Polityczna rola marszałka litewskiego Ignacego Potockiego w okresie Sejmu Wielkiego 1788-1792

• Autorzy: Zdzisław Janeczek

Warianty tytułu

Political Role of Ignacy Potocki as a President of the Great Sejm of 1788-1792.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedstawiono sprawy geopolityczne i znaczenie rodu Potockich. Na podstawie materiałów źródłowych, ukazano miejsce marszałka Potockiego w publicystyce okresu sejmowego. Scharakteryzowano osobowość polityczną marszałka w powiązaniu z założeniami polskiej dyplomacji lat 1788-1792. Zaprezentowano zamierzenia i zachowania Potockiego wobec podstawowych problemów wewnętrznych Rzeczypospolitej, takich jak aukcja wojska, naprawa skarbowości, sprawa chłopska i mieszczańska oraz Prawa Kardynalne. Przedstawiono także udział marszałka litewskiego w pracach nad przygotowaniem Konstytucji 3 maja i reform Sejmu Wielkiego.

EN

The author has presented geopolitical issues on Potocki family as well as the role of Ignacy Potocki in the commentary of the Four-Year Sejm also called the Great Sejm. The monograph includes a description of the political personality of Ignacy Potocki together with assumptions of Polish diplomacy in 1788-1792. The author has presented plans of Ignacy Potocki towards basic internal problems of Poland and his participation and works on preparing Constitution of May 3 as well as reforms of the Great Sejm. (AŁ)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Historia polityczna; Przegląd literatury

EN

History; Political history; Literature review

• Czasopismo: Prace Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Katowicach
• Rocznik: 2005
• Strony: 305

Twórcy

autor

Zdzisław Janeczek

Bibliografia

• Źródła rękopiśmienne
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
• Zbiór Popielów
• 22 - Listy Middletona do króla z 1791 i 1792 r.
• 87 - Sprawy Rzpltej z ostatnich lat jej istnienia. Varia polityczne z lat 1788-1793.
• 90 - Korespondencja Stanisława Augusta z posłem polskim w Wiedniu Franciszkiem Woyną, 1791-1792.
• 205 - Listy, druki, mowy itp. pisane przez różne osoby, dotyczące spraw wewnętrznych Polski 1788-1792.
• 369 - Miscellanea, varia ad adiungendum 1789-1791.
• 375 - Kilka listów marszałków Małachowskiego, Potockiego i Stanisława Potockiego, z aneksami do nich należącymi w roku 1791. Niektóre listy... osób i do nich od Króla Imci pisanych.
• 413 - Listy króla do Augustyna Debolego z lat 1791-1792.
• 414 - Listy króla do Augustyna Debolego z 1789 r.
• 415 - Listy Augustyna Debolego do króla z 1792 r.
• 417 - Korespondencja króla z Debolim - 1788 r.
• 420 - Listy króla do Debolego z 1790 r.
• 424 - Korespondencja króla z Szymonem Corticellim – 1788.
• Archiwum Publiczne Potockich
• 86 - Miscellanea, czyli pisma polityczne, moralne, statystyczne krajowe i zagraniczne ze zbioru po XX. Czartoryskim i Lubomirskim marszałku, tudzież po marszałku Potockim.
• 97 - Pisma dyplomatyczne w czasie Sejmu Czteroletniego 1788-1792.
• 98 - Rękopisma statystyczno-polityczne w czasie Sejmu Czteroletniego, ku polepszeniu rządu i mienia Rzpltej.
• 101 - Bruliony pism politycznych i dyplomatycznych przez Piattolego pisanych, któren w pamiętnym Sejmie Czteroletnim 1788-1792 wiele pod ręką pracował.
• 106 - Pisma polityczne do historii polskiej po upadku Konstytucji 3 maja z lat 1792-1794.
• 179b - Korespondencja Heykinga z Ignacym Potockim, t. 7.
• 194 - Listy Józefa Świętorzeckiego i Jana Dembowskiego do Ignacego Potockiego od wyjazdu jego z kraju na końcu miesiąca lipca r. 1792 do rewolucji r. 1794. Przydane są i innych osób w tymże samym czasie pisane listy o interesach i okolicznościach krajowych.
• 197 - Uwagi polityczne krótko zebrane względem reformy rządu polskiego r. 1789 i inne pisma.
• 227 - Korespondencja Jerzego Potockiego posła Rzpltej w Szewcji z Ignacym Potockim 1789-1792.
• 264 - Listy znakomitych w Polsce osób w czasie Sejmu Czteroletniego do Stanisława Potockiego.
• 273 - Dzieła uczone Ignacego Potockiego, korespondencja z Scipionem Piattolim.
• 274 - Listy Piramowicza do Ignacego Potockiego.
• 275 - Mowy Ignacego Potockiego 1788-1792.
• 276 - Bruliony listów Ignacego Potockiego w sprawach publicznych.
• 277 - Korespondencja Ignacego Potockiego z Eliaszem Aloe sekretarzem legacji polskiej w Berlinie.
• 279, 279b t. 1, 6-7 - Korespondencja krajowa, to jest listy znakomitych osób do hrabiego Ignacego Potockiego marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego.
• 280 - Korespondencja zagraniczna różnych znakomitych osób i ministrów z Ignacym Potockim 1788-1794.
• 316 - Akta do panowania Stanisława Augusta.
• 335 - Mowa przy złożeniu w grobie zwłok Ignacego Potockiego.
• 372 - Tadeusz Morski do Ignacego Potockiego – korespondencja.
• Archiwum Królestwa Polskiego
• 93 - Kontynuacja Dziennika Wielkiego Sejmu od 16 XII 1790 do ostatniego posiedzenia odbytego 29 VI792.
• 151, 152 - Referaty ekonomiczne z aneksami.
• 189 - Protokół interesów zagranicznych w Straży traktowanych od dnia 19 VI1791.
• 210 - Protokół sekretny.
• 378 - Korespondencja Stanisława Augusta z Debolim 1786-1787.
• Metryka Litewska Dz. VII
• 164 - Protokół Straży Praw 1791 - 1792.
• 165 - Decyzje oryginalne protokołu ekspedycji publicznych Straży Praw.
• 169 - Aneksy do protokołu I-go Straży z lat 1791-1792.
• Metryka Litewska Dz. IX
• 157 - Protokół Straży Praw 1791-1792.
• Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie
• 591 - Korespondencja ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego, t. 3.
• 683 - Korespondencja Stanisława Augusta m.in. z I. Potockim z 1778 r.?
• 849 - Listy króla do Bukatego z 1792 r.
• 913 - Miscellanea historyczne dotyczące głównie Sejmu Czteroletniego, zebrane przez Feliksa Czackiego.
• 921 - Listy różnych osób.
• 922 - Listy różnych osób do króla z czasów Sejmu Czteroletniego.
• 929 - Korespondencja Stanisława Augusta m.in. z 1. Potockim z 1792 r.
• 933 - Korespondencja króla z Augiustynem Debolim z 1792 r.
• 936 - Konstytucje i akta sejmowe oraz różne listy z lat 1790-1792.
• 967 — Pisma różne za Stanisława Augusta.
• 1089 - Ewidencja (Arch. Domowe Czartoryskich). Korespondencja ks. Izabeli Czartoryskiej z Adamem Jerzym Czartoryskim.
• 1178 - Miscellanea historyczne z lat 1788-1790. Zbiór Czackiego.
• 1685 - Skład Straży, obowiązki ministrów, rota przysięgi i inne pisma.
