Ruch zawodowy w Polsce w warunkach kształtującego się systemu totalitarnego 1944-1956

• Autorzy: Jędrzej Chumiński

Warianty tytułu

Gewerkschaftsbewegung in Polen unter Umstanden des sich Bildenden Totalitaren Systems (1944-1956)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem niniejszego opracowania jest omówienie złożonego zjawiska funkcjonowania ruchu zawodowego w warunkach rodzącego się oraz już ukształtowanego systemu totalitarnego. Chodzi tu zwłaszcza o ustalenie, jakie konsekwencje społeczne, ekonomiczne i polityczne miała utrata przez związki niezależności organizacyjnej i tożsamości programowej, co w praktyce oznaczało brak oficjalnych możliwości wyrażania interesów pracowniczych. Uwagę skupiono na tych zagadnieniach, które dotychczas nie zostały w ogóle (ewentualnie niedostatecznie) zaprezentowane w literaturze przedmiotu. W pracy przedstawiono głównie działalność związkową w najważniejszym dla komunistów środowisku robotniczym w latach 1944-1956. Ramy chronologiczne wyznacza z jednej strony objęcie władzy przez PPR w Polsce, cezurę końcową zaś pierwszy poważny kryzys społeczny, w którym aktywny udział wzięli robotnicy. Wydarzenia czerwcowe w Poznaniu bowiem stanowiły nie tylko spektakularny wyraz słabości ruchu zawodowego, swoiste wotum nieufności i "rachunek" za dotychczasową działalność wystawiony przez środowiska pracownicze, ale były również oznaką kryzysu całego modelu, w którym związkom wyznaczano zadania odmienne od tradycyjnego ujęcia ich funkcji (jednak ze względu na bogatą literaturę przedmiotu zrezygnowano z dokładnej analizy wydarzeń, które doprowadziły bezpośrednio do buntu robotników w Poznaniu i późniejszego przełomu październikowego). Ważne jest zwłaszcza ustalenie rzeczywistych relacji między ruchem zawodowym a ośrodkami władz politycznych, odtworzenie mechanizmów uzależnienia i wpływu satelickiej pozycji związków wobec partii komunistycznej na oficjalne deklaracje ideowo-polityczne oraz bieżącą działalność w zakładach przemysłowych. W tym kontekście istotne znaczenie ma odpowiedź na pytanie, czy lata 1944-1956 należy traktować jako okres w istocie jednorodny, czy też (jak przedstawiane to jest w literaturze) można w nim wyodrębnić dwa etapy: pierwszy, do 1948 r., względnej autonomii ruchu zawodowego i drugi do 1956 r., "wypaczeń" związanych z okresem stalinowskim. Aby to ustalić, konieczna była analiza funkcjonowania instancji związkowych na wszystkich szczeblach (w tym także na najniższym, w fabrykach). Podjęto także próbę określenia, jaki był stosunek członków związków do zaangażowania politycznego ich organizacji oraz w jakim stopniu niewypełnianie przez nie funkcji socjalnych wpływało na stosowane przez robotników sposoby obrony swoich interesów, a także, co szczególnie istotne, jak oddziaływało to na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstw. Zrezygnowano natomiast z analizy szczegółowych problemów organizacyjnych ruchu zawodowego (zmian w strukturze organizacyjnej, składzie personalnym gremiów kierowniczych, liczebności itd.) oraz jego bieżącej działalności socjalnej w zakładach (dystrybucji towarów reglamentowych, akcji wczasów pracowniczych, zwalczania analfabetyzmu itd.), które gruntownie zostały omówione w dotychczasowej literaturze przedmiotu. Zgodnie z tymi przesłankami w rozprawie starano się przedstawić historię związków zawodowych nie tyle jako pewnej struktury organizacyjnej, ale głównie jako zrzeszenia członków, powołanego do obrony ich interesów. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Historia polityczna; Historia gospodarcza; Związki zawodowe; Rola związków zawodowych; Samorząd robotniczy; Przekształcenia ustrojowo-systemowe; Rada zakładowa; Przegląd literatury

EN

Political history; Economic history; Trade unions; Role of trade unions; Working self-government; Political and systemic transformations; Works council; Literature review

• Czasopismo: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Seria : Monografie i Opracowania (nr 100)
• Rocznik: 1999
• Numer: nr 814
• Strony: 428

Twórcy

autor

Jędrzej Chumiński

Bibliografia

• Albert A. [W. Roszkowski], Najnowsza historia Polski 1918-1980, Londyn 1991.
• Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1937-1950, Warszawa 1988.
• Andrusikiewicz J., Socjalistyczne podziemie w Polsce południowej w okresie II wojny światowej, Kraków 1991 (msp.).
• Artymiak R., Wkład związków zawodowych w umacnianiu władzy ludowej w województwie krakowskim w latach 1945-949, Kraków 1974 (msp.).
• Artymiak R., Wpływy polityczne PPR i PPS w ruchu zawodowym na terenie województwa krakowskiego (1945-1948), "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1974 nr 2.
• Będkowski S., W walce z absencją chorobową, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 11.
• Bolesławski G., Rady Nadzoru Społecznego, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1947 nr 7-8.
• Brodowski L., Samorząd rad zakładowych, Częstochowa 1947.
• Bujak W., Historia krajowej działalności Stronnictwa Pracy 1937-1950, Kraków 1971 (msp.).
• Chludziński T., Co utrudnia społecznym inspektorom pracy wypełnianie ich obowiązków, "Przegląd Związkowy" 1956 nr 7.
• Chumiński J., Kształtowanie się środowiska pracowników przemysłu Wrocławia 1945-1949, Wroclaw 1992 (msp.).
• Chumiński J., Przejmowanie przemysłu wrocławskiego przez władze polskie (maj-wrzesień 1945 r.), "Prace Naukowe AE we Wrocławiu", (PN AE) 1990 nr 543.
• Chumiński J., Stan przemysłu wrocławskiego w 1945 r. (Wybrane zagadnienia), "Prace Naukowe AE we Wrocławiu", 1990 nr 543.
• Ciechanowicz-Sarata A., Strzały w porcie, cz. 1, "Tygodnik Gdański" nr 29 (49) z dnia 22 lipca 1990 r.
• Ciechanowicz-Sarata A., Strzały w porcie,cz. 2, "Tygodnik Gdański" nr 30 (50) z dnia 29 lipca 1990 r.
• Ciesielski S., Nastroje polityczne wśród robotników w Polsce w latach 1945-1946 (w świetle dokumentów PPR) "Dzieje Najnowsze" 1989 nr 1.
• Ciesielski S., Protesty i strajki robotników w Polsce w latach 1945-1948 (w świetle informacji i sprawozdań instancji i organizacji PPR), "Zeszyty Naukowe WAP" 1988 nr 3.
• Ciesielski S., Niepodległość i socjalizm. Tradycja w myśli politycznej ruchu socjalistycznego w latach 1939-1948, Warszawa 1986.
• Czajka S., Sztumski J., Socjologia przemysłu, Wrocław 1977.
• Czubiński A., Najnowsze dzieje Polski 1914-983, Warszawa 1987.
• Czystowski A., Wolność, Równość, Niepodległość, "Z pola walki" 1988 nr 3.
• Ćwik T., Analiza działalności czasopism związkowych, "Przegląd Związkowy" 1951 nr 7-8.
• Ćwik T., Problemy kulturalno-oświatowe, "Przegląd Związkowy" 1949 nr 9.
• Ćwik K., Problemy współdziałania PPR i PPS w województwie krakowskim 1945-1948, Warszawa 1974.
• Dąbrowski R., Działalność polityczna PPS-WRN w okresie okupacji (październik 1939-lipiec 1944), Kraków 1973 (msp.).
• Diamand H., Zagadnienie masowego przekwalifikowania kobiet, "Nowe Drogi" 1949 nr 1.
• Dobrowolski K., Teoria procesów żywiołowych w zarysie, Wrocław 1973.
• Domagała M., Rola i znaczenie oddziałów zaopatrzenia robotniczego, "Przegląd Związkowy" 1953 nr 7-8.
• Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990, Warszawa 1997.
• Dorosz K., Skrzywdzone pokolenie, "Przegląd Socjalistyczny" 1945 nr 1.
• Dunin-Wąsowicz K., Polski ruch socjalistyczny 1939-1945, Warszawa 1993.
