Rex iustus - model władcy w średniowiecznej Polsce (na przykładzie Kroniki polskiej mistrza Wincentego)

• Autorzy: Artur Lis

Warianty tytułu

Rex iustus - Model Ruler in Medieval Poland (for Example the Polish Chronicle of Master Wincenty)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Mistrz Wincenty Kadłubek w Kronice polskiej stworzył dwa modele władcy. Bez wątpienia na ich treść miały wpływ wydarzenia polityczne z okresu spisywania dzieła. Wizerunek władcy niesprawiedliwego-tyrana został przeciwstawiony władcy sprawiedliwemu-idealnemu. Jednym z podstawowych kryteriów podziału był stosunek panującego do poddanych. Wincenty zapragnął ująć relacje i tendencje społeczno-polityczne i kulturalno-ideologiczne, takie jak stosunek między monarchą a możnymi, Kościołem a państwem, duchowieństwem a świeckimi. Kadłubek pisze o czynach władców ale ważniejszą rolę niż sprawy rodów i poszczególnych osób upatruje w instytucji państwa i w prawno-etycznych podstawach życia społeczności narodowej. Władcy są związani prawem i ograniczeni w swym działaniu przez czynnik społeczny stojący na straży porządku publicznego i sprawiedliwości. Społeczeństwo ma prawo wymówić posłuszeństwo władcy niesprawiedliwemu - tyranowi, tak jak to miało miejsce w 1079 roku z Bolesławem Śmiałym i w 1177 roku z Mieszkiem III Starym. Z kolei władca idealny powinien być obdarzony szlachectwem cnoty, zespołem powinności i zobowiązań moralnych określonych ramami porządku publicznego, a w szczególności troską o dobro każdej rodziny. (abstrakt oryginalny)

EN

Master Wincenty Kadłubek at the Polish Chronicle created two models for the ruler. Without a doubt political developments affected their contents from the period of writing work down. The image of an unjust ruler-tyrant ruler was opposed to the just-ideal. An attitude of the ruler to subjects was one of essential criteria of identity. Wincenty wanted to recognize relations and sociopolitical and cultural-ideological tendencies, so as the relationship between the monarch and magnates, the Church and state, clergy and secular. Kadłubek writes about the deeds of the rulers but more important than the things families and individuals sees the institutions of the state and the legal and ethical foundations of life of the nation. Masters are associated with the law and limited in their acting by the social factor standing on guard of the public order and justices. The society has the right to pronounce the obedience for the unfair master - the tyrant, the same as it took place in 1079 with Bolesław Śmiały and in 1177 years with Mieszko III Stary. The ideal ruler should be endowed with nobility of virtue, duty and liability team specific moral framework of public policy, in particular the concern for the well-being of every family. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Władza

EN

History; Power

• Czasopismo: Przegląd Prawno-Ekonomiczny
• Rocznik: 2012
• Numer: nr 21
• Strony: 26--49