• 1961 - Listy do księżnej Izabeli Czartoryskiej z lat 1786-1802.
• 2348 - Szczególniejsze rzeczy sejmu blisko czteroletniego, który się r. 1788 pod Konfederacją zalimitował pod rewolucją, a w r. 1792 obalony przez Konfederację Targowicką.
• 3046 — Akta i listy, m.in. korespondencja do panowania Stanisława Augusta.
• 3471 - Listy z 1789 r. dotyczące głównie spraw sejmikowych, pisma polityczne.
• 3473 - Listy z 1791 r. dotyczące głównie spraw sejmowych, pisma polityczne i druki.
• 3474 - Listy, uniwersały i inne akta dotyczące wojny ówczesnej i Konfederacji Targowickiej.
• 3998 - Listy Bukatego do króla z Londynu z 1789-1792.
• 5508 - Korespondencja Piattolego do X-cia Wojewody Czartoryskiego.
• Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
• 186 - Papiery Kołłątaja.
• 195 - Korespondencja Hugona Kołłątaja.
• 209 - Korespondencja ks. Kołłątaja, t. 2.
• 224 - Pisma ks. Hugona Kołłątaja.
• 993 - Gazety pisane z Warszawy 1791.
• 1624 - Listy ks. Hugona Kołłątaja do ks. Michała Jerzego Poniatowskiego – 1789.
• 1652 - Korespondencja Jerzego Potockiego do króla z 1792 r.
• 1653 - Korespondencja króla do Jerzego Potockiego z 1792 r.
• 2059 - Kajetan Koźmian do Ignacego Potockiego i inne pisma.
• 4583 - Korespondencja króla z ks. Józefem Poniatowskim – 1791.
• Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu w Lublinie
• Archiwum Muszyńskich
• 70 - Papiery Fryderyka Moszyńskiego marszałka wielkiego koronnego.
• 71 - Papiery Fryderyka Moszyńskiego marszałka wielkiego koronnego, t. 1-2.
• 77 - Papiery Fryderyka Moszyńskiego marszałka wielkiego koronnego.
• Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie
• Akta miasta i cechów
• 20954 - Komisja Porządkowa Cywilno-Wojskowa Województwa Lubelskiego 1790-1792. Diariusz, (łukowski protokół). T. 1-2.
• Archiwum Brezów
• IV 2d/3 - Listy Stanisława Brezy ministra, sekretarza stanu do rodziny.
• Archiwum Rulikowskich
• 71 - Wyciąg z pamiętnika Józefa Rulikowskiego. 74-Listy z lat 1712-1895.
• Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie
• II 2/86 - Korespondencja Seweryna Rzewuskiego.
• XV/1 - Koncepty listów Seweryna Rzewuskiego.
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
• 956 - Papiery Michała Zaleskiego.
• 3349 — Pamiątki z ostatnich czasów bytu Polski.
• 4436 - Materiały historyczne m.in. korespondencja Kontryma z biskupem Józefem Kossakowskim z 1792 r.
• 5501 - Rozmaitości historyczno-literackie do panowania Stanisława Augusta.
• 5524 - Rękopisma Kołłątaja, korespondencje, listy z lat 1798-1812.
• 5525 - Akta i dodatki dotyczące spraw ogólnopaństwowych, t. 3.
• 6339 — Rozmaite dziejowe notaty.
• Biblioteka im. Ossolińskich we Wrocławiu
• 411 - Korespondencja urzędowa z Joachimem Chreptowiczem z Kopenhagi (od 31 V 1791).
• 516 - Bruliony depesz poselstwa polskiego w Kopenhadze wysłane w 1791 r. do Drezna.
• 3047 - Miscellanea 1791-1792.
• 6848 - Korespondencja Debolego z Ignacym Potockim 1789-1791 (Teki Waleriana Kalinki, t. 4).
• 6850 - Korespondencja oryginalna Joachima Chreptowicza z posłem polskim w Dreźnie w 1791 r.
• 6851 - Odpis korespondencji Potockiego z arch, moskiewskiego (Teki Waleriana Kalinki).
• 9675 - Listy Piattolego do króla z 1792 r.
• 9751 - Wyjątki korespondencji oryginalnej Stanisława Augusta Poniatowskiego z Mazzeim 1788-1792 oraz listy Piattolego do króla z 1790 r.
• 11920 - Varia polityczne z czasów Stanisława Augusta i powstania kościuszkowskiego.
• Biblioteka Narodowa w Warszawie
• III 6684 - Zbiór ciekawych różnych pismów za panowania Stanisława Auigusta króla, tyczących się publicznych krajowych okoliczności, m.in. mowy na posiedzeniach Rady Nieustającej Ignacego Potockiego.
• IV 6686 - Pisma, manifesta i mowy.
• II 6687 - Diariusz Sejmu Czteroletniego... 6 XI 1788 - 5 II 1789.
• IV 6718 - Portrety wsławionych Polaków (m.in. Ignacego Potockiego).
• W. 3.2166 - Uwagi Obywatelskie nad Deklaracją Porty Ottomańskiej.
• W. 3.2167 - Uwagi nad traktatami między Rosją i Polską zawartemi.
• W. 41355 - Głos podziękowanie za laskę nadworną Wielkiego Xiestwa, 23 X 1784 r.
• W. 41371 - Głos J.W. Ignacego Potockiego Marszałka Nadwornego Wielkiego Xiestwa Litewskiego za wolnością handlu przy examinie czynów Rady Nieustającej miany na sejmie 24 X 1786.
• W. 41496 - Głos J.W. Ignacego Potockiego Marszałka Nadwornego Wielkiego Xiestwa Litewskiego..., 10X111789.
• W. 42125 - O rokoszu pod Targowicą rzecz krótka roku 1792.
• Źródła drukowane
• Archiw kniazia Woroncowa. T. 8, 9, 13. Moskwa 1875-1895.
• Beer A.: LeopoldII, Franz II und Catharina. Ihre Korespondenz. Wien 1874.
• Beer A.: Joseph II und Graf Ludwig Cobenzl. Ihr Breifwechsel. "Fontes Rerum Austriacarum" R. LIV. Wien 1901.
• Buchholtz L.: Deklaracja króla Prus 12 Oct. 1788. Warszawa 1788.
• Buchholtz L.: Nota (względem wyjścia wojsk rosyjskich z Polski). Warszawa 1788.
• Buchholtz L.: Nota. Warszawa 19 Novemb. Warszawa 1788.
• Buchholtz L.: Nota. Warszawa 2 Decemb. Warszawa 1788.
• Bukar S.: Pamiętniki z XVIII i początku XIX wieku. Warszawa [b.r.w.].
• Caché B.: Nota poślą cesarskiego 27 Novemb. Warszawa 1788.
• Caché B.: Obrady Sejmu Wielkiego w świetle relacji poślą austriackiego w Warszawie. Raporty B. de Caché do kanclerza W. Kaunitza (styczeń-sierpień 1792). Oprac. H. Kocój. Warszawa 1988.
• Caché B.: Konstytucja 3 maja w relacjach poślą austriackiego w Warszawie. Listy z Warszawy do Wacława Kaunitza (maj-grudzień 1791). Oprac. H. Kocój. Katowice 1999.
• Cieszkowski L.: Pamiętnik anegdotyczny z czasów Stanisława Augusta. T. 1-3. Warszawa 1906.
• Chrząszczewski A.: Pamiętnik oficjalisty Potockich z Tulczyna. Wrocław-Warszawa 1976.