• Elczewski M., Kierownictwo przedsiębiorstwa państwowego, "Przegląd Socjalistyczny" 1946 nr 8-9.
• Epsztejn I., Ordynacja wyborcza rad zakładowych, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1947 nr 4.
• Figranek A., O pełną realizację zakładowych umów zbiorowych, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 7.
• Figranek A., Zawieramy zakładowe umowy zbiorowe, "Przegląd Związkowy" 1954 nr 4.
• Gallus J., Uposażenie w służbie państwowej i samorządowej, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1948 nr 7/8.
• Gilejko L., Związki zawodowe w procesie przemian społecznych w PRL, Warszawa 1972.
• Ginsbert-Gebert A., Gospodarka komunalna w Polsce, Warszawa 1959.
• Gnatowska H., Strajki w Polsce w latach 1945-1947 w świetle dokumentów PPR, "Z pola walki" 1985 nr 3.
• Golon M., Przyczyny deportacji ludności niemieckiej z Pomorza Gdańskiego do obozów pracy w ZSRR w dokumentach radzieckich władz bezpieczeństwa, [w:] Ludność niemiecka na ziemiach polskich w latach 1939-1945 i jej powojenne losy, Bydgoszcz 1995.
• Gołębiowski J.W., Nacjonalizacja przemysłu w Polsce, Warszawa 1965.
• Góra W., Grunberg K., Geneza i pierwsze lata Polski Ludowej 1944-1949, Warszawa 1985.
• Górecki W., Strajki robotnicze w Łodzi w latach 1945-1947, "Polska 1944/1945-1989. Studia i Materiały" 1997 nr 2.
• Górecki W., Strajki robotnicze w Łodzi w roku 1949, "Kronika Miasta Łodzi" 1997 nr 1-2.
• Grabowski W., Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj 1940-1945, Warszawa 1995.
• Grychczyński A., Co dalej z OZR-ami? "Przegląd Związkowy" 1955 nr 11.
• Grzyb J., Dziesięć lat pracy kulturalno-oświatowej, "Przegląd Związkowy" 1954 nr 10.
• Grzybowski L., Rozwój PZPR w środowisku robotniczym, Warszawa 1978.
• Grzybowski S.M., Pracownicze związki zawodowe, Kraków 1948.
• Gutowski A., Drogi rozwoju kultury fizycznej w Polsce Ludowej w latach 1944-1956, Warszawa 1965.
• Hansen A., O przyczynach niedostatecznej ochrony zdrowia w przemyśle, "Przegląd Związkowy" 1958 nr 4.
• Hansen A., W walce z przyczynami absencji chorobowej, "Przegląd Związkowy" 1956 nr 5.
• Hass L., Organizacje zawodowe w Polsce 1918-1939, Warszawa 1963.
• Hass L., Robotniczy ruch zawodowy w Polsce w latach 1918-1939, "Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych" 1971, t. XXXII.
• Hass L., Układ sił i zasięg oddziaływania ruchu zawodowego wśród klasy robotniczej w latach Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Polska klasa robotnicza, t. IV, Warszawa 1972.
• Heller M., Maszyny i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki, Warszawa 1989.
• Holzer J., Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1974.
• Hoppe J., Wspomnienia, przyczynki, refleksje, Londyn 1972.
• Iwaszkiewicz W., Płynność robotników w przemyśle państwowym, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1947 nr 12.
• Iwaszkiewicz W., Zmienność pracowników w okresie powojennym, "Prace Instytutu Gospodarstwa Narodowego" 1948 nr 5.
• Jachimowicz В., O lepszy dobór i lepsze wychowanie kadr, "Przegląd Związkowy" 1956 nr 2.
• Jakubowska H., Odbudowa i działalność związków zawodowych na wyzwolonych ziemiach polskich w 1944 r., "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1974 nr 1.
• Jakubowska H., Walka o jednolite związki zawodowe w pierwszych latach Polski Ludowej, "Studia i Materiały z Dziejów Polski Ludowej" 1978, t. ХП.
• Jakubowska M., Aby zabezpieczyć właściwy kierunek rozwoju ruchu racjonalizatorskiego, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 9.
• Jakubowska M., Bielecka A., Komisje rozjemcze po roku działalności, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 8.
• Jakubowski J., Polityka oświatowa PPR 1944-1948, Warszawa 1975.
