Społeczne zaplecze systemów totalitarnych - robotnicy wobec władzy komunistycznej w Polsce (1945-1989)

• Autorzy: Jędrzej Chumiński

Warianty tytułu

The Social Background of Totalitarian Systems - Workpeople in Relation to the Communist Authority

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule przedstawiono główne interpretacje źródeł agresji człowieka i podatności na zło. Na przykładzie Polski przeanalizowano jakie cechy pchnęły ludzi do poparcia reżimu totalitarnego, jednak skoncentrowano się przede wszystkim na postawach i zachowaniach robotników przemysłowych.

EN

The twentieth century passed overshadowed by two powerful totalitarian systems: the communist one and the fascist one. The key problem is the issue of their social background. The article presents the main interpretations explaining the sources of totalitarian temptation, which lured milion of people in the past. Among various explanations the cognitive approach seems to be the most perspective. It stresses intellectual abilities and the broadmindedness of an individual as the basic factors making people immune to the agitation of radical groups. In this context we have analysed the biosocial characteristics of workpeople who supported the totalitarian regime in Poland after World War II. The data we have obtained prove that among the members of the communist party, socially weak circles constituted a much higher percentage than among other working groups. Their level of education was lower, they originally came from villages and small towns more frequently. The percentage of the party members where also higher in the branches dominated by women and in factories where the staff had undergone break-up and disintegration. In this context, the following hypothesis seems well-disintegration. In this context, the following hypothesis seems well-grounded: the workpeople's membership of PPR and later on their support for the totalitarian authority, resulted not so much from the identification with the ideology and the goals of the regime, but more from the intensity of authoritarian attitudes among them. This conclusion proves the relevancy of the cognitive approach. Therefore, in the light of these theories, the support for radical and antidemocratic paries was supplied mainly by social circles which were unprivileged both with respect to their low educational level and also financial situation. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Totalitaryzm; Komunizm; Przemysł

EN

Totalitarianism; Communism; Industry

• Czasopismo: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu
• Rocznik: 2006
• Numer: nr 1131 Ekonomia
• Strony: 75--101

