Teoria przejścia epidemiologicznego oraz fakty na przełomie wieków w Polsce

• Autorzy: Wiktoria Wróblewska

Warianty tytułu

Theory of the epidemiological transition and facts at the end of the 20th century in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem artykułu jest przedstawienie teorii przejścia epidemiologicznego wraz z jej późniejszymi rozszerzeniami i modyfikacjami oraz poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, w której fazie znajduje się Polska na przełomie wieków XX i XXI. Artykuł składa się z dwóch części - teoretycznej i empirycznej. W pierwszej części na podstawie przeglądu literatury dokonano opisu teorii przejścia epidemiologicznego w jej podstawowych założeniach oraz późniejszych etapów i modyfikacji, które powstawały z czasem wraz ze zmianami w profilu epidemiologicznym. W drugiej części przedstawiono analizę umieralności w Polsce według podstawowych cech wskazywanych w literaturze, które są charakterystyczne dla poszczególnych etapów przejścia. Analizy współczesnego wzorca umieralności w Polsce zostały poprzedzone opisem historycznym obejmującym okres od średniowiecza do początku XX wieku. (fragment tekstu)

EN

The main purpose of the article is to study the evolution of the last stages of the epidemiological transition in Poland, and to find out whether the country has experienced the fourth stage "age of delayed degenerative diseases" during which deaths by degenerative diseases are postponed to older ages. Before presenting results of empirical analyses the epidemiological transition theory and its extensions and modifications are discussed. Moreover, the theory of health transition is presented. Mortality analysis in Poland is based on features which are characteristic for particular stages of the epidemiological transition. The contribution of changes in the cause of death to overall life expectancy was estimated for the period from 1991 to 2006. Historical data analysis indicates that first stages of transition process in Poland were similar to those for western countries, but the onset of transition was slightly delayed. The final results of this study suggest that in Poland the fourth stage of the epidemiological transition and the second phase of the health transition have begun since the 1990s for women and since 2000 for men. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Umieralność; Przemiany demograficzne; Przyczyny umieralności; Analiza demograficzna

EN

Mortality; Demographic transformation; Causes of mortality; Demographic analysis

• Czasopismo: Studia Demograficzne
• Rocznik: 2009
• Numer: nr 1(155)
• Strony: 110--159

