Dziedzictwo archeologiczne będące spuścizną po pozostałościach populacji z minionych epok obejmuje m.in.: jaskinie, grodziska, zamki, cmentarzyska, miejsca kultu, pojedyncze zabytki, stanowi element otaczającego nas środowiska i pełni różne funkcje. Najstarsze ślady obecności człowieka na Górnym Śląsku wiązane są z okresem 200-230 ka BP. Z tego okresu pochodzą m.in. artefakty z Makowa w gminie Racibórz oraz zespoły zabytków z Raciborza Studziennej. Stopień rozpoznania dawnego osadnictwa na Górnym Śląsku jest bardzo dobry. Instytucjonalnie badaniami i udostępnianiem obiektów archeologicznych zajmuje się Śląska Służba Ochrony Zabytków, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska w Katowicach oraz muzea. Górnośląskie obiekty archeologiczne występują w obrębie: intensywnej zabudowy miejskiej (np. grodziska średniowieczne w Bytomiu, średniowieczne Gródki stożkowate w Mikołowie, cmentarzysko w Częstochowie-Rakowie); ekstensywnej zabudowy podmiejskiej (np. średniowieczne gródki stożkowate w Tarnowskich Górach-Tarnowicach, w Zabrzu-Mikulczycach czy cmentarzyska kurhanowe w Raciborzu-Oborze); krajobrazu rolniczo-przemysłowego (np. grodziska i zamki w Raciborzu-Ostrogu, średniowieczne gródki stożkowe w Rudzie Śląskiej-Kochłowicach); krajobrazu wiejsko-rolniczego (np. grodziska pradziejowe w Łubowicach k. Raciborza, obiekty pokopalniane, związane ze średniowieczną produkcją żelaza w Woźnikach k. Częstochowy, jaskinie i schroniska skalne oraz średniowieczne dzieła obronne na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej); krajobrazu leśno-rolniczego (np. grodziska pradziejowe i średniowieczne w Jędrychowicach k. Głubczyc, Lubomia, Wodzisławia Śl., jaskinie i zamki Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej). Z przeprowadzonych badań wynika, że w trakcie realizacji zamierzeń związanych z adaptacją obiektów archeologicznych dla celów turystycznych nie bierze się pod uwagę atrakcyjności turystycznej otoczenia obiektów, a projekty i plany opierają się głównie na pasji i chęci zainteresowanego grona osób (poza kopalnią i sztolnią w Tarnowskich Górach). Większość zagospodarowanych obiektów przewidzianych jest do percepcji biernej (na zasadzie oględzin), bez możliwości czynnego włączenia się w zrozumienie i poznanie przekazywanych treści. Udostępnianie do zwiedzania obiektów archeologicznych w stosunku do istniejącego potencjału jest znikome. Znikome są również informacje na ich temat, za wyjątkiem unikatowego w skali kraju obiektu historycznego (a także archeologicznego), obejmującego kompleks podziemnych tras turystycznych w kopalni kruszców srebronośnych w Tarnowskich Górach oraz dobrze odrestaurowanego zamku w Będzinie. Poza tym zamkiem inne średniowieczne obiekty warowne występujące na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (w części woj. śląskiego) nie zostały do dziś zagospodarowane. (abstrakt oryginalny)