Twórcy

autor

Jędrzej Chumiński

Bibliografia

• Adamski W., Przynależność związkowa i miejsce w strukturze a interesy grupowe, [w:] Polacy'81. Postrzeganie kryzysu i konfliktu, red. W. Adamski, Warszawa 1996.
• Adorno T. i in., The Authoritarian Personality, New York 1950.
• Arendt H., Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, Kraków 1987.
• Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, Warszawa 1993.
• Aronson E., Człowiek istota społeczna, Warszawa 2005.
• Arystoteles, Etyka nikomachejska, [w:] Dzieła wszystkie. T.V, Warszawa 1996.
• Bauman Z., Nowoczesność i zagląda, Warszawa 1992.
• Bendix R., Lipset S.M., Ruchliwość społeczna w społeczeństwie przemysłowym, Warszawa 1964.
• Bruneteau B., Wiek ludobójstwa, Warszawa 2005.
• Chumiński J., Ruchniewicz K., Arbeiter und Opposition in Polen 1945-1989, [w:] Arbeiter im Staatssozialismus. Ideologischer Anspruch und soziale Wirklichkeit, red. P. Hübner, Ch. Kleßmann, K. Tenefeld, Köln 2005.
• Chumiński J., Polityka kadrowa władz w przemyśle w latach 1945-1948 ze szczególnym uwzględnieniem roli kierowników personalnych, [w:] Władze komunistyczne -wobec ziem odzyskanych po 11 wojnie, red. S. Łach, Słupsk 1997.
• Chumiński J., Ruch zawodowy w Polsce w warunkach kształtującego się systemu totalitarnego 1944--1956, Wrocław 1999.
• Courtois S., Zbrodnie komunizmu, [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999.
• Davies N., Europa. Rozprawa historyka z historią, Kraków 1999.
• Dewey J., Demokracja i wychowanie. Wprowadzenie do filozofii wychowania, Wrocław 1972.
• Dymkowski M., Wprowadzenie do psychologii historycznej, Gdańsk 2003.
• Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, red. A. Garlicki, Z. Landau, W. Roszkowski, P. Stawecki, J. Tomaszewski, Warszawa 1999.
• Eysenck H. i M., Podpatrywanie umysłu. Dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują?, Gdańsk 2003.
• Fromm E., Anatomia ludzkiej destrukcyjności, Poznań 2005.
• Fromm E., Kryzys psychoanalizy, Poznań 2000.
• Fromm E., Ucieczka od wolności, Warszawa 1993.
• Freud Z., Aktualne uwagi o wojnie i śmierci, [w:] Dzielą. Pisma społeczne. T. IV, Warszawa 1998a.
• Freud Z., Dlaczego wojna?, [w:] Dzielą. Pisma społeczne. T. IV, Warszawa 1998a.
• Freud Z., Przyszłość pewnego złudzenia, [w:] Dzieła. Pisma społeczne. T. IV, Warszawa 1998b.
• Freud Z., Kultura jako źródło cierpienia, Warszawa 1992.
• Fukuyama F., Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, Kraków 2004.
• Fukuyama F., Wielki wstrząs. Natura ludzka a odbudowa porządku społecznego, Warszawa 2000.
• Gardawski J., Przyzwolenie ograniczone. Robotnicy wobec rynku i demokracji, Warszawa 1996.
• Goldhagen D.J., Gorliwi kaci Hitlera. Zwyczajni Niemcy i holocaust, Warszawa 1999.
• Grodziński E., Filozofia Adolfa Hitlera w "Mein Kampf", Warszawa 1992.
• Gross J.T., Geneza społeczna demokracji ludowych, [w:] Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001.
• Grünberg K., Adolf Hitler. Biografia, Warszawa 1989.
• Haney C., Banks C., Zimbardo Ph., Więźniowie i strażnicy w symulowanym więzieniu, [w:] Człowiek istota społeczna. Wybór tekstów, Warszawa 2002.
• Holzer J., Mozaika polityczna drugiej rzeczypospolitej, Warszawa 1974.
• Holzer J.Z., Demografia, Warszawa 2003.
• Jakubowska U., Ekstremizm polityczny, [w:] Podstawy psychologii politycznej, red. K. Skarżyńska, Poznań 2002.
• Jakubowska U., Preferencje polityczne. Psychologiczne teorie i badania, Warszawa 1999.
• Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci, Kraków 2005.
• Jasiewicz K., Polityczny wymiar kryzysu, [w:] Polacy'81. Postrzeganie kryzysu i konfliktu, red. W. Adamski, Warszawa 1996.
• Kołakowski L., Główne nurty marksizmu. Cz. III, Poznań 2001.
• Kołakowski L., Każdy z nas ma cały świat na głowie - wywiad Andrzeja Franaszka i Jarosława Makowskiego przeprowadzony 4 października 2002 dla "Tygodnika Powszechnego", www.tygodnik.com.pl/apokryf718/franaszek.html
• Koralewicz J., Autorytaryzm a poglądy polityczne Polaków, [w:] Orientacje społeczne jako element mentalności, red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski, Poznań 1990.