Twórcy

autor

Wiktoria Wróblewska

• Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Bibliografia

• Arriaga E., 1984, Measuring and explaining the change in life expectancies, "Demography", No. 21: 83-96.
• Arriaga E., 1989, Changing trends in mortality decline during the last decade, [w:] L. Ruzicka, W. Guillaume, P. Kane (eds.), Differential Mortality: Methodological Issues and Biosocial Factors, Clarendon Press, Oxford, 105-129.
• Barrett R., Kuzawa C.W., McDade T., Armelagos G.J., 1998, Emerging and re-emerging infectious disease. The third epidemiologic transition, "Annual Review of Anthropology", Vol. 27, No. 1: 247-271.
• Bobak M., 1999, Health and Mortality Trends in Countries with Economies in Transition, [w:] Health and Mortality - Issues of Global Concern. Proceedings of the Symposium on Health and Mortality. Brussels, 19-22 November 1997, Population Division United Nations, New York, 203-226.
• Borowski S., 1967, Zgony i wiek zmarłych w Wielkopolsce w latach 1806-1914, [w:] Przeszłość demograficzna Polski, Materiały i Studia, Komitet Nauk Demograficznych PAN, PWN, Warszawa, 111-130.
• Broudy D.W., May P.A., 1983, Demographic and epidemiologic transition among the Navajo Indians, "Social Biology", No. 30: 1-16.
• Brownson R.C., Remington P.L., Davis J.R., 1993, Chronic Disease Epidemiology and Control, American Public Health Association, Washington.
• Caldwell J.C., 1993, Health transition: the cultural, social and behavioural determinants of health in the Third World, "Social Science and Medicine", Vol. 36, No. 2: 125-35.
• Caldwell J.C., 2001, Population health in transition, "Bulletin of the World Health Organization" Vol. 79, No. 2: 159-170.
• Caldwell J.C., Santow G. (eds.), 1989, Selected readings in the cultural, social and behavioural determinants of health, Health Transition Series No. 1, Health Transition Centre, Australian National University, Canberra.
• Caselli G., 1995, The key phases of the European health transition, "Polish Population Review", No. 7: 107-125.
• Caselli G., Mesle F., Vallin J., 2002, Epidemiologic transition theory exceptions, "Genus", Vol. 58, No. 1: 9-52.
• Center for Diseases Control and Prevention, 2007, Chronic Disease Prevention, National Center for Chronic Diseases Prevention and Health Promotion http://www.cdc.gov/nccdphp (data dostępu: 15.09.2008).
• Chenet L., McKee M., Fulop N., Bojan F., Brand H., Hort A., Kalbarczyk P., 1996, Changing life expectancy in Central Europe: is there a single reason?, "Journal of Public Health Medicine", No. 18: 329-336.
• Cleland J., Hill A.G., 1991, The Health Transition: Methods and Measures, Health Transition Series No. 3, Health Transition Centre, Australian National University, Canberra.
• Condran G.A., Cheney R.A., 1982, Mortality trends in Philadelphia: age-and cause-specific death rates 1870-1930, "Demography", No. 1: 97-123.
• Duncan Ch., Scott S., 2008, Czarna Śmierć. Epidemie w Europie od starożytności do czasów współczesnych, Bellona, Warszawa.
• Fauci A.S., 2001, Infectious Diseases: Considerations for the 21st Century, "Clinical Infectious Diseases", No. 32: 675-685.
• Feter B., 1997, The Epidemiologic Transition: One, Many or None?, "Health Transition Review", Vol. 7, No. 2: 235-237.
• Flegal K.M., Carroll M.D., Ogden C.L., Curtin L.R., 2010, Prevalence and trends in obesity among US adults, 1999-2008, "JAMA', No. 303 (3): 235-241.
• Fogelson S., 1932, Tablice wymieralności województw poznańskiego i pomorskiego 1927 r, "Wiadomości Aktuarialne", Vol. II: 9-15.
• Frenk J., Bobadilla J.L., Stern C., Frejka T., Lozano R., 1991, Elements for a theory of the health transition, "Health Transition Review", Vol. 1, No. 1: 21-38.
• Gawryszewski A., 2005, Ludność Polski w XX wieku, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego PAN, Warszawa.
• Gaziano J.M., 2010, Fifth phase of the epidemiologic transition, "JAMA", No. 303 (3): 275-276.
• Holzer J.Z., 1960, Umieralność niemowląt w Polsce w latach 1950-1955, "Statystyka Polski", nr 29, GUS, Warszawa.
• Holzer J.Z., 2003, Demografia, PWE, Warszawa.
• Jankowski J., 1990, Epidemiologia historyczna polskiego średniowiecza, ZGPTS, Kraków.