• Jankowski S., Odbudowa i rozwój przemysłu polskiego w latach 1944-1949, Warszawa 1989.
• Jarosz D., Pasztor M., W krzywym zwierciadle. Polityka władz komunistycznych w Polsce w świetle plotek i pogłosek z lat 1949-1956, Warszawa 1995.
• Jezierski A., Pezt B., Historia gospodarcza Polski Ludowej 1944-1985, Warszawa 1988.
• Jędruszczak H., Miasta i przemysł w okresie odbudowy, [w:] Polska Ludowa 1944-1950. Wrocław 1974.
• Jędruszczak H., Place robotników w Polsce 1924-1939, Warszawa 1963.
• Jędruszczak H., Zatrudnienie a przemiany społeczne w Polsce 1945-1949, Warszawa 1972.
• Kaliński J., Bitwa o handel, [w:] Gospodarka Polski Ludowej 1944-1955, Warszawa 1986.
• Kaliński J., Polityka gospodarcza Polski w latach 1948-1956, Warszawa 1987.
• Kaliński J., Przemiany strukturalne w gospodarce polskiej 1944 -1970, Warszawa 1993.
• Kaliński J., Luszniewicz J., Gospodarka centralnie kierowana, [w:] Historia gospodarcza Polski, Warszawa 1993.
• Kamiński Ł., Łódzkie protesty młodzieży 1945-1946, "Kronika Miasta Łodzi" 1997 nr 1-2.
• Kamiński Ł., Strajki robotnicze w Polsce 1945-1948. Próba bilansu, "Dzieje Najnowsze" 1997 nr 4.
• Kantyka J., Burzliwe lata. Z dziejów ruchu socjalistycznego na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939-1948, Warszawa 1977.
• Kantyka Z., Między utopią a ideologią. Ruch zawodowy w województwie śląsko-dąbrowskim 1945-1949, Katowice 1991.
• Kersten K., Kształtowanie stosunków ludnościowych, [w:] Polska Ludowa 1944-1950, Wrocław 1974.
• Kersten K., Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (22 lipca- 31 grudnia 1944 r.), Lublin 1965.
• Kersten K., Społeczne znaczenie przesiedleń w Polsce po 1939 r., [w:] Gospodarcze i społeczne skutki wojny i okupacji dla Polski oraz drogi ich przezwyciężania, "Prace Naukowe AE we Wrocławiu" 1989 nr 503.
• Kloc K., Historia samorządu robotniczego w PRL 1944-1989, Warszawa 1992.
• Kloc K., Strajki w przemyśle w pierwszych latach Polski Ludowej, [w:] Studia nad ruchami społecznymi, t. II, Warszawa 1989.
• Kłosiewicz W., Zadania związków zawodowych w świetle wytycznych VII Plenum КС PZPR, Warszawa 1952.
• Kofman J., Plany odbudowy gospodarczej, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1946 nr 6.
• Kofman J., Wyniki osiągnięte, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1946 nr 5.
• Kołakowski K., Struktura organizacyjna ruchu zawodowego w Polsce Ludowej i jej przemiany w latach 1944-1975, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1976 nr 2.
• Kołomejczyk N., Malinowski M., Polska Partia Robotnicza 1942- 1948, Warszawa 1986.
• Korboński S., W imieniu Kremla, Warszawa 1997.
• Kostrowicka I., Landau Z., Tomaszewski J., Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku. Warszawa 1984.
• Kowalik T., Spory o ustrój społeczno-gospodarczy Polski 1944-1948, Warszawa 1980.
• Kowalski H. J., Współpraca władzy ludowej z jednostkami Armii Czerwonej na terenie województwa śląsko-dąbrowskiego w latach 1945-1946, Kraków 1981 (msp.).
• Kozik J., Narodziny rad zakładowych w górnictwie węgla kamiennego i hutnictwie żelaza, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1974 nr 3.
• Kozik Z., PZPR i problemy polityczne lat 1954-1956, Warszawa 1980.
• Kozłowski C., Rok 1948, Warszawa 1988.
• Krasiewicz B., Odbudowa szkolnictwa wyższego w Polsce Ludowej w latach 1944-1948, Wrocław 1976.
• Kratko Z., Najbliższe zadania organizacyjne, "Przegląd Związkowy" 1951 nr 1.