• Koralewicz J., Autorytaryzm, lęk, konformizm. Analiza społeczeństwa polskiego końca lat siedemdziesiątych, Wrocław 1987a.
• Koralewicz. J., Autorytaryzm robotników i inteligencji, [w:] Społeczeństwo polskie przed kryzysem w świetle badań socjologicznych z lat 1977-1979, Warszawa 1987b.
• Korzeniowski K., Autorytaryzm i jego psychologiczne konsekwencje, [w:] Podstawy psychologii politycznej, red. K. Skarżyńska, Poznań 2002.
• Korzeniowski K., Orientacja demokratyczna vs autorytarna w społeczeństwie polskim, [w:] Wartości i postawy Polaków a zmiany systemowe, red. J. Reykowski, Warszawa 1993.
• Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 2000.
• Krahe B., Agresja, Gdańsk 2005.
• Lipset S.M., Homo politicus. Społeczne podstawy polityki, Warszawa 1995.
• Lorenz K., Tak zwane zło, Warszawa 1975.
• Lorenz K., Regres człowieczeństwa, Warszawa 1986.
• Mach W.B., Transformacja ustrojowa a mentalne dziedzictwo socjalizmu, Warszawa 1998.
• Malewski A., Nietolerancja, dogmatyzm i lęk, [w:] O nowy kształt nauk społecznych. Pisma zebrane, Warszawa 1975.
• Margolin J.-L., Chiny - długi marsz w ciemności, [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999.
• Milgram S., Behawioralne badania posłuszeństwa, [w:] Człowiek istota społeczna. Wybór tekstów, red. E. Aronson, Warszawa 2002.
• Mroczko L., Krakowianie. Szkic do portretu zbiorowego w dobie industrialnej transformacji 1890--1939, Kraków 1999.
• Obuchowski K., Kolektywizm - Indywidualizm - Ideologizm, [w:] Orientacje społeczne jako element mentalności, red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski, Poznań 1990.
• Ossowski S., O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa 2001.
• Paczkowski A., Zdobycie władzy czy państwa^, "Życie Warszawy" nr 153 z 30 czerwca 1994 r. (dodatek Forum).
• Palska H., Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień i elementy rzeczywistości, Warszawa 1994.
• Partia w cyfrach od I do II Zjazdu 1945-1948, Warszawa 1948.
• Pietrzyk-Reeves D., Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła, Wrocław 2004.
• Pinker S., Tabula rasa. Spory o naturą ludzką, Gdańsk 2005.
• Polacy'80. Wizje rzeczywistości dnia (nie)codziennego, red. Mirosława Marody, Warszawa 2004.
• Scruton R., Słownik myśli politycznej, Poznań 2002.
• Stachowski R., Historia współczesnej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych, Warszawa 2004.
• Steinert M., Hitler, Wrocław 2001.
• Sternberg R.J., Psychologia poznawcza, Warszawa 2001.
• Strzelecki Z., Zmiany w poziomie kwalifikacji załogi, [w:] Kształtowanie się załóg w regionach uprzemysłowionych, red. W. Szulc, Warszawa 1974.
• Szacki J., Historia myśli socjologicznej, Warszawa 2002.
• Szacki J., Więcej i mniej niż trzy wieki, "Znak" 1996 nr 1.
• Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2002.
• Świda-Ziemba H., Człowiek wewnętrznie zniewolony. Mechanizmy i konsekwencje minionej formacji - analiza psychologiczna, Warszawa 1997.
• Terrill R., Mao. Biografia, Warszawa 2001.
• Topolski J., Świat bez historii, Poznań 1998.
• Waal de Frans B.M., I natura, i kultura, "Świat Nauki" 2000 nr 1(101).
• Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa 2002.
• Weart S.R., Bez wojen. Dlaczego państwa demokratyczne nie walczą ze sobąl, Warszawa 2001.
• Widerszpil S., Skład polskiej klasy robotniczej. Tendencje zmian w okresie industrializacji socjalistycznej, Warszawa 1965.
• Wilson E.O., Socjobiologia, Poznań 2000.
• Wnuk-Lipiński E., Dymorfizm społeczny, "Kultura i Społeczeństwo" 1989 T.XXX1II nr 3-4.
• Wnuk-Lipiński E., Nierówność, deprywacja i przywileje jako podłoże konfliktu społecznego, [w:] Polacy'88. Dynamika konfliktu a szansę reform, Warszawa 1988.
• Wobec faszyzmu, red. H. Orłowski, Warszawa 1987.
• Zaremba M., Komunizm jako system mobilizacyjny: casus Polski, [w:] Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001.
• Zimbardo P.G., Psychologia i życie, Warszawa 1996.
• Zimbardo P.G., Psychologia i życie, Warszawa 1999.