• Jasilionis D., 2008, Background and documentation. About Mortality Data for Poland, Last Revised: 13 May 2008, http://www.mortality.org/ (data dostępu: 12.05.2009).
• Kannisto V., Nieminen M., Turpeinen O., 1999, Finnish Life Tables since 1751, "Demographic Research" Vol. 1, art. 1, Published 1 July 1999, www.demographic-research.org
• Karpiński A., 2000, W walce z niewidzialnym wrogiem - epidemie chorób zakaźnych w Rzeczpospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Instytut Historyczny PAN, Wyd. Neriton, Warszawa.
• Kędelski M., 1993, Regres demograficzny w Polsce 1981-1992, "Studia Demograficzne", nr 2/112: 3-14.
• Kuropka I., 1999, Natężenie zgonów według wieku jako czynnik przyrostu trwania życia ludności Dolnego Śląska w latach 1980-1998, "Studia Demograficzne", nr 2/136: 3-16.
• Lederberg J., 1997, Infectious disease as an evolutionary paradigm, "Emerging Infectious Diseases", Vol. 3, No. 4: 417-423.
• Lederberg J., 2000, Infectious History, "Science", Vol. 288: 287-293.
• Lussier M-H., Bourbeau R., Choiniere R. 2008, Does the recent evolution of Canadian mortality agree with the epidemiologic transition theory?, "Demographic Research", Vol. 18, art. 19, Published 20 June 2008, www.demographic-research.org
• Liczbińska G., 2005, Biologiczne i społeczne przyczyny umieralności dzieci w rejencji gdańskiej w II połowie XIX wieku, "Słupskie Prace Biologiczne", nr 1: 93-100.
• Mackenbach J.P., 1994, The epidemiologic transition theory, "Journal of Epidemiology and Community Health", Vol. 48, No. 4: 329-331.
• McKeown T., 1976, The modern rise of population, Edward Arnold, London.
• McKeown T., 2002, The Medical Contribution, [w:] B. Davey, A. Gray, C. Seale (eds.), Health and Disease, Open University Press, Philadelphia, 210-218.
• McKeown T., Record R.G., 1962, Reasons for the Decline of Mortality in England and Wales during the Nineteenth Century, "Population Studies", Vol. 16, No. 2: 94-122.
• Maksimowicz A., 1990, Wzorzec umieralności w kolejnych fazach przejścia, [w:] M. Okólski (red.), Teoria przejścia demograficznego, PWE, Warszawa, 118-163.
• McNeil W.H., 1977, Plagues and People, Doubleday Anchor Books, New York.
• Mechanizmy przemian ludnościowych. Globalna polityka ludnościowa, [w:] J. Balicki, E. Frątczak, Ch.B. Nam (red.), Przemiany ludnościowe: Fakty - interpretacje - oceny, t. 1, 2003, Instytut Politologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa.
• Meslé F., 2004, Mortality in Central and Eastern Europe: long-term trends and recent upturns, "Demographic Research" Special Collection 2, art. 3, Published 16 April 2004, www.demographic-research.org
• Morens D.M., Folkers G.K., Fauci A.S., 2004, The Challenge of Emerging and Re-emerging Infectious Diseases, "Nature", Vol. 430: 242-249.
• Nolte E., Shkolnikov V, McKee M., 2000, Changing mortality patterns in East and West Germany and Poland. I: Short-term during transition and in the 1990s., "Journal of Epidemiology and Community Health", Vol. 54, No. 12: 899-906.
• Olshansky S.J., Ault B., 1986, The Fourth Stage of the Epidemiologic Transition: the Age of delayed Degenerative Diseases, "The Milbank Quarterly", Vol. 64, No. 3: 355-391.
• Olshansky S.J., Carnes B.A., Rogers R.G., Smith L., 1997, Infectious Diseases - New and Ancient Threats to World Health, "Population Bulletin", Vol. 52, No. 2.
• Olshansky S.J, Carnes B.A., Rogers R.G., Smith L., 1998, Emerging infection diseases: The Fifth Stage of the Epidemiologic Transition?, "The World Health Statistics Quarterly", Vol. 51, No. 4: 207-213.
• Omran A.R., 1971a, The Epidemiologic Transition: A Theory of the Epidemiology of Population Change, "The Milbank Quarterly" 2005, Vol. 83, No. 4: 731-57. Reprinted from "The Milbank Memorial Fund Quarterly" 1971, Vol. 49, No. 4: 509-538.
• Omran A.R., 1971b, Abortion in the demographic transition, [w:] National Academy of Sciences. Office of the Foreign Secretary. Study Committee, Rapid population growth: consequences and policy implications, Baltimore, Johns Hopkins Press, POPLINE Document Number: 714073: 479-532.
• Omran A.R., 1979, Changing patterns of health and disease during the process of national development, [w:] G.L. Albrecht, P.C. Higgins (eds.), Health, illness and medicine: a reader in medical sociology, Rand McNally College Pub. Co., Chicago, 215-235.