• Czacki M.: Wspomnienia z roku 1788 do 1792 przez siostrzeńca marszałka. "Dziennik Literacki" 1856 (Poznań 1862).
• Czartoryski A.J.: Pamiętniki i memoriały polityczne 1776-1809. Wybrał i oprac. J. Skowronek. Warszawa 1986.
• Deklaracja Najj. Porty d. 23 listopada (względem przymierza z Polską). Warszawa 1788.
• Deklaracja 13 Octobr. 1788. Warszawa 1788.
• Dembiński B.: Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski. Lwów 1902.
• Dembiński B.: Stanislaw August i książę Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencji. Lwów 1904.
• Depesze ambasady polskiej w Kopenhadze z lat 1789-1793. T. 3. Lwów 1863.
• Dmochowski F., Kołłątaj H., Potocki L: O ustanowieniu i upadku Konstytucyi Polskiey 3 Maia 1791. Metz. 1793.
• Dyariusz Seymu ordynaryjnego pod związkiem konfederacji w Warszawie. T. I-II, cz. 1-4. Wyd. Łuszczewski. Warszawa 1789.
• Dyariusz Seymu ordynaryjnego pod związkiem konfederecyi generalnej w podwójnym postów składzie od dnia 16 grudnia. T. I-II. Red. A. Siarczyński. Warszawa 1791.
• Dyplomacja pruska w przeddzień drugiego rozbioru Polski. Ostatni rok Sejmu Czteroletniego w świetle raportów dyplomatycznych poślą pruskiego Hieronima Lucchesiniego. oprac. H. Kocój. Kraków 1973.
• Dziennik czynności sejmu głównego ordynaryjnego warszawskiego pod związkiem konfederacyi Obojga Narodów roku 1789 zaczęty od dnia 13 sierpnia (b.m. i r.w.).
• Engeström W.: Pamiętniki. Wyd. J.I. Kraszewski. Poznań 1875.
• Glos bezimiennego Anglika przed drugim rozbiorem Polski. "Przegląd Lwowski" 1878, nr 15.
• Hertzberg E.: Recueil de déductions, manifestes, declarations, traites et autres actes et écrits publics, qui ont été redies et publics pour la cour de Preussepar le ministre d'état... Berlin 1789-1792, Vol. 2-3.
• Kalendarzyk Narodowy i obcy na rok pański 1792. Warszawa 1792. Kalendarzyk polityczny 1791. Warszawa 1791.
• Kalinka W.: Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta. Dokumentu do historii drugiego i trzeciego podziału. Cz. 2. Kraków 1891.
• Kocój H.: Dyplomacja pruska w przeddzień II rozbioru Polski (wybór materiałów archiwalnych). Katowice 2000.
• Kocój H.: Konstytucja 3 maja w relacjach posła pruskiego Augusta Friedricha Goltza. W: Pierwsza w Europie. 200 rocznica Konstytucji 3 maja 1791-1991. Red. H. Kocój. Katowice 1989.
• Kołłątaj H.: Listy Anonima i prawo polityczne narodu polskiego. Oprac. B. Leśnodorski, H. Wereszycki. Warszawa 1963.
• Kołłątaj H.: Uwagi nad wpływaniem do interesów Rzeczypospolitej dwóch mocarstw, z zastanowieniem się, co nam w tych okolicznościach czynić zostaje. W: Z. Zielińska: Kołłątaj i orientacja pruska na progu Sejmu Czteroletniego. Warszawa 1991.
• Konstytucje seymu ordynaryjnego warszawskiego 1782-1792. Volumina Legum. 1. 9. Kraków 1889.
• Konstytucje sejmu walnego ordynaryjnego. Warszawa 1790.
• Konstytucja z dnia 3 maja 1791. Kraków 1883.
• Konstytucja 3 maja 1791. Oprac. J. Kowecki. Warszawa 1981.
• Korespondencja dyplomatyczna przedstawicieli Francji w Warszawie z lat 1791-1792. Oprac. H. Kocój, Z. Libiszowska, D. Rolnik. Katowice 1993.
• Korespondencja Ignacego Krasickiego. Oprac. zespół pod red. T. Mikulskiego. Wrocław 1958.
• Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784-1792. Poznań 1872.
• Korespondencja Katarzyny H z Potemkinem. „Russkaja Starina" Moskwa 1876.
• Korespondencja księcia Karola Stanisława Radziwiłła 1744-1790. Wyd. C. Jankowski. Kraków 1898.
• Korespondencja księcia Karola Stanisława Radziwiłła wojewody wileńskiego 1762-1790. Ze zbiorów familijnych wyd. K. Waliszewski. Kraków 1888.
• Księcia Eustachego Sanguszki Pamiętnik 1786-1815. Wyd. J. Szujski. Kraków 1876.
• Kossakowski J.: Pamiętniki biskupa inflanckiego 1738-1788. Wyd. A. Darowski. Warszawa 1891.
• Koźmian K.: Pamiętniki. T. 1-3. Wrocław-Warszawa 1972.
• Kto jest autorem dzielą o ustanowieniu i upadku konstytucji polskiej 3 maja 1791. "Chwila" 1863, nr 10.
• Listy Hugona Kołłątaja pisane z emigracji w r. 1792, 1793 i 1794. Wyd. L. Siemieński. Poznań 1872.
• Listy króla Stanisława Augusta do Szczęsnego Potockiego. "Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Rok 1868". Paryż 1869.
• Lucchesini G.: Listy do Fryderyka Wilhelma U. Obraz Sejmu Wielkiego w raportach pruskiego dyplomaty. Oprac. H. Kocój. Warszawa 1988.
• Łojek J.: Rok nadziei i rok klęski 1791-1792. Z korespondencji Stanisława Augusta z posłem polskim w Petersburgu Augustynem Deboli. Warszawa 1964.
• Maleszewski P.: Essai historique et politique sur la Pologne depuis son origine jusqu'? 1788. Paris 1833.
• Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego. T. 2. Oprac. J. Wolinski, J. Michalski, E. Rostworowski. Wrocław 1959.
• Mémoires du roi Stanislaus Auguste. T. 2. Petersburg 1914.
• Niemcewicz J.U.: O życiu Ignacego Potockiego. "Pamiętnik Warszawski" 1809, t. 2, nr 6.
• Niemcewicz J.U.: Pochwała pogrzebowa Ignacego Potockiego wygłoszona 20X111809. Warszawa 1809. Przedruk "Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" 1812, t. 8, s. 100-122.
• Niemcewicz J.U.: Pamiętniki czasów moich. Oprac. J. Dihm. Warszawa 1958. Osiński L.: O życiu Ignacego Potockiego. "Pamiętnik Warszawski" 1809, nr 6.
• Ostatni poseł polski do Porty Ottomańskiej. Akta legacji stambulskiej Franciszka Piotra Potockiego. Wyd. K. Waliszewski. Paris 1894.
• Ostatni rok Sejmu Czteroletniego w świetle listów charge d'affaires dworu wiedeńskiego Benedykta de Cachégo. Wybór i oprac. H. Kocój. Katowice 1977.
• Pamiętnik Feliksa Łubieńskiego ministra sprawiedliwości. Wyd. W. Chomętowski. Warszawa 1876.
• Pamiętnik o przymierzu pomiędzy Prusami a Polską w roku 1790 zawarłem, napisany przez hrabiego Hertzberga. "Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego" Poznań 1866.
• Pamiętniki Józefa Wybichiego, senatora, wojewody Królestwa Polskiego. Lwów 1881.
