OFE - Czy to przypadkiem nie złudny element systemu kapitałowego oraz gwarant bezpieczeństwa przyszłych emerytów?

• Autorzy: Tomasz Michalski , Adam Śliwiński

Warianty tytułu

Open Pension Funds. Is It Not by any Chance an Illusory Element of the Capital System and Security Guarantee for Future Old Age Pensioners?

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Problem systemów emerytalnych jest niezwykle ważny zarówno z punktu widzenia przeciętnego obywatela, jak i całej gospodarki. Każde planowane zmiany powinny być dogłębnie przemyślane oraz poparte badaniami i symulacjami, pokazującymi ich wpływ na funkcjonowanie wszystkich elementów systemu. Popełnia się kardynalny błąd rozważając jedynie poszczególne podsystemy. Śledząc toczącą się dyskusję, wydaje się, że właśnie tak się dzieje. Prezentowane badania dotyczą tematu reformy emerytalnej. Podajemy w nich najważniejsze fakty oraz na podstawie analizy dostępnych danych formułujemy wnioski dotyczące pojęcia systemu emerytalnego w Polsce i jego funkcjonowania w okresie od reformy z 1999 roku do chwili obecnej. We wstępie podkreśliliśmy, że nie chcemy odpowiadać na pytanie, czy wspomniana reforma wdrożyła w Polsce system emerytalny i czy zasadne jest takie określenie. Analizując jednak fakty, widać wyraźnie, że nie. System stanowi bowiem zbiór powiązanych ściśle ze sobą części. Według teorii systemów, aby dany układ nazwać systemem musi on być określony poprzez następujące elementy: • ścisłość - elementy powinny być ściśle powiązane i w taki sposób, aby było jednoznacznie wiadomo, co należy do systemu, a co nie, • niezmienność w toku trwania - niedopuszczalne jest, aby pewne elementy raz były traktowane jako system, a innym razem nie, • zupełność - nie może zawierać żadnych elementów nie należących do jego podsystemów, • funkcjonalność - wyodrębnienie ze względu na spełniane funkcje. Rozważając powyższe cechy w świetle systemu emerytalnego obowiązującego w Polsce, wyraźnie widać, że nie wszystkie są spełnione. Przykładem może być traktowanie filara I jako reliktu przeszłości, a nie elementu obowiązującego systemu. Zarówno prowadzona publicznie dyskusja, jak i wnioski wynikające z prezentowanych badań pokazują, że konieczne są zmiany. Powinny one mieć charakter kompleksowy w sensie podejścia do całości systemu, a nie tylko do jego poszczególnych podsystemów. Nie można reformować na przykład jedynie działania PTE bez poprawy efektywności kosztowej ZUS oraz wzrostu popularności filara III. Oczywisty jest fakt, że najbardziej zażarta dyskusja dotyczy filara II, zasady jego funkcjonowania wzbudzają bowiem najwięcej kontrowersji. Tworząc modyfikacje systemu, należy uwzględniać jego wszystkie elementy. Reforma jest potrzebna na poziomie filara I w zakresie zarówno wzrostu wspomnianej efektywności kosztowej funkcjonowania ZUS oraz efektywności obsługi płatnika składki, jak i samej polityki emerytalnej - na przykład ustalenie wieku emerytalnego. Jednocześnie należy rozważyć wdrożenie metod, które mogą podnieść efektywność działania PTE. Tutaj także ważne są rozwiązania w zakresie możliwości realizowanych strategii inwestycyjnych. Wydaje się uzasadnione uzależnienie strategii inwestycyjnych zarówno od ryzyka związanego z danym instrumentem finansowym, jak i przeciętnego okresu przejścia na emeryturę posiadacza danego rachunku. W chwili wejścia do systemu w prosty sposób można określić pozostały czas pracy do przejścia na emeryturę. PTE powinny wobec tego dopasowywać okres zwrotu z dokonywanych inwestycji od tego czasu. Na przykład w przypadku ludzi młodych można inwestować w dzieła sztuki czy nieruchomości. Natomiast w przypadku ludzi starszych, gdzie okres przejścia na emeryturę jest relatywnie krótki, należy inwestować w inwestycje bardziej płynne i zabezpieczające wartość portfela, np. obligacje skarbowe czy akcje dużych przedsiębiorstw. Przy wdrożeniu takich strategii filar II zbliżyłby się bardziej do rozwiązania kapitałowego. Ewentualnie można jeszcze rozważyć przeniesienie części ryzyka na ubezpieczonych, poprzez umożliwienie wyboru określonych funduszy, podobnie jak w przypadku ubezpieczeń na życie powiązanych z funduszami inwestycyjnymi, gdzie ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający. Wówczas należałoby radykalnie zmniejszyć prowizję wypłacaną PTE. W zakresie filara III wydaje się, że bardzo istotne jest pobudzenie świadomości społecznej, co doprowadzi do wzrostu popularności tego rozwiązania. W tym przypadku istotną rolę mogą odgrywać zachęty, na przykład podatkowe. Wielu właścicieli PTE jest również zaangażowanych kapitałowo w zakłady ubezpieczeń na życie. Wykorzystując wzrost zainteresowania filarem III, mieliby oni szansę optymalizować wyniki utracone z PTE w ramach czystej walki konkurencyjnej, realizowanej między prywatnymi podmiotami oferującymi ubezpieczenia na życie. Tutaj jeszcze należy podkreślić to co już wspomniano, a mianowicie fakt, że PTE obracają publicznymi pieniędzmi. To powoduje, że mimo iż są to instytucje prywatne, to jednak wydaje się uzasadnione, aby w zakresie zarówno ponoszonych kosztów, jak i oceny efektywności działania, były traktowane jako przedsiębiorstwa państwowe (ograniczone wynagrodzenia, przetargi na poszczególne zakupy czy usługi itp.). Warto również rozważyć wprowadzenie konieczności reinwestycji części wypracowanych zysków w określone branże w kraju, w celu pobudzania wzrostu gospodarczego. Chodzi tu o zyski wypracowane przez PTE, a nie o wzrost wartości funduszy gromadzonych w OFE. Sukces zmian funkcjonującego systemu emerytalnego w dużej mierze zależy od kształtowania świadomości społecznej. Nie ma bowiem idealnego rozwiązania. Potrzebne jest natomiast rozwiązanie, które będzie zaakceptowane przez obywateli. Warunkiem tego jest maksymalna transparentność w zakresie realizowanych transferów finansowych, jak i funkcjonowania instytucji, które stanowią elementy systemu. (fragment tekstu)

