2009), Nowe pytania o Proces Boloński, "Forum Akademickie", 2, pobrano kwietnia 2015 z: http://www.forumakad.pl/archiwum/2009/02/index.html
• Chmielecka, E., (2013), Proces Boloński i krajowe ramy kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, Studia Biura Analiz, 3(35).
• Czarnecki, K., (2013), Nowe Zarządzanie Publiczne a reforma szkolnictwa wyższego w Polsce, "Praktyka Teoretyczna", 7, 85-106.
• Czerepaniak-Walczak, M., (2013), Fabryki dyplomów czy universitas?, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce (2009), Warszawa: Ernst & Young, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową.
• Działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia - plan modernizacji europejskich systemów szkolnictwa wyższego (2011), (Supporting growth and jobs - an agenda for the modernisation of Europe's higher education systems), Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. COM(2011), 567 wersja ostateczna [SEK(2011) 1063 wersja ostateczna]. Bruksela, 20 września 2011.
• Dziedziczak-Foltyn, A., (2009), O reformowaniu szkolnictwa wyższego w Polsce w latach 1989-2009, "Przegląd Socjologiczny", 3, 51-75.
• Dziedziczak-Foltyn, A., (2011), Imperatyw rozwoju a kondycja myślenia strategicznego o polskim szkolnictwie wyższym (i nauce) w dobie transformacji systemowej, "Nauka i Szkolnictwo Wyższe", 2/38, 99-100.
• Dziedziczak-Foltyn, A., (2011), Plusy i minusy reformy szkolnictwa wyższego w Polsce - próba analizy debaty publicznej, [w:] J. Kostkiewicz, A. Domagała-Kręcioch, M.J. Szymański red., Szkoła wyższa w toku zmian. Debata wokół ustawy z 18 marca 2011 roku, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Dziedziczak-Foltyn, A., (2011), Rozwój szkolnictwa wyższego w Polsce - w trzech odsłonach myśli strategicznej, [w:] M. Chałubiński, E. Narkiewicz-Niedbalec red., Recepcja światowej socjologii w Polsce oraz polskie szkolnictwo wyższe na początku XXI wieku, Rocznik Lubuski, 37, cz. 1, Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe.
• Dziedziczak-Foltyn, A., (2013), Prawo o szkolnictwie wyższym w pryzmacie jakości rządzenia i polityki rozwoju, [w:] J. Pakuła red., Współczesne problemy nauki i szkolnictwa wyższego, Toruń: Eikon.
• Dziedziczak-Foltyn, A., Musiał, K., (2010), Pod znakiem jakości - priorytet w kształtowaniu polityki szkolnictwa wyższego w krajach nordyckich i w Polsce, "Nauka i Szkolnictwo Wyższe", 1-2 (35-36), 30-59.
• Europejska przestrzeń badawcza (2014), Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego. Sprawozdanie z postępu prac za 2014 rok. COM(2014) 575 final. Bruksela, 15 września 2014, pobrano 1 kwietnia 2015 z: http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2014/PL/1-2014-575-PL-F1-1.pdf
• Eurostat (2013), Tertiary education statistic, pobrano 3 kwietnia 2015 z: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Tertiary_education_statistics
• Fulton, O., Santiago, P., Edquist, Ch., El-Khawas E., Hackl, E., (2008), Polska. Raporty OECD na temat szkolnictwa wyższego. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, pobrano 2 kwietnia 2015 z: http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/5ea9068000f362afa97ff7d5c6c5a687.pdf
• Galwas, B., Pawłowski, L., Tadeusiewicz, R., (2013), Siła i słabości szkolnictwa wyższego w Polsce, "Przyszłość. Świat-Europa-Polska", 1, 46-75.
• GUS (2014), Szkoły wyższe i ich finanse w 2013 roku, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
• IBE (2012), Raport o stanie edukacji 2011. Kontynuacja przemian, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Kraśniewski, A., (2009), Proces Boloński. To już 10 lat, Warszawa: Fundacja Rozwoju Systemów Edukacji.