• Pamiętniki Michała Zaleskiego, Wojskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, posła na Sejm Czteroletni. Poznań 1879.
• Pamiętniki Michała Ogińskiego o Polsce i Polakach od 1788 do 1815. Wyd. L. Chodźko. Poznań 1870.
• Pierepiska s baronem Melchiorom Grimmom. "Sbornik Imperatorskago Russkago Istoriczeskago Obszczestwa" Petersburg 1888, t. 22.
• Pisma Katarzyny II do Stackelberga w sprawach szwedzkich i francuskich 1785-1791. "Russkaja Starina" 1871.
• Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 1-2. oprac. W. Zawadzki. Warszawa 1963.
• Stanisław Poniatowski i Maurycy Glayre. Korespondencja dotycząca rozbiorów Polski. T. 1-2. oprac. E. Mottaz. Warszawa 1901.
• Popów do Katarzyny II8/19 X1791 z Jass. "Russkij Archiw" 1878, t. 1.
• [Potocki I.:] Na usprawiedliwienie się... Dłuskiego podkomorzego i poślą województwa lubelskiego, z manifestu przeciw Ustawie 3 Maja roku 1791 odpowiedź. [Warszawa 1791].
• [Potocki I.:] Zasady do poprawy rządu. [Warszawa 1789].
• Problemy morza w opinii Rzeczypospolitej XVIII wieku. oprac. E. Kolarski. Gdańsk 1985.
• Projekt do formy rządu. [Warszawa 1790].
• Pułaski M.: Szkice i poszukiwania historyczne. Petersburg 1898.
• Reskrypt Bezborodki z 31 XII 1791/1211792. "Russkij Archiw" 1876, t. 1.
• Rok nadziei i rok klęski. Z korespondencji Stanisława Augusta z Debolim. Wybrał i oprac. J. Łojek. Warszawa 1964.
• Rozmowa Ojczyzny z cnotą do Ignacego Potockiego przez J.B. Warszawa 1789.
• Schulz F.: Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791-1793. Wstęp i oprac. W. Zawadzki. Warszawa 1956.
• Sievers J.: Drugi rozbiór Polski. Wyd. J. Jaków. W: Pamiętniki XVIII wieku. T. 5. Poznań 1865.
• Tajna korespondencja z Warszawy 1792-1794 do Ignacego Potockiego. oprac. M. Rymszyna, A. Zahorski. Warszawa 1961.
• Tajny reskrypt Katarzyny II do ks. Potemkina 18/29 VII 1791. "Russkij Archiw" 1874, t. 2.
• Tarnowski W.: Korespondencja z Ignacym Potockim. "Archiwum Wróblewieckie" Poznań 1869, z. 1.
• Tomaszewski D.B.: Nad Konstytucją i rewolucją 3 maja roku 1791 uwagi [b.m.w. 1791].
• Ustawa rządowa z dnia 3 maja 1791. Wyd. ks. S. Tomicki. Poznań 1871.
• Wospominanija senatora barona Karla Heykinga, cz. 2 (1784-1791). "Russkaja Starina" 1897.
• Wolski M.: Obrona Stanisława Augusta. "Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu roku 1867". Paryż 1868.
• Wolski M.: Uwagi nad książką pod tytułem O ustanowieniu i upadku Konstytucji polskiej 3 maja. "Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu". Paryż 1868.
• Zajączek J.: Historia rewolucji polskiej w roku J 794. T. 1-2. Warszawa-Lwów 1907.
• Zajączek J.: Zbiór krótki przyczyn i zdarzeń, które sprawiły rozbiór Polski. Warszawa 1812.
• Zbiór mów i not sejmu ordynaryjnego 6 października rozpoczętego, cz. I-1V. Warszawa 1788.
• Zbiór mów i pism niektórych w czasie sejmu stanów skonfederowanych roku 1788. T. 1-12. Wilno 1788-1790.
• Żywot Tomasza Ostrowskiego ministra Rzeczypospolitej, później prezesa senatu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego oraz rys wypadków krajowych od 1763 r. 1817. oprac. A.J. Ostrowski. Paryż 1836.
• Prasa
• "Gazeta Narodowa i Obca" 1791-1792.
• "Gazeta Warszawska" 1789-1792.
• "Dziennik Patriotycznych Polityków" 1792-1793.
• "Pamiętnik Polityczny i Historyczny" 1788-1792.
• Opracowania
• Adamów E.: Polsza mieżdu Prussiej iRossiej. "Istoriczeskij Żurnal" 1941, nr 9.
• d'Ancona A.: Scipione Piattoli e la Polonia, un 'appendice di documenti. Firenze 1915.
• Aniszczanka J.K.: Inkarparacyja. Litowskaja prowincyja w padziełah Rieczy Paspalitaj. Mińsk 2003.
• Anusik Z.: Misja polska w Sztokholmie w latach 1789-1795. Łódź 1993.
• Askenazy S.: Przyczynek do krytyki depesz M.M. Alopeusa. "Kwartalnik Historyczny" 1903, R. XVII.
• Askenazy S.: Gdańsk a Polska. Warszawa 1919.
• Askenazy S.: Napoleon a Polska. T. 1. Warszawa-Kraków 1918.
• Askenazy S.: Przymierze polsko-pruskie. Warszawa 1918.
• Askenazy S.: Sprawa wschodnia przed Sejmem Wielkim. Dwa stulecia. Kraków 1903.
• Bailleu P.: Graf Hertzberg. "Historische Zeitschrift" 1870, Bd. 41.
• Balzer O.: Konstytucja 3 maja. Lwów 1907.
• Balzer O.: R. (W. Kalinka: Trzeci maja. Lwów 1888). "Kwartalnik Historyczny" 1889.
• Balzer O.: Reformy społeczne i polityczne Konstytucji 3 Maja. "Przegląd Polski" 1891, nr 2. Odb. Kraków 1891.
• Baranowski I.: Dzieje mieszczaństwa warszawskiego w epoce Sejmu Czteroletniego. Warszawa 1929.
• Bartoszewicz J.: Szkic z dziejów Kościoła ruskiego w Polsce. Kraków 1880.
• Bartoszewicz J.: Znakomici mężowie polscy XVIII w. Kraków 1856.
• Bartoszewicz K.: Konstytucja 3 maja. Warszawa 1906.
• Bartoszewicz K.: Księga pamiątkowa setnej rocznicy Konstytucji 3 maja. Kraków 1891.
• Bartoszewicz K.: Dzieje insurekcji kościuszkowskiej 1794. Berlin-Wiedeń [1913].
• Battaglia O.P.: Stanisław August Poniatowski und der Ausgang des Alten Polenstaates. Berlin 1927.
• Bazylow L.: Polacy w Petersburgu. Wrocław-Warszawa 1984.
• Bezzolato G.: Polonia e Russia alla fine del XVIII secolo. Padova 1964.
• Bilbasow W.A. Pamiati Impieratricy Jekatieriny II1796-1896. "Russkaja Starina" 1896.
• Bobińska C.: Szkice o ideologach polskiego Oświecenia, Kołłątaj i Staszic. Wrocław 1952.
• Bobińska C.: Staszic a sprawa pruska w Sejmie Czteroletnim. "Myśl Współczesna" 1947, nr 9-10.
• Bobrzyński M.: O Sejmie Czteroletnim Kalinki. "Gazeta Lwowska" 1887, nr 12.
• Brawer A.J.: Przyczynek do polityki austriackiej w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1792. "Kwartalnik Historyczny" 1909.
• Briknier A.C.: Istorija Jekatieriny II. Moskwa 2002.