EN

The article deals with the discussion on the pension reform held in Poland in the years 1998-1999 and its effects observed at present. The article points to the discussion held publicly on the aforementioned topic. It stresses the fact that there are no substantive aspects constituting the basis for any changes and further modifications of the current solution (the word system is not used deliberately). The paper includes the comments the authors made during the discussions on the changes introduced recently. The first section of the article discusses the substantive aspects of the implementation of the pension reform in Poland. Next, it describes the major features of the current pension solution the functioning of the Open Pension Funds. The article uses the research results concerning the subject of pension funds. They present crucial facts and on the basis of available data the article draws conclusions with regard to the idea of the pension system in Poland and functioning since the reform of 1999 till today.(fragment of text)

Słowa kluczowe

PL

System emerytalny; Reforma systemu emerytalnego; Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE)

EN

Pension schemes; Pension system reform; Open Pension Funds (OPF)

• Czasopismo: Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów / Szkoła Główna Handlowa
• Rocznik: 2012
• Numer: z. 119
• Strony: 7--39

Twórcy

autor

Tomasz Michalski

• Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

autor

Adam Śliwiński

• Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Bibliografia

• Bezpieczeństwo dzięki różnorodności, Pełnomocnik Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego, Warszawa czerwiec 1997 r.
• Borowski M., OFE ukrywają prawdziwą wielkość prowizji dla akwizytorów, Wyborcz.biz 18.11.2009, http://wyborcza.biz/biznes/0,0.html
• Dryszel A., Słodkie życie za pieniądze emerytów, "Przegląd" z 7 lutego 2010 r.
• Dryszel A., Zarobić na emerycie, "Przegląd", Nr 25 (547), czerwiec 2010 r.
• Golinowska S., Czuplis-Rutkowska Z., Szczur M., System emerytalny i reformy w Polsce, w: S. Golinowska (red.), Systemy emerytalne - Wlk. Brytania, Szwecja, Włochy, Węgry i Polska, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1997.
• Gospodarka i czynniki demograficzne, a system emerytalny, Forum Finansowe, Warszawa czerwiec 2010 r.
• Lange O., Całość i rozwój w świetle cybernetyki. Dzieła, t. 7, Cybernetyka PWE-PAN, Warszawa 1977.
• Michalski T., Czy w Polsce mamy system emerytalny? Refleksje po pierwszej informacji ZUS o zewidencjonowanych składkach emerytalnych, w: Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, t. V, red. W. Sułkowska, Akademia Ekonomiczna Kraków, Kraków 2004.
• Michalski T., Demografia, czy OFE, gdzie szukać korekt w polskim systemie emerytalnym ?, IV Międzynarodowa Konferencja "Ubezpieczenia wobec wyzwań XXI wieku"; Organizator: Katedra Ubezpieczeń Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Rydzyna 2010.
• Nowakowska A., Balcerowicz: To politycy, nie OFE, rozsadzili finanse publiczne, "Gazeta Wyborcza" z 7 lutego 2011 r.
• Orenstein M. A., Privatizing Pensions. The Transnational Campaign for Social Security Reform, Princeton University Press, Princeton, Nowy Jork 2008.
• Oręziak L., Zlikwidować OFE, "Polityka", Nr 5 (2741), www. polityka.pl
• Raporty rynku OFE, Forum Finansowe, Warszawa wrzesień 2009 r.
• Rostowski J., OFE Nikomu niepotrzebna beczka prawie bez dna, "Gazeta Wyborcza" z 7 lutego 2011 r.
• Schultz H., Qui Boni, "NIE", Nr 35/2010.
• Sytuacja finansowa PTE w 2009 roku, Raport KNF 2010.
• Wielofunduszowość w systemie emerytalnym, Forum Finansowe, Warszawa styczeń 2010 r.
• Wiktorow A., Rynek OFE w Polsce, Raporty rynku OFE. Pierwsze Forum Finansowe, wrzesień 2009 r.