• Omran A.R.,1983, The Epidemiologic Transition Theory. A Preliminary Update, "Journal of Tropical Pediatrics", Vol. 29: 305-316.
• Omran A.R., 1998, The Epidemiologic Transition Theory revisited thirty years later, "The World Health Statistics Quarterly", Vol. 51, No. 4: 99-119.
• Perrenoud A., 1989, Attenuation des crises et declin de la mortalite, "Annales de Demographie Historique", 13-29.
• Podrażka-Malka A., 2006, Przemiany umieralności w Polsce w latach 1988-2004 na tle przejścia epidemiologicznego, "Studia Demograficzne", nr 2/150: 3-65.
• Polskie tablice wymieralności 1931-1932, 1938, "Statystyka Polski" Ser. C, nr 91: 1-7.
• Polskie tablice wymieralności 1952-1953, 1956, "Przegląd Statystyczny", nr 4: 333-358.
• Preston S.H., Heuveline P., Guillot M., 2001, Demography: Measuring and Modeling Population Processes, Blackwell Publishers, Oxford.
• Riley J.C., Alter G., 1989, The Epidemiologic Transition and Morbidity, "Annales De Démographie Historique", 199-213. POPLINE Document Number: 300108.
• Riley J.C., Sheps M., Lingner J., Menken J., 1967, The effects of changing mortality on natality: some estimates from a simulation model, "Milbank Memorial Fund Quarterly", Vol. 45, No. 1: 77-97. POPLINE Document Number: 257735.
• Roczniki Demograficzne 1976, 2004, 2007, GUS, Warszawa.
• Rogers J., Nelson M.C., 1997, The Epidemiologic Transition Revisited: or What Happens if We Look Beneath the Surface?, "Health Transition Review", Vol. 7, No. 2: 241-255.
• Rogers R., Hackenberg R., 1987, Extending Epidemiologic Transition Theory: A New Stage, "Social Biology", Vol. 34, No. 3-4: 234-243.
• Salomon J.A., Murray C.J., 2002, The Epidemiologic Transition Revisited: Compositional Models for Causes of Death by Age and Sex, "Population and Development Review", Vol. 28, No. 2: 205-228.
• Schooneveldt M, Songer T, Zimmet P, Thoma K., 1988, Changing mortality patterns in Nauruans: an example of epidemiological transition, "Journal of Epidemiology and Community Health", No. 42: 89-95.
• Seyda B., 1973, Dzieje medycyny w zarysie, PZWL, Warszawa.
• Szulc S., 1928, Tablice województw poznańskiego i pomorskiego 1922 r., "Kwartalnik Statystyczny", Vol. V, nr 3: 907-950.
• Tabeau E., 1996, Mortality in Poland in 1989-93: a response to economic reforms?, "Studia Demograficzne", nr 1-2/123-124: 13-37.
• Vallin J., Mesle F., 2004, Convergences and divergences in mortality. A new approach to health transition, "Demographic Research", Special Collection 2, art. 2, Published 16 April 2004, www.demographic-research.org
• Vielrose E., 1951, Polskie tablice wymieralności 1948, "Studia i Prace Statystyczne", nr 2/3: 1-14.
• Vishnevsky A.G., Shkolnikov V., Vassin S.A., 1991 Epidemiological transition in the USSR as mirrored by regional differences, "Genus", No. 47: 79-101.
• Watson P., 1995, Explaining rising mortality among men in Eastern Europe, "Social Science and Medicine", Vol. 41, No. 7: 923-934.
• Wilmoth J.R., Andreev K., Jdanov D., Glei D.A., 2007, Methods Protocol for the Human Mortality Database, Last Revised: May 31, 2007 (Ver. 5), http://www.humanmortality.de/ (data dostępu: 12.11.2008).
• Wolleswinkel-van Den Bosch J.H., van Poppel F.W., Mackenbach J.P., 1996, Reclassifying Causes of Death to Study the Epidemiological Transition in the Netherlands, 1875-1992, "European Journal of Population", Vol. 12, No. 4: 327-361.
• Wolleswinkel-van den Bosch J.H., van Poppel F.W., Looman C.W., Mackenbach J.P., Cause-specific mortality in The Netherlands, 1875-1992: a formal analysis of the epidemiologic transition, 1997, "International Journal of Epidemiology", No. 26: 772-781.
• Wróblewska W., 2006, Analiza umieralności w Polsce w latach 1970-2003. Dekompozycja zmian w oczekiwanym trwaniu życia noworodka, "Studia Demograficzne", nr 1/149: 28-48.
• Zatoński W., Willett W., 2005, Changes in dietary fat and declining coronary heart disease in Poland: population based study, "British Medical Journal", Vol. 331: 187-188.
• Zatoński W., 2007, The East-West Health Gap in Europe - what are the causes?, "European Journal of Public Health", Vol. 17, No. 2: 121.