• Cegielski T.: Absolutyzm w Prusach i Austrii. W: Europa i świat w epoce oświeconego absolutyzmu. Red. J. Staszewski. Warszawa 1991.
• Chojecki R.: Stanisław August a proces Adama Ponińskiego. "Przegląd Historyczny" 1972, z. 1.
• Chyliński M.: S. Sołowiewa Istoria padienia Polszi wobec dziejowej prawdy. Lwów 1886.
• Czermak W.: Francja a Polska w XVII i XVIII wieku. "Kwartalnik Historyczny" 1889.
• Dajri U.: Kruszenije Polskogo gosudarstwa w XVIII w. "Istoriczeskij Żumal" 1939, nr 10.
• Danielewiczowa M.: Józef Deszert. W: Polski słownik biograficzny. T. 5. Kraków 1936-1946.
• Dembiński B.: Feliks Oraczewski rektor Akademii Krakowskiej jako poseł polski w Paryżu podczas rewolucji w roku 1791, 1792. W: Księga pamiątkowa uniwersytetu Lwowskiego. Ku uczczeniu pięćsetnej rocznicy Uniwersytetu Krakowskiego. Lwów 1900.
• Dembiński B.: W sprawie krytyki korespondencji dyplomatycznej. "Kwartalnik Historyczny" 1904.
• Dembiński B.: R. (W. Smoleński: Konfederacja targowicka. Kraków 1913). "Kwartalnik Historyczny" 1904.
• Dembiński B.: Rosja a rewolucja francuska. Kraków 1896.
• Dembiński B.: Piattoli i jego działalność podczas Wielkiego Sejmu 1788-1792. Sprawozdania z czynności i posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie 1905.
• Dembiński B.: Polska na przełomie. Lwów 1913.
• Dembiński B.: Misja Ignacego Potockiego do Berlina w roku 1792. Lwów 1937.
• Dembiński B.: Ignacy Potocki. "Biblioteka Warszawska" 1909.
• Dihm J.: Sprawa konstytucji ekonomicznej z 1791. Wrocław 1959.
• Dihm J.: Trzeci maj. Kraków 1932.
• Dłhm J.: Niemcewicz jako polityk i publicysta w czasie Sejmu Czteroletniego. Kraków 1929.
• Dłużniewski M.: Prusy w czasie rozbioru Polski i współczesna prasa Europy. Kraków 1886.
• Doyon P.: La mission de Descorches en Pologne. "Revue d'Histoire Diplomatique" 1925 R. 39; 1927 R. 41; 1928 R. 42.
• Duncker M.: Friedrich Wilhelm II und Graf Hertzberg. "Historische Zeitschrift" 1877, Bd. 37.
• Drozdowski M.: Podstawy finansowej działalności państwowej w Polsce 1764-1793. Warszawa-Poznań 1975.
• Dutkiewicz J.: Polska a Turcja w czasie Sejmu Czteroletniego. Warszawa 1934.
• Dutkiewicz J.: Prusy a Polska w dobie Sejmu Czteroletniego w świetle korespondencji dyplomatycznej pruskiej. "Przegląd Historyczny" 1935, t. 33.
• Dutkiewicz J.: Sprawa Gdańska w dobie Sejmu Czteroletniego w oświetleniu korespondencji dyplomatycznej pruskiej. "Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu" 1955, t. 20, z. 1-4.
• Dżerwis M.W.: K woprosu o razdiełach Polszi. "Istoriczeskij Sbornik" Leningrad 1934, kniga I.
• Fabre J.: Stanislaus Auguste Poniatowski et l'Europe des lumieres. Paris 1952.
• Finkel L.: O Konstytucji 3 maja w setną rocznicę. Lwów 1891.
• Flathe T.: Die Verhandlungen über die dem Kurfürstem Friedrich August III von Sachsen angebotene Thronfolge in Polem und der sächsische geheime Legationsrath von Essen. "Jahresbericht über die Königliche Sächsische Landesschule Meissen". Meissen 1870.
• Gerhard D.: England und der Aufstieg Russlands. Munich-Berlin 1933.
• Goliński Z.: Ignacy Krasicki. Warszawa 1979.
• Gomulski E.: Służba dyplomatyczna w Polsce czasów insurekcji kościuszkowskiej. Wrocław 1979.
• Goriaczko A.: "Gazeta Narodowa i Obca". Wrocław 1953.
• Grochulska B.: Potocki Stanisław Kostka. W: Polski słownik biograficzny. T. 28. Wrocław 1984, z. 1.
• Grześkowiak-Krwawicz A.: Polska myśl polityczna lat 1772-1792 o systemie monarchii absolutnej. "Kwartalnik Historyczny" (1987), R. 94, nr 3.
• Grześkowiak-Krwawicz A.: Publicystyka lat 1791-1792 wobec Konstytucji 3 maja. W: Rok Monarchii Konstytucyjnej. Piśmiennictwo polskie lat 1791-1792 wobec Konstytucji 3 maja. Red. T. Kostkiewiczowa. Warszawa 1992.
• Grześkowiak-Krwawicz A.: Za czy przeciw ustawie rządowej? Historia pewnej polemiki. W: Wiek Oświecenia. Wokół Rewolucji Francuskiej i Sejmu Czteroletniego. T. 8. Warszawa 1992.
• Grześkowiak-Krwawicz A.: Za i przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucją 3 maja. Antologia. Warszawa 1992.
• Grześkowiak-Krwawicz A.: Dyzmy Bończy Tomaszewskiego atak na Konstytucję 3 maja. W: Wiek Oświecenia. Pamięci Profesora Emanuela Rostworowskiego. Warszawa 1993.
• Grześkowiak-Krwawicz A.: Dyskusje o wolności słowa w czasach stanisławowskich. "Kwartalnik Historyczny" 1995, R. 100, nr 1.
• Haas L.: Sekta farmazoni warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie 1721-1821. Warszawa 1980.
• Heidrich K.: Preussen im Kampfe gegen die französische Revolution bis zur zweiten Teilung Polens. Stuttgart 1908.
• Herrmann E.: Die polnische Politik Kaiser Leopolds II. Wien 1861.
• Herrmann E.: Zur Geschichte Wiener Convention vom 25 Juli 1791 und der österreichisch-preussischen Allianz vom 7 Februar 1792. "Forschungen zur Deutschen Geschichte" 1865, Jr. V.
• Hombek D.: Prasa i czasopisma polskie XVIII wieku w perspektywie bibliologicznej. Kraków 2001.
• Janik M.: Hugo Kołłątaj. Lwów 1913.
• Janik W.: Obraz Polski po Konstytucji 3 maja w relacjach poślą angielskiego w Warszawie Daniela Hailesa (V 1791-VH1792). Katowice 2001. Biblioteka Główna Uniwersytetu Śląskiego (maszynopis).
• Janik W.: Polska polityka zagraniczna ostatnich lat Sejmu Wielkiego w świetle not poślą brytyjskiego w Warszawie, Daniela Hailesa. W: Czasy Kościuszki i Napoleona. Red. Z. Janeczek. Katowice 2001.
• Jobert A.: Komisja Edukacji Narodowej w Polsce 1773-1794. Wrocław 1979.
• Kaleta R.: Polskie potomstwo rewolucyjnej pieśni francuskiej „Ça ira". W: Wiek XVIII Polska i świat. Warszawa 1974.
• Kalinka W.: Sejm Czteroletni. T. 1-2. Kraków 1880-1881.
