Zróżnicowanie i sezonowa zmienność chemizmu wybranych źródeł zlewni Potoku Olczyskiego w Tatrach

• Autorzy: Sabina Wójcik

Warianty tytułu

Diversity and Seasonal Variability of Water Chemistry of Selected Springs in the Olczyski Stream Catchment in the Tatra Mts

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W pracy przedstawiono wpływ budowy geologicznej oraz warunków meteorologicz¬nych na zróżnicowanie i sezonową zmienność chemizmu trzech źródeł w lewobrzeżnej części zlewni Potoku Olczyskiego. Podczas prac terenowych zmierzono podstawowe cechy fizyczno--chemiczne wody oraz wydajność źródeł metodą wolumetryczną, a w laboratorium IGiGP UJ metodą chromatografii jonowej oznaczono stężenie jonów, w tym jonów głównych, związków biogennych i mikroelementów. Stwierdzono wpływ budowy geologicznej na skład chemiczny badanych wód oraz zmienność ich chemizmu w ciągu roku spowodowaną głównie opadami deszczu i topnieniem pokrywy śnieżnej. (abstrakt oryginalny)

EN

The paper presents the influence of two factors: geology and meteorological conditions on the differentiation and the seasonal variability of the head waters chemism in the Olczyski Stream catchment in the Tatra Mts. During field work basic physico-chemical properties of water and the springs discharge were measured using the volumetric method. In the hydro-chemical laboratory of the IGiGP UJ were marked the ion concentration: Ca2+, Mg2+, Na+, K+, NH4+, Li+, HC03-..S042-, C1-, N03-, N02-, F-, Br- (DIONEX ISC-2010). The total hardness (To), carbonate (Tw), not carbonate (Tnw) mineralization (M) and concentrations H+ were calculated. The characterized physico-chemical properties were analysed both for the passive (I-III, X-XII) and active (IV-IX) periods of the year. Water of the investigated sources is low alkaline, normal, soft and sweet. According to Mainzer's efficiency classification the Eliasz springs belong to class V, while that No. 3 to class VI (Pazdro 1977). According to the Szczukariew- Prikłoński classification these waters belongs to the HC03-Ca-Mg type (Maciaszczyk 1987). Minimum average values of ion concentrations were found during the active period, maximum - during the passive one; however these values in both the periods are similar. The research showed the occurrence of spatial differentiation and seasonal variability of water physico-chemical properties of the investigated springs. In the spatial differentiation of these properties appeared the influence of geology of the springs alimony area. In turn, the seasonal variability of physico-chemical properties derives from meteorological conditions before and during fieldwork. The highest concentrations of most ions occurred during autumn and winter low waters, while the lowest ones during high waters caused be snow melting and rainfall. Similar results were by A. Wolanin and M. Żelazny (2010), which allows to state that the studied springs are characterized with a typical reaction to atmospheric conditions. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Związki chemiczne; Chemia fizyczna; Geografia; Woda; Warunki meteorologiczne

EN

Chemical compounds; Physical chemistry; Geography; Water; Meteorological conditions

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2012
• Numer: z. 128
• Strony: 61--75