• Kratko Z., O ruchu współzawodnictwa pracy, "Przegląd Związkowy" 1952 nr 3.
• Krencik W., Podstawy i kierunki polityki płac w PRL, Warszawa 1972.
• Kriwienko S., Teczka Stalina. Raporty z Polski, "Karta" 1995 nr 15.
• Kulczycki L., Powołanie zakładowych komisji rozjemczych, "Przegląd Związkowy" 1951 nr 9.
• Kulikowski C., Ku dalszemu usprawnieniu naszej organizacji, "Przegląd Związkowy" 1950 nr 6-7.
• Kulikowski C., Nowy okres działalności zakładowych komisji rozjemczych, "Przegląd Związkowy" 1954 nr 4.
• Kulikowski C., Rola i zadania związków zawodowych w świetle statutu, "Przegląd Związkowy" 1954 nr 6.
• Kulikowski C., Zakładowe umowy zbiorowe, "Przegląd Związkowy" 1951 nr 5.
• Kurcz Z., Wzór robotnika i jego przemiany w PRL, Wrocław 1992.
• Kusiak F., Reemigracja polska po drugiej wojnie światowej. Udział w zasiedlaniu ziem zachodnich i północnych, Wrocław 1995.
• Lesiakowski K., Rola urzędów bezpieczeństwa publicznego w centralnej Роlsсе i na ziemiach odzyskanych, [w:] Władze komunistyczne wobec ziem odzyskanych po II wojnie światowej, Słupsk 1997.
• Ławnik J., Ruch zawodowy metalowców w Polsce w latach 1869 -1939, Warszawa 1986.
• Łopatka A., Państwo socjalistyczne a związki zawodowe. Studium z teorii państwa socjalistycznego, Poznań 1962.
• Łuczak C., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979.
• Łuczak C., Polska klasa robotnicza w latach wojny i okupacji, "Z pola walki" 1982 nr 1-2.
• Machcewicz P., Polski rok 1956, Warszawa 1993.
• Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. I, Warszawa 1970.
• Majchrowski J.M., Geneza politycznych ugrupowań katolickich (Stronnictwo Pracy, Grupa Dziś i Jutro), Kraków 1974 (msp.).
• Marciniak W., Komitety fabryczne i kontrola robotnicza w Rosji w 1917 roku, "Colloquia Communia" 1983 nr 6.
• Marek L., Doświadczenia rad zakładowych, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1946 nr 3.
• Marek P.L., Doświadczenia współzawodnictwa pracy, "Przegląd Związkowy" 1950 nr 1.
• Masewicz W., Położenie prawne związków zawodowych w Polsce w latach 1918-1939 Warszawa 1972.
• Masewicz W., Strajk. Studium prawno-socjologiczne, Warszawa 1986.
• Masewicz W., Układy zbiorowe pracy, Warszawa 1970.
• Masewicz W., Zatarg zbiorowy pracy, Bydgoszcz 1994.
• Matusek P., Ruch oporu w przemyśle wojennym okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, Warszawa 1983.
• Matwiejewa H., Walka PPR o jedność działania klasy robotniczej w ruchu zawodowym w latach 1944-1948, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1978 nr 4.
• Mazowiecki W., Pierwsze starcie. Wydarzenia 3 maja 1946, Warszawa 1998.
• Meller J., Płace a planowanie gospodarcze w Polsce 1950-1975, Warszawa 1977.
• Miara J., Na marginesie budżetów domowych, "Przegląd Socjalistyczny" 1946 nr 5.
• Mikołajczyk S., Zniewolenie Polski, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1984.
• Mirończuk A., Zasady i tryb regulowania płac, "Przegląd Związkowy" 1956 nr 1.
• Młodzianowska H., Działalność ZRSS w latach 1945-1948 w świetle niektórych dokumentów, [w:] Sport Robotniczy, t. III, Warszawa 1966.
• Mochocki W., Wojska radzieckie na Ziemiach Odzyskanych w latach 1945-1947, Kraków 1996 (msp.).
• Morawski W., Strategia narzuconej industrializacji a społeczeństwo, "Studia Socjologiczne" 1980 nr 1.
• Morecka Z., Płaca robocza w przemyśle PRL na przykładzie przemysłu bawełnianego, Warszawa 1956.