• Kamieniecki B.: Litwa a Konstytucja 3 maja. Warszawa 1917.
• Kantecki K.: Sekretarz Stanisława Augusta. "Przewodnik Naukowo-Literacki" 1875.
• Kądziela Ł.: Narodziny Konstytucji 3 maja. Warszawa 1991.
• Kądziela Ł.: Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszyński w latach 1792-1793. Warszawa 1993.
• Kieniewicz S.: Ignacy Dziatyński 1754-1797. Kórnik 1930.
• Kipa E.: Na marginesie literatury Sejmu Wielkiego. "Pamiętnik Literacki" (1957), R. 48, z. 1/2.
• Kipa E.: Wizyta księcia Karola Radziwiłła u króla pruskiego w roku 1789. W: Studia i szkice historyczne. Wrocław 1959.
• Kocój H.: Niedoszła misja Stanisława Kostki Potockiego do Paryża. Zeszyty Naukowe. Kraków 1960, z. 4.
• Kocój H.: Polska a Saksonia w czasie Sejmu Czteroletniego. Kraków 1967.
• Kocój H.: O sukcesję saską. Warszawa 1972.
• Kocój H.: Francja a upadek Polski. Kraków 1976.
• Kocój H.: Misja Hieronima Lucchesiniego posła pruskiego w Warszawie w 1792 roku. W: Państwo - Kościół - Niepodległość. Red. J. Skarbek, J. Ziółek. Lublin 1986.
• Kocój H.: Stosunek Prus do Konstytucji 3 maja. W: Konstytucja 3 maja w tradycji i kulturze polskiej. Red. A. Barszczewska-Krupa. Łódź 1991.
• Kocój H.: Zaborcy wobec wobec Konstytucji 3 maja. Katowice 1991.
• Kocój H.: Dyplomacja Prus, Austrii i Rosji wobec Konstytucji 3 maja 1791 roku. Zagadnienia wybrane. Kraków 1998.
• Kocój H. : Elektor saski Fryderyk August III wobec Konstytucji 3 maja. Kraków 1999.
• Kocój H.: Upadek Konstytucji 3 maja w listach Fryderyka Wilhelma II1791-1792 do Girolamo Lucchesiniego. W: Czasy Kościuszki i Napoleona. Red. Z. Janeczek. Katowice 2001.
• Kołłątaj i wiek Oświecenia. Materiały Sesji Naukowej Polskiego Oświecenia Zorganizowanej w ramach Pierwszego Kongresu Nauki Polskiej... przez Polskie Towarzystwo Historyczne i Instytut Badań Literackich. 3-5 III 1951. Warszawa 1951.
• Konopczyński W.: Polska a Szwecja od pokoju oliwskiego do upadku Rzeczypospolitej 1660-1795. Warszawa 1925.
• Konopczyński W.: Eliasz Aloe. W: Polski słownik biograficzny. T. 1. Kraków 1935.
• Konopczyński W.: Franciszek Ksawery Branicki. W: Polski słownik biograficzny. T. 2. Kraków 1936.
• Konopczyński W.: Polska a Turcja 1683-1792. Warszawa 1936.
• Konopczyński W.: Tomasz Dłuski. W: Polski słownik biograficzny. T. 5. Kraków 1939-1945.
• Konopczyński W.: Polscy pisarze polityczni XVIII w. Warszawa 1966.
• Korzon T.: Początki Sejmu Wielkiego. "Ateneum" Warszawa 1881, t. 1.
• Korzon T.: Tadeusz Kościuszko, biografia z dokumentów wysnuta. Kraków 1894.
• Korzon T.: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta. T. I-VI. Kraków-Warszawa 1897.
• Korzon T.: R. (S. Askenazy: Przymierze polsko-pruskie. Warszawa 1900). "Kwartalnik Historyczny" 1900.
• Kostomarow N.: Poślednie gody Reczypospolitoj 1787-1795. Petersburg 1870.
• Kot S.: Ignacego Potockiego rozprawa o wpływie reformacji na politykę i oświatę w Polsce. Kraków 1922.
• Kot S.: Adama Czartoryskiego i Ignacego Potockiego projekty urządzenia wychowania publicznego. Lwów 1923.
• Kowecki J.: Posłowie debiutanci na Sejmie Czteroletnim. W: Wiek XVIII. Polska i świat. Księga poświęcona B. Leśnodorskiemu. Warszawa 1974.
• Kowecki J.: Relacja o przewrocie trzeciomajowym czy dokument akcji prokonstytucyjnej. W: Polska XVIII-XIX wiek. Studia z dziejów kultury i polityki poświęcone Profesorowi Andrzejowi Zahorskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. Warszawa 1983.
• Krakowski B.: Oratorstwo polityczne na forum Sejmu Czteroletniego. Gdańsk 1968.
• Kraszewski J.I.: Polska w czasie trzech rozbiorów 1772-1799. T. 2. Poznań 1874 i T. 3. Poznań 1875.
• Kraushar A.: Barss, palestrant warszawski, jego misja polityczna we Francja 1793-1800. Warszawa 1904.
• Kruczkowskij T.T.: Problemy razdiełow Rieczipospolitoj w russkoj istoriografii wtoroj połowinyXlX-naczała XX w. "Słowianowiedienie" 1993, nr 5.
• Kubica D.: Opozycja antykonstytucyjna na Sejmie Wielkim w latach 1791-1792. Katowice 2003. Biblioteka Główna Uniwersytetu Śląskiego (maszynopis).
• Kucharski M.: Polityka Prus wobec Konstytucji 3 maja w ocenie dyplomacji polskiej w Berlinie. „Niepodległość" 1991, nr 5.
• Kucharski M.: Działalność dyplomacji polskiej w Berlinie w latach 1788-1792. Katowice 2000.
• Kucharski M., Nawrót D.: Sprawa notyfikacji Konstytucji 3 maja na dworze berlińskim i wiedeńskim. W: Wieki stare i nowe. T. 1. Red. W. Wanatowicz. Katowice 2000.
• Kukieł M.: Problem wojska narodowego na tle Konstytucji 3 maja. "Szaniec" 1928, nr 9.
• Kukieł M.: Polityka Austrii wobec Polaków w końcu XVIII w. "Biblioteka Warszawska" 1910, t. 3.
• Leśnodorski B.: Konstytucja 3 maja jako dokument Oświecenia. Warszawa 1946.
• Leśnodorski B.: Dzieło Sejmu Czteroletniego. Wrocław 1951.
• Leśnodorski B.: Polscy jakobini. Karta z dziejów insurekcji 1794. Warszawa 1960.
• Libera Z.: Polacy! Ośmielcie się, aby raz być narodem prawdziwie wolnym!". O publicystyce Sejmu Czteroletniego. "Polonistyka" 1989, R. 42, nr 10.
• Libiszowska Z.: Misja polska w Londynie w latach 1769-1795. Łódź 1966.
• Libiszowska Z.: Życie polskie w Londynie w XVIII wieku. Warszawa 1972.
• Libiszowska Z.: Misja Ogińskiego w Londynie. W: Wiek XVIII. Polska i świat. Księga poświęcona Bogusiawowi Leśnodorskiemu. Warszawa 1974.
• Libiszowska Z.: Międzynarodowe powiklania sukcesji saskiej. W: Konstytucja 3 maja. Prawo — polityka - symbol. Materiały z sesji Polskiego Towarzystwa Historycznego na Zamku Królewskim w Warszawie 6-7 maja 1991. Red. A. Grześkowiak-Krwawicz. Warszawa 1992.