Twórcy

autor

Sabina Wójcik

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Bibliografia

• Antosz K., 2008, Naturalne czynniki warunkujące zróżnicowanie przestrzenne i zmiany składu chemicznego wód powierzchniowych i podziemnych dolin wierchowych na przykładzie Doliny Strążyskiej, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Bac-Moszaszwili M., Burchart M., Głazek J., Iwanow A., Jaroszewski W., Kotański Z., Lefeld J., Mastella L., Oziomkowski W., Roniewicz R, Skupiński A., Westwalewicz-Mogilska E., 1979, Mapa geologiczna Tatr Polskich 1:30 000, Wyd. Geol., Warszawa.
• Balon J., 2001, Physicogeographical regionalization of the Tatra National Park {Poland), Ekologia (Bratislava), 20, Suppl. 4/2001, 116-122.
• Barczyk G, 2004, Recent Results of the Dye Tracer Tests of the Chochołowskie Vaucluse Spring karst system (Western Tatra MTs.), Acta Geologica Polonica, Vol. 54, 169-177.
• Barczyk G., 2008, Tatrzańskie wywierzyska. Krasowe systemy wywierzyskowe Tatr Polskich, Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane.
• Bednarczyk E., 2007, Naturalne uwarunkowania cech fizykochemicznych wód powierzchniowych i podziemnych w Tatrach Zachodnich na przykładzie Doliny Tomanowej, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Hess M., 1965, Piętra klimatyczne w Polskich Karpatach Zachodnich, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 11.
• Kątnik J., Leśniak A., 2007, Zróżnicowanie cech fizyczno-chemicznych wód w zlewni Potoku Olczyskiego, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Kotański Z., 1963, Stratygrafia i litologia triasu regli zakopiańskich, Acta Geologica Polonica, 13, 328-335.
• Krzemień E., 1980, Stosunki wodne zlewni Potoku Strążyskiego w Tatrach, praca magisterska Zakład Geomorfologii, praca magisterska, IGiGP UJ, Kraków.
• Łajczak A., 1996, Hydrologia [w:] Z. Mirek, Z. Głowaciński, K. Klimek, H. Piękoś-Mirkowa (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Wyd. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane-Kraków, 169-196.
• Maciaszczyk A., 1978, Hydrochemia, Wyd. Geologiczne, Warszawa.
• Małecka D., 1989, Wpływ opadów atmosferycznych na kształtowanie chemizmu wód w obrębie masywu tatrzańskiego, Przegląd Geol. 10, 504-510.
• Małecka D., Humnicki W., 1989, Rola warunków hydrodynamicznych w kształtowaniu reżimu Wywierzyska Olczyskiego, Przegląd Geologiczny, 37, 78-84.
• Małecka D., 1996, Hydrogeologiczna charakterystyka Tatr w świetle badań monitoringowych [w.] Z. Mirek, Z. Głowaciński, K. Klimek, H. Piękoś-Mirkowa (red.) Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane-Kraków, 19-30.
• Małecka D., 1997, Źródła masywu tatrzańskiego, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geogr. Phys., 2, 9-26.
• Mapa topograficzna w skali 1:10 000, 1988 [w:] Tatry Polskie, Arkusz nr 4 Jaszczurówka, Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego WP.
• Mapa topograficzna w skali 1:10 000, 1988, Tatry Polskie, Arkusz nr 9 Kasprowy Wierch, Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego WP.
• Nemcok J., (red.), 1986, Geologicka Mapa Tatier 1:50 000, Geologicky Ustav Dioniza Stura, Bratislava.
• Nickel K., 2009, Naturalne czynniki warunkujące zróżnicowanie przestrzenne, zmiany wewnątrzdobowe, sezonowe chemizmu wód na przykładzie potoków Dolinczańskiego, Bobrowieckiego i Małych Korycisk w Tatrach Zachodnich, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Oleksynowa K., 1970, Charakterystyka geochemiczna wód tatrzańskich, Acta Hydrobiol., 12, 1-110.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1956, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. I. Dolina Strążyska, Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, ser. Rolnictwo, 1, 33-51.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1957a, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. II. Dolina Białego, Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, ser. Rolnictwo, 3, 113-126.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1957b, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. III. Dolina Malej Łąki, Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, ser. Rolnictwo, 3, 127-146.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1958, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. IV. Dolina Kościeliska, Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, ser. Rolnictwo, 5, 13-44.