Wierszowana historiozofia wolności (1773-1830)

• Autorzy: Andrzej Waśko

Warianty tytułu

The Historiosophy of Polish Verse

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Tematem artykułu są związki poezji polskiej epoki oświecenia i wczesnego romantyzmu ze współczesną filozofią dziejów. Obok tematyki historii narodowej w poezji polskiej tego okresu daje się zauważyć także zainteresowanie historią powszechną ludzkości. Poeci polscy starają się określić pozycję Polski - dawnej i współczesnej - w historii powszechnej. Ukazują przebieg dziejów ludzkości oraz w różny sposób odpowiadają na pytanie, czym są dzieje i czy rządzą nimi jakieś stałe prawa. Franciszek Karpiński (1741-1825), wybitny reprezentant sentymentalizmu, opłakuje upadek złotej wolności szlacheckiej po I rozbiorze Polski (1772) oraz ukazuje historię, zgodnie z poglądami Jana Jakuba Rousseau, jako proces stopniowego upadku wolności w miarę oddalania się od pierwotnego stanu natury. Jakub Jasiński (1761-1794) uważa z kolei, że wolność jest prawem naturalnym człowieka, a historia spełni swój cel, gdy prawo to zostanie przywrócone dzięki zwycięstwu rewolucji francuskiej i polskiego powstania przeciwko zaborcom. Julian Ursyn Niemcewicz (1757-1841) twierdzi natomiast, że postęp nie jest możliwy, bo natura ludzka jest pełna wad, a historia ludzkości to "Boże igrzysko". Adam Mickiewicz (1798-1855) i Juliusz Słowacki (1809-1849), najwybitniejsi poeci polskiego romantyzmu, przedstawiają dzieje powszechne jako postęp wolności. Młody Mickiewicz w roku 1822 utożsamia postęp z realizacją haseł rewolucji francuskiej, choć krytycznie ocenia jej przebieg. Natomiast Słowacki w okresie powstania listopadowego (1830) za ideał ustroju gwarantującego wolność jednostki i narodu uznaje brytyjską monarchię konstytucyjną. Analizowane w artykule wiersze dowodzą, że poeci polscy rozpatrują sprawę polską na tle historii powszechnej. Ich spektrum ideowe obejmuje staropolską tradycję republikańską i myśl Rousseau (Karpiński), hasła rewolucji francuskiej (Jasiński, Mickiewicz) oraz liberalizm brytyjski (Słowacki). Niemcewicz natomiast jest pesymistą i nie wierzy w postęp. (abstrakt oryginalny)

EN

The theme of the article is that of Polish poetry during the Enlightenment and the early Romanticism of modern philosophy of history. Aside from the issues of national history contained in Polish poetry of this period, there can also be seen a common interest in the history of mankind. Polish poets were trying to determine the position of Poland - both ancient and modern - in history. They showed that the course of human history and the different ways of answering the question, what is going on and whether they were governed by a fixed rule of law. Franciszek Karpinski (1741-1825), an outstanding representative of sentimentality, mourned the collapse of the gold noble freedom after the partition of Poland (1772), and recounted history, according to the views of Jean-Jacques Rousseau, as a process of the gradual decline of freedom as you moved away from the original state of nature. Jakub Jasinski (1761-1794), in turn, believed that freedom is the natural right of man, and history would fulfil this goal, when the law was restored thanks to the victory of the French Revolution and the Polish uprising against the invaders. Julian Ursyn Niemcewicz (1757-1841) believed, however, that progress is not possible, because human nature is flawed, and the history of mankind is "God's Playground". Adam Mickiewicz (1798-1855) and Julius Słowacki (1809-1849), the most prominent poets of Polish romanticism, presented universal history as the progress of freedom. The young Mickiewicz in 1822 identified progress with the implementation of the slogans of the French Revolution, though he was critical of the course that it took. However, Słowacki, during the November Uprising (1830) thought that the ideal system to guarantee individual freedom and the nation was that of the British constitutional monarchy. The verses analyzed in the article show that the Polish poets considered Polish matters in the context of universal history. Their range included both the traditional Polish ideological republican tradition and the thought of Rousseau (Karpinski), the slogans of the French Revolution (Jasinski, Mickiewicz) and British liberalism (Słowacki). However, Niemcewicz was pessimistic and did not believe in progress. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Patriotyzm; Sytuacja polityczna; Wolność; Ruchy narodowo-wyzwoleńcze; Przegląd literatury

EN

History; Patriotism; Political situation; Freedom; National liberation movements; Literature review

• Czasopismo: Horyzonty Polityki
• Rocznik: 2013
• Tom: 4
• Numer: nr 6 Patriotyzm i tożsamość
• Strony: 55--75

Twórcy

autor

Andrzej Waśko

• Akademia Ignatianum w Krakowie

Bibliografia

• Grześkowiak-Krwawicz, A., 2006, Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Jasiński, J., 2002, Wiersze i poematy. Wybór, Dąbrowski, R., (oprać.), Universitas, Kraków.
• Karpiński, F., 1997, Poezje wybrane, Chachulski, T., (oprać.), BN ser. I, nr 89, Wrocław.
• Karpiński, F., 2005, Wiersze zebrane, cz. I, (wyd.), Chachulski, T., (oprać.), Ossolineum, Warszawa.
• Kleiner, J., 1930, Wstęp do J. Słowacki, Dzieła wszystkie, t. V, Lwów.
• Mickiewicz, A., 1997, Wybór poezyj, t. I, Zgorzelski, Cz., (oprać.), BN ser. I nr 6, wyd. VIII, Ossolineum, Wrocław.
• Olimp i ziemia. Powieść VII oryginalna, w: Niemcewicz, J.U., 1838, Dzieła poetyczne wierszem i prozą, t. 2, Lipsk.
• Pigoń, J., 1922, Historiozofia młodego Mickiewicza na tle literatury wieku oświecenia, w: Z epoki Mickiewicza studia i szkice, Lwów.
• Poezja powstania listopadowego, 1971, BN ser. I, nr 205, Ossolineum, Wrocław.
• Słowacki, J., 1952, Dzieła, t. 1, Krzyżanowski, J., (oprać.), Czytelnik, Wrocław.
• Słowacki, J., 1959, Liryki, Wydawnictwo PIW, Warszawa.
• Sobol, R., 1967, Ze studiów nad Karpińskim, Ossolineum, Wrocław.
• Szyjkowski, M., 1913, Myśl Jana Jakuba Rousseau w Polsce XVIII wieku, Kraków.
• Tretiak, J., 1904, Juliusz Słowacki. Historia ducha poety i jej odbicie w poezji, 1.1, Kraków.
• Zachmacz, Z.M., 1995, Jakub Jasiński. Generał i poeta, Wydawnictwo IBL, Warszawa.