• Limanowski B.: Hugo Kołłątaj. Warszawa [b.r.w.].
• Lisicki H.: R. (M. Wolfgang: Englands Stellung zur ersten Theilung Polens. Hamburg und Leipzig 1890). "Kwartalnik Historyczny" 1891.
• Lisicki H.: (L. Finkel: Konstytucja 3 maja. Lwów 1891). "Kwartalnik Historyczny" 1892.
• Lisicki H.: (W. Smółka: Stanowisko mocarstw wobec Konstytucji 3 maja. "Przegląd Polski" 1891, czerwiec). "Kwartalnik Historyczny" 1892.
• Liske X.: Konstytucja 3 maja i mocarstwa niemieckie. "Przewodnik Naukowy i Literacki" 1873. t. 1.
• Lityński A.: O reformach sejmikowania w latach 1767-1793. "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1985, t. 37, z. 2.
• Lityński A.: Problem prawa nieposesjonatów do sejmikowania w dyskusji na forum Sejmu Czteroletniego. W: Cztery lata nadziei. 200 rocznica Sejmu Wielkiego. Red. H. Kocój. Katowice 1988.
• Lord R.H.: Drugi rozbiór Polski. Warszawa 1973.
• Łojek J.: Z działalności polskiego konsulatu w Mirhorodzie w latach 1789-1791. "Zeszyty Historyczne Uniwersytetu Warszawskiego". T. 1. Warszawa 1960.
• Łojek J.: Misja Debolego w Petersburgu w latach 1787-1792. Z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w czasach Sejmu Czteroletniego. Wrocław 1962.
• Łojek J.: Materiały do historii polskiej służby zagranicznej z lat 1788-1795. "Przegląd Historyczny" 1962.
• Łojek J.: Polska misja dyplomatyczna w Hiszpanii w latach 1790-1794. "Kwartalnik Historyczny" 1965, z. 2.
• Łojek J.: Kapitulacja Stanisława Augusta w roku 1792. "Przegląd Humanistyczny" 1974, nr 4.
• Łojek J.: Upadek Konstytucji 3 maja. Wrocław 1976.
• Łojek J.: Przed Konstytucją 3 maja. Wrocław 1977.
• Łojek J.: Armia Sejmu Czteroletniego. "Nowe Książki" 1976, nr 3.
• Łukaszewicz W.: Filippo Mazzei 1730-1816. Zarys biograficzny. "Kwartalnik Historyczny" 1948.
• Łukaszewicz W.: Targowica i powstanie kościuszkowskie. Warszawa 1953.
• Łuniński E.: Przymierze polsko-pruskie i Konstytucja majowa w oświetleniu dyplomacji francuskiej. "Przegląd Historyczny" 1907.
• Łuniński E.: Wspominki, z dni historycznych kart kilka. Misja de Cachégo. Warszawa 1910.
• Madariaga I. de: Russia in the age of Catherine the Great. Moskwa 2002.
• Melier S.: Odwrócenie przymierzy w Europie. Holandia wobec Sejmu Wielkiego. W: Sejm Czteroletni i jego tradycje. Red. J. Kowecki. Warszawa 1991.
• Michalski J.: Plan Czartoryskich naprawy Rzeczypospolitej. "Kwartalnik Historyczny" 1956, nr 4-5.
• Michalski J.: Sejmiki poselskie 1788 roku. "Przegląd Historyczny" 1960, z. 1.
• Michalski J.: Stanisław Lubomirski. W: Polski słownik biograficzny. T. 28. Wrocław-Warszawa 1973.
• Michalski J.: Dyplomacja polska w latach 1764-1795. W: Historia dyplomacji polskiej. T. 2. Red. Z. Wójcik. Warszawa 1982.
• Michalski J.: Stanisław Poniatowski. W: Polski słownik biograficzny. T. 27. Wrocław-Warszawa 1983.
• Michalski J.: Konstytucja 3 maja. Warszawa 1985.
• Michalski J.: "Wszystko pójdzie wyśmienicie" (O politycznym optymizmie po 3 maja). W: Losy Polaków w XIX i XX w. Studia ofiarowane Profesorowi Stefanowi Kieniewiczowi w osiemdziesiątą rocznicę urodzin. Warszawa 1987.
• Michalski J.: Stanisław August obserwatorem Rewolucji Francuskiej. "Kwartalnik Historyczny" 1990, R. XCVII.
• Michalski J.: Opozycja magnacka i jej cele w początkach Sejmu Wielkiego. W: Sejm Czteroletni i jego tradycje. Red. J. Kowecki. Warszawa 1991.
• Michalski J.: Położenie międzynarodowe Polski w dobie Konstytucji 3 maja. „Niepodległość" 1991, nr 3/4.
• Michalski J.: Zmierzch prokonsulatu Stackelberga. W: Sejm Czteroletni i jego tradycje. Red. J. Kowecki. Warszawa 1991.
• Morawski K.M.: Dwie rozmowy Stanisława Augusta z Ksawerym Branickim. „Kwartalnik Historyczny" 1910.
• Morawski K.M.: Ignacy Potocki. Cz. 1:1750-1788. Warszawa 1911.
• Morawski K.M.: Do charakterystyki okresu Rady Nieustającej i genezy przymierza polsko-pruskiego. "Kwartalnik Historyczny" 1913.
• Morawski K.M.: Źródła rozbioru Polski. Kraków 1935.
• Nahlik E. : Narodziny nowożytnej dyplomacji. Wrocław 1971.
• Nanke C.: Szlachta wołyńska wobec Konstytucji 3 maja. Lwów 1907.
• Nawrót D.: Działalność polskiej dyplomacji w Wiedniu na rzecz Konstytucji 3 maja. "Niepodległość" 1991, nr 5.
• Nawrót D.: Działania dyplomacji polskiej w Wiedniu w latach 1788-1792. Z dziejów stosunków polsko-austriackich w dobie Sejmie Czteroletniego. Katowice 1999.
• Nieć J.: Józef Czartoryski. W: Polski słownik biograficzny. T. 4. Kraków 1938.
• Nosów B.W.: Mieżdunarodnaja naucznaja konferencija "Polsza i Jewropa w XVIII wiekie. Mieżdunarodnyje i wnutriennije faktory razdiełow Rieczipospolitoj". [Moskwa 1994]. "Słowianowiedienije" nr 1.
• Palewski J.P.: Stanislaus Auguste Poniatowski dernier roi de Pologne. Paris 1946.
• Pawłowski B.: Początki służby księcia Józefa Poniatowskiego w wojsku polskim. "Kwartalnik Historyczny" 1928.
• Pasztor M.: Hugo Kołłątaj na Sejmie Wielkim w latach 1791-1792. Warszawa 1991.
• Piłat R.: O literaturze politycznej Sejmu Czteroletniego. Kraków 1872.
• Raeff M.: Understanding the Imperial Russia. Staate and Society in the Old Regime. London 1990.
• Ratajczyk L.: Wojsko i obronność Rzeczypospolitej 1788-1792. Warszawa 1975.
• Rembowski A.: R. (S. Starzyński: Konstytucja 3 maja na tle współczesnego ustroju innych państw europejskich. Lwów 1892). "Kwartalnik Historyczny" 1893.
• Ritter P.: Die Konvention von Reichenbach (27 Juli 1790). Berlin 1898.
• Rolnik D.: Stanowisko Austrii wobec Konstytucji 3 maja. W: Konstytucja 3 maja w tradycji i kulturze polskiej. Red. A. Barszczewska-Krupa. Łódź 1991.