Twórcy

autor

Artur Lis

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Filia w Stalowej Woli

Bibliografia

• Balzer Oswald, Studium o Kadłubku, cz. 1-2, [w:] tegoż, Pisma pośmiertne, t. I-II Lwów 1934-1935.
• Banaszkiewicz Jacek, Polskie dzieje bajeczne mistrza Wincentego Kadłubka, wyd. II, Wrocław 2002.
• Baszkiewicz Jan, Prawo rzymskie i prawo kanoniczne w kulturze politycznej Polski XIII i XIV stulecia, [w:] IX Powszechny Zjazd Historyków Polskich, Historia kultury średniowiecznej Polski, Warszawa 1963.Bauto Edward, Pogląd mistrza Wincentego Kadłubka na stosunek władzy duchowej i świeckiej, "Nasza Przeszłość" 17(1963), s. 61-76.
• Bieniak Janusz, Jak Wincenty rozumiał i przedstawiał ustrój państwa polskiego, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, Warszawa 2009, s. 39-46.
• Człowiek średniowiecza, red. Jacques Le Goff, tłum. Maria Radożycka-Paoletti, Warszawa-Gdańsk 1996.
• Deptuła Czesław, Galla Anonima mit genezy Polski: studium z historiozofii i hermeneutyki symboli dziejopisarstwa średniowiecznego, Lublin 2000 (przedruk wydania z 1990).
• Deptuła Czesław, Nad zagadką mistrza Wincentego, "Znak" 28(1976), s. 368-384.
• Deptuła Czesław, Witkowska Aleksandra, Wzorce ideowe zachowań ludzkich w XII i XIII wieku, [w:] Polska dzielnicowa i zjednoczona, red. Aleksander Gieysztor, Warszawa 1972, s. 119-158.
• Dobosz Józef, Kazimierz II Sprawiedliwy, Poznań 2011.
• Domański Jacek, "Kronika Polska" mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem a kultura humanistyczna XII wieku (próba analizy kilku wątków prologu dzieła), "Społeczeństwo i Rodzina" 9(2006), z. 4, s. 4-34.
• Domański Jacek, Sprawiedliwość i miłosierdzie w systemie cnót politycznych Wincentego Kadłubka, [w:] tegoż, Philosophica, paraphilosophica, metaphilosophica. Studia i materiały z dziejów myśli dawnej, Kraków 2008, s. 204-215.
• Grodecki Roman, Mistrz Wincenty Kadłubek, biskup krakowski (zarys biograficzny), "Rocznik Krakowski" 19(1923), s. 30-61 lub odbitka.
• Kałuża Zenon, Calma Dragos, O filozoficznych lekturach mistrza Wincentego, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, Warszawa 2009, s. 231-278.
• Kałuża Zenon, Kadłubka historia mówiona i historia pisana ("Kronika" I 1-2, I 9 i II 1-2), "Przegląd Tomistyczny" 12(2006), s. 61-120.
• Korolec Jerzy Bartłomiej, Ideał władcy w Kronice mistrza Wincentego. Rola cnót moralnych w legitymizacji władzy [w:] Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza, red. Teresa Michałowska, Wrocław 1989, s. 71-87.
• Kürbis Brygida, Jak mistrz Wincenty pojmował historię Polski, "Studia Źródłoznawcze" 20(1976), s. 64-70.
• Lis Artur, Mistrz Wincenty Kadłubek - ojciec prawa w Polsce? [w:] Prawo w Europie średniowiecznej i nowożytnej, red. Artur Lis, Lublin 2011, s. 91-117.
• Lis Artur, Mistrz Wincenty wzorem na dziś i jutro. Dekada badań 2000-2010, "Pedagogika Katolicka" 7(2/2010), s. 371-385.
• Lis Artur, Sprawa św. Stanisława w aspekcie historyczno-prawnym, "Przegląd Prawno-Ekonomiczny" 11(2/2010), s. 56-69.
• Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika Polska, wyd. Brygida Kürbis, Wrocław 2008.
• Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda. Materiały z sesji naukowej - Kraków 10 marca 2000, red. Krzysztof Rafał Prokop, Kraków 2001.
• Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem Kronika Polska, wyd., komentarz i wstęp Marian Plezia, [w:] Monumenta Poloniae Historica, series nova, t. 11, Kraków 1994.
• Plezia Marian, Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem, [w:] Pisarze staropolscy. Sylwetki, red. Stanisław Grzeszczuk, t. 1, Warszawa 1991, s. 93-131.
• Skibiński Edward, Walka o władzę w kronice Mistrza Wincentego. Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, Wydawnictwo Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2009, s. 47-56.
• Sondel Janusz, Ze studiów nad prawem rzymskim w Polsce piastowskiej, Warszawa-Kraków 1978.
• Vetulani Adam, Prawo kanoniczne i rzymskie w Kronice mistrza Wincentego, "Studia Źródłoznawcze" 20(1976), s. 35-45.
• Zeissberg Heinrich von, Vincentius Kadłubek, Bisehof von Krakau (1208-1218; † 1223) und seie Chronik Polens, Archiv für Kunde österreichischer Geschichtsquellen 42, 1869, s. 3-211 i odb. Wiedeń 1870.