• Najduchowska H., Dyrektorzy przedsiębiorstw przemysłowych, [w:] Socjologia przemysłu. Wybór tekstów, Warszawa 1974.
• Najduchowska H., Kwalifikacje i drogi zawodowe dyrektorów przedsiębiorstw przemysłowych. Studium socjologiczno-historyczne, Warszawa 1984.
• Naumiuk J., Na początku trudnej drogi. Ruch zawodowy w Polsce Ludowej w latach 1944-1949, Łódź 1985.
• Naumiuk J., Niektóre problemy teoretyczne funkcjonowania ruchu zawodowego w Polsce Ludowej (1944-1949), "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1981 nr 4.
• Naumiuk J., Powstanie odrodzonego ruchu zawodowego w Polsce i węzłowe problemy jego rozwoju w l. 1944-1949, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1975 nr 2.
• Naumiuk J., Ruch zawodowy w Polsce w latach okupacji hitlerowskiej, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1976 nr 3.
• Ney E., Produktywizacja kobiet, "Gospodarka Planowa" 1947 nr 4-5.
• Niekrasz J., Z dziejów AK na Śląsku, Warszawa 1985.
• Ogarek J., Po rocznej działalności technicznej inspekcji pracy, "Przegląd Związkowy" 1956 nr 3.
• Osękowski C., Społeczeństwo Polski zachodniej i północnej w latach 1945-1956, Zielona Góra 1994.
• Osiągnięcia socjalne Polski Ludowej, cz. I, 1944-1949, Warszawa 1951.
• Ostrowski K., Rola związków zawodowych w polskim systemie politycznym, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970.
• Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa publicznego w Polsce 1944-1990, "Mówią wieki" 1992, nr 5.
• Paczkowski A., Od sfałszowanego zwycięstwa do prawdziwej klęski, Kraków 1999.
• Paczkowski A., Pół wieku dziejów Polski 1939-1989, Warszawa 1995.
• Paczkowski A., Stanisław Mikołajczyk, czyli klęska realisty, Warszawa 1991.
• Pawłowicz J., Związki zawodowe w walce z okupacją hitlerowską w Polsce, [w:] Związki zawodowe w walce z faszyzmem 1939-1945, Warszawa 1969.
• Pawłowski Z., W imperium zła, Wrocław 1997.
• Październik 1956, Warszawa 1987.
• Pilch A., Ruch zawodowy w Polsce, "Z pola walki" 1984 nr 1-2.
• Pipes R., Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994.
• Popiel M., Podstawowe tendencje rozwoju współzawodnictwa pracy, "Nowe Drogi" 1948 nr 7.
• Popławski H., Dwa lata działania ustawy o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny, "Przegląd Związkowy" 1952 nr 10.
• Ratyński W., Na drodze przemian i zwrotów: polski ruch zawodowy 1944-1988, Warszawa 1989.
• Ratyński W., Partia a ruch zawodowy w Polsce Ludowej, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1975 nr 2.
• Ratyński W., Partia i związki zawodowe w Polsce Ludowej, Warszawa 1977.
• Ratyński W., Wpływ idei leninowskich i doświadczeń radzieckich związków zawodowych na kształtowanie się położenia i roli związków zawodowych w Polsce Ludowej, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1978 nr 1.
• Robotnicy "84-85". Świadomość pracowników czterech wielkich zakładów przemysłowych, Wrocław 1990.
• Rolicki J., Edward Gierek: przerwana dekada, Warszawa 1990.
• Róg S., Problem wykwalifikowanych sił pracowniczych w przemyśle, "Gospodarka Planowa" 1946 nr 2.
• Róg S., Zagadnienie kwalifikowanych pracowników w przemyśle, "Gospodarka Planowa" 1948 nr 10.
• Róg S., Zatrudnienie w górnictwie i przemyśle, "Gospodarka Planowa" 1948 nr 6.
• Ruch zawodowy w Polsce. Zarys dziejów 1918-1944, t. II, cz. 1, (do 1929 r.), Warszawa 1980.
• Ruch zawodowy w Polsce. Zarys dziejów 1918-1944, t. II cz. 2, (1929-1944), Warszawa 1981.
• Rusinek K., Sytuacja gospodarcza a postulaty świata pracy, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1947 nr 7.