• Kwiek, M., (2010), Finansowanie szkolnictwa wyższego w Polsce a transformacje finansowania publicznego szkolnictwa wyższego w Europie. CPP RPS, 16, pobrano 2 kwietnia 2015 z: http://unesco.amu.edu.pl/pdf/CPP_RPS_vol.16_Kwiek.pdf
• Kwiek, M., (2015), Reformy uniwersytetów europejskich: państwo dobrobytu jako brakujący kontekst badań i polityki publicznej, pobrano 2 kwietnia 2015 z: http://unesco.amu.edu.pl/kwiek/pdf/Kwiek_Brakujacy_kontekst_2015.pdf
• Lambert, R., Butler, N., (2006), The Future of European Universities. Renaissance or decay?, London: Centre of European Reform.
• Mobilizowanie potencjału umysłowego Europy: umożliwianie uniwersytetom wniesienie pełnego wkładu do Strategii Lizbońskiej (2005), (Mobilising the brainpower of Europe: enabling universities to make their full contribution to the Lisbon Strategy), KE. COM(2005) 152 końcowy [SEC(2005)518]. Bruksela, 20 kwietnia 2005.
• OECD (2012), OECD Economic Surveys: Poland 2012 (Polish version), Pobrano 6 kwietnia 2015 z: http://www.sgh.waw.pl/pl/Documents/Raport_OECD_Polska_2014.PDF
• OECD (2014), Education at the Glance 2014, pobrano 5 kwietnia 2015 z: http://www.oecd.org/edu/Education-at-a-Glance-2014.pdf
• Pawlikowski, J.M., (2009), Co mogą zyskać polskie uczelnie na Procesie Bolońskim?, [w:] R. Maciołek, W. Maik, K. Sikora red., Problemy nauki i szkolnictwa wyższego, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki.
• Pawłowski, K., (2005), Internacjonalizacja a globalizacja w e współczesnym szkolnictwie wyższym, "Organizacja i Kierowanie", 4(122), 19-37.
• Projekt sprawozdania w sprawie kontynuacji wdrażania procesu bolońskiego (2015/0000(INI)) (2015), Parlament Europejski, Komisja Kultury i Edukacji. 4 luty 2015. Sprawozdawczyni: Krystyna Łybacka.
• Rakowski, A., (2005), O pewnych problemach urynkowienia edukacji i nauki w Polsce, Nauka, 4, 167-170.
• Raport o kapitale intelektualnym Polski (2008), Warszawa, 10 lipca 2008.
• Realizacja programu modernizacji dla uniwersytetów: edukacja, badania naukowe i innowacje (2006), (Delivering on the Modernisation Agenda for Universities: Education, Research and Innovation), Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego. COM(2006) 208. Bruksela, 10 maja 2006.
• Rola uniwersytetów w Europie wiedzy (2003), (The Role of the Universities in the Europe of Knowledge), KE. Bruksela, 5 lutego 2003. COM(2003) 58 ostateczny.
• Rymsza, M., Giza-Poleszczuk, A., Nosowski, Z., Leszczyński, A., Koryś, P., (2013), Autostrady i bezdroża polskiej modernizacji, "Więź", 2(262), 39-53.
• Socha, M.W., (2011), Proces boloński: perspektywa jakości kształcenia, "Przegląd Socjologiczny", 4, 39-65.
• Soszyńska, E., (2013), Budowa gospodarki wiedzy a dynamika rozwoju gospodarczego i realna konwergencja gospodarcza. Referat na IX Kongres Ekonomistów Polskich, pobrano 6 kwietnia 2015 z: http://www.pte.pl/kongres/referaty/Soszynska E/Soszy ska E. - BUDOWA GOSPODARKI WIEDZY A DYNAMIKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO.pdf
• Thieme, J.K., (2009), Szkolnictwo wyższe. Wyzwania XXI wieku. Polska - Europa - USA, Warszawa: Difin.
• Wilkin, J., (2013), Finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce. Wybrane problemy i postulowane kierunki reform, [w:] D. Dziewulak red., Nauka i szkolnictwo wyższe, Studia BAS, 3(35), Warszawa.
• Wójcicka, M., (2009), Zmiany w szkolnictwie wyższym z procesem boloński w tle, "Przegląd Socjologiczny", 3, 9-30.
• Zadania polskich szkół wyższych w realizacji nowej Strategii Lizbońskiej (2005), Warszawa: Fundacja Rektorów Polskich-Instytut Społeczeństwa Wiedzy

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0009.4591