• Rostworowski E.: W sprawie konfederacji targowickiej (J. Wąsicki: Konfederacja targowicka i ostatni sejm Rzeczypospolitej z 1793. Poznań 1952). "Kwartalnik Historyczny" 1953.
• Rostworowski E.: Sprawa milicji mieszczańskiej w ostatnim roku Sejmu Czteroletniego. "Przegląd Historyczny" 1955, nr 4.
• Rostworowski E.: Sprawa zaplecza przemysłowego dla armii na Sejmie Czteroletnim. "Kwartalnik Historyczny" 1956, z. 4-5.
• Rostworowski E.: Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim. Warszawa 1957.
• Rostworowski E.: Legendy i fakty XVIII wieku. Warszawa 1963.
• Rostworowski E.: Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 maja. Warszawa 1966.
• Rostworowski E.: Dwa pisma polityczne Jana Potockiego z lat 1790 i 1792. W: Wiek XVIII Polska i świat. Warszawa 1974.
• Rostworowski E.: Scipione Piattoli. W: Polski słownik biograficzny. T. 25. Wrocław-Warszawa 1980, z. 4.
• Rostworowski E. : Piattoli, milicje mieszczańskie i geneza Insurekcji w relacji Kołłątaja. W: Francja-Polska XVIII-XIX wieku. Warszawa 1983.
• Rostworowski E.: Maj 1791-Maj 1792. Rok monarchii konstytucyjnej. Warszawa 1985.
• Rymszyna M.: Gabinet Stanisława Augusta. Warszawa 1962.
• Salamon F.: Das politische system des jüngeren Pitt und die zweite Teilung Polens. Berlin 1895.
• Skałkowski A.: Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja. "Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej" 1950, z. 2.
• Skowronek J.: Książę Józef Poniatowski. Wrocław-Warszawa 1984.
• Smitt F.: Suworow und Polens Untergang. Leipzig 1858.
• Smoleński W.: Ostatni rok Sejmu Wielkiego. Kraków 1897.
• Smoleński W.: Konfederacja targowicka. Kraków 1903.
• Smoleński W.: Studia historyczne. Warszawa 1925.
• Smoleński W.: Wy bór pism. Warszawa 1954.
• Smoleński W.: Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII. Warszawa 1976.
• Smółka S.: Stanowisko mocarstw wobec Konstytucji 3 maja. "Przewodnik Naukowy i Literacki" 1891.
• Solowiew S.: Istoriapadienia Polszy. Moskwa 1863.
• Soplica T. (Wolański A.): Wojna polsko-rosyjska. Poznań 1924.
• Stegnij P.W.: Razdieły Polszi i diplomacija Jekateriny II 1772-1793-1795. Moskwa 2002.
• Szczygielski W.: Cele lewicy polskiej u schyłku XVIII wieku. Łódź 1975.
• Szczygielski W.: Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 r. Łódź 1994.
• SzyndlerB.: Stanisław Nałęcz Małachowski 1736-1809. Warszawa 1979.
• Timoszczuk W.: Polska Konstitucyja 3 maja 1791 i otnoszenie k niej Rossji. "Russkaja Starina" 1904.
• Tokarz W.: Sejm wielki i wojsko. "Żołnierz Polski" 1924, nr 18.
• Tokarz W.: Rozprawy i szkice. Warszawa 1959.
• Tokarz W.: Ostatnie lata Hugona Kołłątaja 1794-1812. Kraków 1905.
• Tracki K.: Działalność polityczna Joachima Litawora Chreptowicza w okresie Sejmu Czteroletniego 1788-1792. Katowice 2002. Biblioteka Główna Uniwersytetu Śląskiego (maszynopis).
• Vahle H.: Die polnische Verfassung vom 3 Mai 1791 im zeitgenossischen deutschen Urteil. "Jahrbücher für Geschichte Osteuropas". Wiesbaden 1971.
• Wegner L.: Dzieje dnia 3 i 6 maja 1791. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego". Odb. Poznań 1865.
• Wegner L.: Hugo Kołłątaj na posiedzeniu rady królewskiej 23 lipca 1792. Poznań 1869.
• Wierzbicki A.: Konstytucja 3 maja w historiografii polskiej. Warszawa 1993.
• Wijaczka J.: Jabłonowski Stanisław Paweł. W: Polski słownik biograficzny. 1. 10. Wrocław 1962-1964.
• Wittichen P.: Die polnische Politik Preussens 1788-1790. Göttingen 1899.
• Wojakowski J.: Straż Praw. Warszawa 1982.
• Zahorski A.: Centralne instytucje policyjne w Polsce w dobie rozbiorów. Warszawa 1959.
• Zahorski A.: Ignacy Wyssogota Zakrzewski prezydent Warszawy. Warszawa 1963.
• Zahorski A.: Tadeusz Morski. W: Polski słownik biograficzny. T. 21. Wrocław-Warszawa 1976.
• Zahorski A.: Sejm Wielki w najnowszej historiografii polskiej. W: Pamiętnik XIV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. Łódź 7-10 wrzesień 1983. Toruń [b.r.].
• Zajewski W.: Józef Wybicki. Warszawa 1977.
• Zajewski W.: Wybicki o meandrach Rewolucji Francuskiej 1789. W: Czasy Kościuszki i Napoleona. Red. Z. Janeczek. Katowice 2001.
• Zamoyski A.: Ostatni król Polski. Warszawa 1984.
• Zarzycki W.: Służba zagraniczna okresu stanisławowskiego. Organizacja i formy działania. Poznań-Bydgoszcz 1971.
• Zielińska Z.: Piotr Ożarowski. W: Polski słownik biograficzny. T. 24. Wrocław-Warszawa 1979.
• Zielińska Z.: Kazimierz Konstanty Plater. W: Polski słownik biograficzny. T. 26. Wrocław-Warszawa 1981.
• Zielińska Z.: Michał Poniatowski. W: Polski słownik biograficzny. T. 27. Wrocław-Warszawa 1983.
• Zielińska Z.: Ignacy Potocki. W: Polski słownik biograficzny. T. 28. Wrocław-Warszawa 1984.
• Zielińska Z.: Republikanizm spod znaku buławy. Warszawa 1989.
• Zielińska Z.: Kołłątaj i orientacja pruska u progu Sejmu Czteroletniego. Warszawa 1991.
• Zielińska Z.: Publicystyka pro i antykonstytucyjna w początkach Sejmu Wielkiego. W: Sejm Czteroletni i jego tradycje. Red. J. Kowecki. Warszawa 1991.
• Zielińska Z.: "O sukcesji tronu w Polszcze " 1787-1790. Warszawa 1991.
• Zienkowska K.: Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu Czteroletniego. Warszawa 1976.
• Zienkowska K.: Jan Dekert. Warszawa 1982.
• Zienkowska K.: Spisek 3 maja. Warszawa 1991.
• Zienkowska K.: Stanisław August Poniatowski. Wrocław-Warszawa-Kraków 2004.
• Zienkowska K.: W obliczu klęski - czyli co warto ratować? Epizod warszawsko-grodzieński. W: Trudne stulecia. Studia z dziejów XVII i XVIII wieku ofiarowane Profesorowi Jerzemu Michalskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Ł. Kądziela, W. Kriegseisen, Z. Zielińska. Warszawa 1994.
• Ziółek E.M.: Biskupi senatorowie wobec reform Sejmu Czteroletniego. Lublin 2002.
• Ziółek J.: Konstytucja 3 maja. Kościelno-narodowe tradycje święta. Lublin 1991.