• Rutkiewicz I., Zniszczenia, zagospodarowanie, odbudowa, [w:] Przemysł Dolnego Śląska, Warszawa-Wrocław 1969.
• Rychliński S., Zasadnicze kierunki robotniczego ruchu zawodowego w Polsce, Warszawa 1929.
• Rykowski Z., Władyka W., Polska próba. Październik'56, Kraków 1989.
• Sachowski Z., Po pierwszej kontroli zakładowych umów zbiorowych, "Przegląd Związkowy" 1954 nr 9.
• Secomski K., Ogólne założenia planu odbudowy gospodarczej, "Gospodarka Planowa" 1946 nr 1.
• Serafin F., Osadnictwo wiejskie i miejskie w województwie śląsko-dąbrowskim w latach 1945-1948, Katowice 1973.
• Sierocki T., Leninowska taktyka sojuszów i porozumień a polityka PPR, "Z pola walki" 1970 nr 1.
• Skiba L., Dolnośląskie Zagłębie Węglowe w organizmie gospodarczym PRL, Warszawa-Wrocław 1979.
• Skupień J., Kilka wniosków w sprawie układów zbiorowych, "Przegląd Związkowy" 1958 nr 2.
• Słabek H., Postawy społeczne robotników polskich (1944-1970), "Z pola walki" 1985 nr 4.
• Sobolew I., Wychowanie nowego człowieka w ZSRR, "Przegląd Związkowy" 1950 nr 5.
• Sokołowski K., Reglamentacja spożycia, "Przegląd Socjalistyczny" 1947 nr 2.
• Sokorski W., Nasze stanowisko wobec planu odbudowy gospodarczej, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1946 nr 5.
• Sokorski W., Nowe momenty w sytuacji gospodarczej kraju i polityka płac, "Robotniczy Przegląd Gospodarczy" 1946 nr 1.
• Sokorski W., Sprawy ruchu zawodowego, Warszawa 1947.
• Sowa K.Z., Wstęp do socjologicznej teorii zrzeszeń, Warszawa 1988.
• Stachacz S., Bliżej zakładu pracy - w oparciu o aktyw społeczny, "Przegląd Związkowy" 1954 nr 5.
• Stalin J., Zagadnienia leninizmu, Warszawa 1949.
• Stankiewicz T., Działalność inwestycyjna państwa w Polsce w latach 1945-1947, Warszawa 1993.
• Strzelecki M., Działalność opozycji parlamentarnej w KRN i Sejmie Ustawodawczym (VII 1945-X 1947), Toruń 1996.
• Sudlitz A., Jaki chciał być WiN? Wytyczne propagandy przedwyborczej zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" (wrzesień-październik 1945), "Niepodległość" 1992, t. XLV/XXV, Nowy Jork-Londyn 1992.
• Syzdek B., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1944-1948, Warszawa 1974.
• Syzdek B., Współpraca PPR i PPS w odbudowie ruchu zawodowego (1944-1945), "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1966 nr 2.
• Szczeblewski J., II Zjazd PZPR. Problemy organizacyjne, "Z pola walki" 1970 nr 2.
• Szczęśniak J., PPR-owcy Zagłębia i Górnego Śląska w walce o jednolity ruch zawodowy 1945-1946, "Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego" 1972 nr 1.
• Szczot S., O szkoleniu pracowników instancji związkowych. Próba podsumowania i pierwsze zmiany, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 11.
• Szpor G., Położenie górników w latach 1945-1949, "Studia i Materiały z Dziejów Polski Ludowej" 1978, t. XII.
• Szubert W., Departament Pracy i Opieki Społecznej Delegatury Rządu (1941-1945), "Kultura i Społeczeństwo" 1990, t. XXXIV nr 2.
• Szubert W., Rady zakładowe w świetle aktu prawnego z dnia 1 sierpnia 1944 r., "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1991, t. XLIII z. 1-2.
• Szubert W., Wspomnienia o Departamencie Pracy i Opieki Społecznej Delegatury Rządu (1941-1944), "Przegląd Historyczny" 1989, t. XXX z. 1.
• Szubert W., Zarys prawa pracy, Warszawa 1980.
• Szyr E., O wzmożenie czujności na froncie gospodarczym, "Nowe Drogi" 1949 nr 5.
