Rachunkowość czasu II wojny światowej w okupowanej Polsce: przypadek Generalnego Gubernatorstwa

• Autorzy: Mikołaj Turzyński

Warianty tytułu

Accounting During World War II in Occupied Poland: the Case of General Government

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem artykułu jest przedstawienie rozwiązań reformy rachunkowości przeprowadzonej podczas okupacji niemieckiej na ziemiach polskich włączonych do Generalnego Gubernatorstwa. Teza artykułu została sformułowana następująco: okupant traktował rachunkowość jako narzędzie sprawowania władzy, ukierunkowane przede wszystkim na sprawowanie kontroli. W celu uzasadnienia tezy przeprowadzono badania empiryczne o charakterze archiwalnym obejmujące dokumenty i akty prawne wydane przez okupanta niemieckiego podczas II wojny światowej. W artykule przedstawiono sytuację ekonomiczną Generalnego Gubernatorstwa, zagadnienia podatkowe, kwestie wprowadzenia jednolitego planu kont, rachunku kosztów, uproszczonej rachunkowości stosowanej w małych przedsiębiorstwach handlowych oraz kształtowania cen podczas wojny. Zawarte w artykule wyniki badań uzasadniają tezę, że władze nazistowskie maksymalizowały znaczenie funkcji kontrolnej rachunkowości, traktując ją jako narzędzie sprawowania władzy.(abstrakt oryginalny)

EN

The purpose of this article is to present the accounting reform during German occupation of Polish territories incorporated into the General Government. The thesis of the article is as follows: the occupation authorities treated accounting as a tool of governance, focused mainly on the exercise of control. In order to verify the thesis empirical research was conducted involving archival documents and legal acts issued by the German occupiers during World War II. The paper discusses the economic situation of the General Government, tax issues, introduction of a uniform chart of accounts, costing, simplified accounting used in small commercial enterprises and the shaping of prices during the war. The research findings presented in the article confirm the thesis that Nazi authorities maximized the role of the control function of ac-counting, treating it as a tool of governance.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Rachunkowość; Historia rachunkowości; Historia; Wojna Światowa II; Rachunek kosztów; Zakładowy plan kont

EN

Accounting; Accounting history; History; World War II; Cost accounting; Company chart of accounts

• Czasopismo: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Rocznik: 2014
• Tom: 80
• Numer: nr 136
• Strony: 225--243

Twórcy

autor

Mikołaj Turzyński

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Funnel W. (1998), Accounting in the service of the Holocaust, "Critical Perspectives on Accounting", vol. 9 (4), s. 435-464.
• Gater R. (1942), Przedmowa, [w:] K. Hackl, Główne zasady uproszczonej księgowości mniejszych przedsiębiorstw handlowych w Generalnym Gubernatorstwie; Anleitung für eine Mindest-Buchführung kleiner Handelsbetriebe im Generalgouvernement, Wydawnictwa Grupy Handlu w Grupie Głównej Gospodarki Przemysłowej i Ruchu Izby Centralnej dla Ogólnej Gospodarki w Generalnym Gubernatorstwie; Schriftenreihe der Gruppe Handel in der Hauptgruppe Gewerbliche Wirtschaft und Verkehr in der Zentralkammer für die Gesamtwirtschaft im Generalgouvernement, Verlag für Wirtschaft und Handwerk, Kraków.
• Gater R., Wittich R., Gerlach F. (1942), Jednolity plan kont dla zakładów przemysłowych w Generalnym Gubernatorstwie. Wytyczne dla wprowadzenia usystematyzowanej rachunkowości; Der Einheitskontenplan für Industriebetriebe im Generalgouvernement. Leitfaden für die Einführung eines geordneten Rechnungswesens, Kuratorium Rzeszy dla Spraw Gospodarczych. Placówka Służbowa w Generalnym Gubernatorstwie; Reischskuratorium für Wirtschaftlichkeit. Dienststelle Generalgouvernement, Beuth-Vertrieb, Berlin.
• Grunberger R. (1987), Historia społeczna Trzeciej Rzeszy. Tom I i II, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Hackl K. (1942), Główne zasady uproszczonej księgowości mniejszych przedsiębiorstw handlowych w Generalnym Gubernatorstwie; Anleitung für eine Mindest-Buchführung kleiner Handelsbetriebe im Generalgouvernement, Wydawnictwa Grupy Handlu w Grupie Głównej Gospodarki Przemysło-wej i Ruchu Izby Centralnej dla Ogólnej Gospodarki w Generalnym Gubernatorstwie; Schriftenreihe der Gruppe Handel in der Hauptgruppe Gewerbliche Wirtschaft und Verkehr in der Zentralkammer für die Gesamtwirtschaft im Generalgouvernement, Verlag für Wirtschaft und Handwerk, Kraków.
• Iwaszkiewicz Z. (1941), Teoria i praktyka księgowości kupieckiej. Zasady systemu podwójnego. Księgowość w handlu detalicznym. Metody: tabelaryczna i włoska, Nakładem Związku Księgowych, Wydawnictwo Polskie, Warszawa.
• Jaruga A., Szychta A. (1997), The origin and evolution of charts of accounts in Poland, "European Accounting Review", vol. 6, issue 3, s. 509-526.
• Jastrzębowski W. (1946), Gospodarka niemiecka w Polsce 1939-1944, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa.
• Kłosiński T. (1947), Polityka przemysłowa okupanta w Generalnym Gubernatorstwie, Instytut Zachodni, Poznań.
• Landau Z. (1963), Kronika lat wojny i okupacji. Tom 3: Lipiec 1943 - luty 1944, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Lippmann E., Wilson P. (2007), The culpability of accounting in perpetuating the Holocaust, "Accounting History", vol. 12 (3), s. 283-303.
• Łuczak Cz. (1982), Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Łuczak Cz. (1979), Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Madajczyk Cz. (1970), Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. Tom I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Madajczyk Cz. (1961), Generalna Gubernia w planach hitlerowskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Peche T. (1967), Teoretyczne podstawy rachunkowości, Wojskowa Akademia Polityczna, Warszawa.
• Richard J. (1995), The evolution of accounting chart models in Europe from 1900 to 1945, "European Accounting Review", vol. 4 (1), s. 87-124.
• Rusiński W. (1986), Zarys historii gospodarczej Polski na tle dziejów gospodarczych powszechnych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Rusiński W. (1973), Rozwój gospodarczy ziem polskich, Książka i Wiedza, Warszawa 1973.
• Skalski W. (1944), Ocena działalności przedsiębiorstw na podstawie zamknięć rachunkowych, Nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Londyn.
• Sobańska I. (1997), Tendencje rozwoju rachunku kosztów w Niemczech, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Szychta A. (2001), Zarys rozwoju planu kont w Polsce, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", t. 6 (62), SKwP, Warszawa.
• Rozporządzenie Rządu Generalnego Gubernatorstwa o prowadzeniu książki przychodu towarów z 30 września 1941 r., Dz. Rozp. GG nr 93, s. 576.
• Rozporządzenie o kształtowaniu cen w Generalnym Gubernatorstwie z 12 kwietnia 1940 r., Dz. Rozp. GG nr I, s. 131.
• Rozporządzenie celem zwalczania podbijania cen z 23 stycznia 1940 r., GGP I, s. 8
• Rozporządzenie Ministrów Przemysłu i Handlu oraz Skarbu z 20 kwietnia 1934 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. o zasadach sporządzania bilansów, zamknięć rachunkowych i sprawozdań osób prawnych obowiązanych do prowadzenia ksiąg handlowych, Dz. U. RP nr 37, poz. 337.