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1960, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. V. Dolina Cho-chołowska, Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, ser. Rolnictwo, 7, 17-48.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1961, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. VI. Dolina Rybiego Potoku i Dolina Roztoki, Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, ser. Rolnictwo, 8, 37-66.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1964, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. VII. Dolina Waksmundzka i Dolina Filipki, Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, ser. Rolnictwo, 11, 19-49.
• Oleksynowa K, Komornicki T., 1965, The chemical composition of water in the Polish Tatra Mountains, and the problem of its variation in time, Limnological investigations in the Tatra Mountains and Dunajec River Basin, Komitet Zagosp. Ziem Górskich PAN, 11, 91-111.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1989a, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. VIII. Dolina Suchej Wody, Zesz. Nauk. Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, 241, ser. Rolnictwo, 28, 3-31.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1989b, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. IX. Dolina Olczyska, Zesz. Nauk. Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, 28, 33-54.
• Oleksynowa K, Komornicki T., 1990, Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz.X. Dolina Bystrej, Zesz. Nauk. Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, ser. Rolnictwo, 29, 3-31.
• Oleksynowa K., Komornicki T., 1996, Chemizm wód [w:] Mirek Z., Głowaciński Z., Klimek K., Piękoś-Mirkowa H. (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Wyd. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane-Kraków, 197-214.
• Pazdro Z., 1977, Hydrogeologia ogólna, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
• Pociask-Karteczka J., Wójcik S., Żelazny M., 2010, Hydrochemical evidences of hydraulic connection between crystallinic dnd carbonate aquifers (the Tatra Mts., East-Central Europe) [w:] Ground-water Quality Sustainability Extended Abstracts, CD, XXXVIII IAH Congress, Kraków.
• Plenzier J., 2008, Zróżnicowanie cech fizycznych i chemicznych źródeł na północnym progu Tatr Polskich, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Pytlowana A., 2007, Naturalne uwarunkowania cech fizykochemicznych wód powierzchniowych i podziemnych w Tatrach Zachodnich na przykładzie Doliny Pyszniańskiej, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Rakoczy G, 1980, Charakterystyka koncentracji rumowiska rzecznego i rozpuszczonego w zlewni Bystrego w okresach niżówkowych, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Sikora A., 2007, Naturalne uwarunkowania cech fizykochemicznych wód powierzchniowych i podziemnych w węglanowej części Tatr Zachodnich na przykładzie Doliny Miętusiej, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Sokołowski S., Jaczynowska W. (red.), 1979, Mapa geologiczna Tatr Polskich 1:10 000, arkusz Kopieniec, Wydawnictwa Geologiczne.
• Staszak A., 2007, Wpływ budowy geologicznej na rozmieszczenie i cechy wypływów w zlewni Potoku Olczyskiego, praca magisterska, Zakład Hydrologii, IGiGP UJ, Kraków.
• Trafas K. (red.), 1985, Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego, Wojskowe Zakłady Kartograficzne, Zakopane-Kraków.
• Wit Z., Ziemońska Z., 1960, Hydrografia Tatr Zachodnich. Objaśnienia do mapy hydrograficznej "Tatry Zachodnie" 1:50 000, Instytut Geografii PAN, Kraków.
• Wolanin A., Żelazny M., 2010, Sezonowe zmiany chemizmu wód źródeł tatrzańskich w zlewniach Po-toku Chochołowskiego i Potoku Kościeliskiego w 2009 roku [w:] T. Ciupa, R. Suligowski (red.), Woda w badaniach geograficznych, Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 339-347.
• Ziemońska Z., 1974, O hydrografii Polskich Tatr, Czas. Geogr., 65, 63-74.
• Żelazny M., Wolanin A., Płaczkowska E., 2009, Przestrzenne zróżnicowanie i sezonowe zmiany cech fizyczno- chemicznych wód potoków Kościeliskiego i Chochołowskiego w Tatrach Zachodnich [w:] B. Bogdanowicz, J. Fac-Beneda (red.), Zasoby i ochrona wód. Obieg wody i materii w zlewniach rzecznych, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 461-466.
• http://www.ncdc.noaa.gov/oa/wdc/index.php (dostęp: 18.03.2011).