• Świda-Ziemba H., Człowiek wewnętrznie zniewolony. Mechanizmy i konsekwencje minionej formacji-analiza psychologiczna, Warszawa 1997.
• Świda-Ziemba H., Robotnicy lat pięćdziesiątych, [w:] Elity władzy w Polsce a struktura społeczna w latach 1956-1981, Warszawa 1994.
• Święcicki M., Rady zakładowe jako organizacje ruchu zawodowego, "Państwo i Prawo" 1949 nr 9-10.
• Tarnawa A. [Tadeusz Skutnik], Proces trwa, Warszawa 1986.
• Tempski Z., Wrocławski ośrodek przemysłowy, Wrocław 1970.
• Tomaszewski J., Ruch zawodowy na Dolnym Śląsku w latach 1945-1950, Wrocław 1994 (msp.).
• Tomaszewski J., Zadania "produkcyjne" związków zawodowych i ich realizacja na Dolnym Śląsku w latach 1945-1950, [w:] Z badań nad dziejami Dolnego Śląska po II wojnie światowej, Wrocław 1993.
• Tomicki J., Polska Partia Socjalistyczna 1892-1948, Warszawa 1983.
• Topiński J., Struktura uspołecznionego przedsiębiorstwa, "Przegląd Socjalistyczny" 1946 nr 2-3.
• Tureniec M., O twórczą inicjatywę w rozwiązywaniu zagadnień socjalnych, "Przegląd Związkowy" 1953 nr 10.
• Turowski K., Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, Warszawa 1989.
• Tuszyński B., Sprintem przez prasę sportową, Warszawa 1975.
• Vielrose E., Wartość budynków mieszkalnych i urządzeń przemysłowych na ziemiach odzyskanych, "Gospodarka Planowa" 1947 nr 1-2.
• Walicki A., Zniewolony umysł po latach, Warszawa 1993.
• Walter-Janke Z., W Armii Krajowej na Śląsku, Katowice 1986.
• Wasilewska Z., Przejęcie ubezpieczeń społecznych przez związki zawodowe, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 3.
• Wąsik S., Polski ruch zawodowy, "Robotnik" 1966 (Londyn), t. LXXII nr 1/5.
• Widerszpil S., Skład polskiej klasy robotniczej, Warszawa 1965.
• Wilczewski R., Rozwój przemysłu w Polsce w latach 1947-1955, [w:] Gospodarka Polski Ludowej 1944-1955, Warszawa 1986.
• Wiśniewska A., Działalność zakładowych komisji rozjemczych, "Przegląd Związkowy" 1952 nr 10.
• Wohl A., 20 lat rozwoju kultury fizycznej w Polsce Ludowej a tradycje sportu robotniczego, [w:] Sport robotniczy, t. III, Warszawa 1966.
• Wojna i okupacja na ziemiach polskich 1939-1945, Warszawa 1984.
• Woźniczka Z., Z działalności polskiego i radzieckiego aparatu represji na Górnym Śląsku w 1945 r. "Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego", 1994 nr 1457.
• Woźniczka Z., Z Górnego Śląska do sowieckich łagrów, Katowice 1996.
• Wrona J., System partyjny w Polsce 1944-1950, Lublin 1995.
• Zahn В., Główne kierunki nowelizacji przepisów o wynalazczości pracowniczej, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 12.
• Zblewski Z., Geneza, model i formy oporu społecznego na terenie województwa krakowskiego w latach 1945-1947, Kraków 1996 (msp.).
• Ziemski M., Przeciw szkodliwej jednostronności w pracy kulturalno-oświatowej, "Przegląd Związkowy" 1955 nr 7.
• Żelazko W., Problem młodzieży w Polsce, "Przegląd Socjalistyczny" 1946 nr 2-3.
• Żukowski T., Związki zawodowe i samorząd pracowniczy w polskich zakładach państwowych, Białystok 1987.
• Żurowski M., Straty ludnościowe Polski w 1. 1939-1945 ze szczególnym uwzględnieniem ich struktury społecznej i zawodowej oraz wpływu na sytuację gospodarczą kraju, [w:] Gospodarcze i społeczne skutki wojny i okupacji dla Polski oraz drogi ich przezwyciężania, "Prace Naukowe AE we Wrocławiu", 1989 nr 503.