Wczesnośredniowieczna zabudowa Góry Katedralnej w Chełmie jako przykład europejskiego dziedzictwa kulturowego

• Autorzy: Tomasz Dzieńkowski

Warianty tytułu

The Early Middle-Age Superstructure of the Cathedral Mountain in Chełm as an Example of the European Cultural Heritage

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Początki XIII-wiecznego Chełma łączą się w sposób szczególny z Górą Katedralną - miejscem, gdzie znajdowało się centrum władzy książęcej i sakralnej. Tutaj zapadały decyzje polityczne i gospodarcze istotne dla całego regionu, a rangę "przestrzeni siły" podkreślała wzniesiona monumentalna zabudowa, pałace: książęcy oraz biskupi, a także przepiękne świątynie, opisywane w "Kronice halicko-wołyńskiej": "Zbudował cerkiew świętego Jana piękną i doskonałą. Struktura jej taka była. Arkady z każdego rogu sklepienie a podstawa ich na głowach ludzkich, stworzonych przez niejakiego rzemieślnika. Okna, upiększone szkłem rzymskim. Wchodząc do ołtarza stoją dwie kolumny, całe kamienne i na nich arkada/sklepienie i wyżej kopuła ozdobiona złotymi gwiazdami na lazurze. Wewnętrzna jej posadzka była odlana z miedzi i ołowiu czystego tak błyszczącego, jak zwierciadło. Drzwi jej dwoje ozdobionych kamieniem halickim białym i zielonym chełmskim ciosanym. Wyrzeźbione przez niejakiego mistrza Awdieja ozdobami wszystkich barwach i złocie. Z przodu ich zrobiony był Zbawiciel, a na północnych święty Jan, który budził zadziwienie patrzących". (fragment tekstu)

EN

The origins of Chełm are inexplicably connected with the Cathedral Mountain - a place where the centre of princely and sacral authority was found. Archaeological excavations carried out in the last 100 years have proved the existence of a unique, 13th century establishment comprising the prince's residence and a sacral structure built in brick. This discovery puts before us a major challenge of introducing relics into social circulation. It appears necessary to create a "municipal conservatory programme" for the site of High Mountain, which would take into account the archaeological, historical and architectonic characteristics of the object, and would constitute a foundation for further preservative and exhibitory actions. Another step is a discussion on how to properly preserve and protect the walls and in what manner to exhibit them. For purpose of comparison one might take a look at the restoration of relics in Ostrów Lednicki, Gniezno, Poznań, Gdańsk or Cracow. An interesting example is the Archaeological Park in Xanten (North Rhine - Westphalia, Germany). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Architektura; Dziedzictwo kulturowe; Zabytkowe zespoły miejskie

EN

History; Architecture; Cultural heritage; Historic urban areas

• Czasopismo: Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej
• Rocznik: 2014
• Numer: R. 12, z. 6 Daniel Romanowicz i jego czasy
• Strony: 113--129

Twórcy

autor

Tomasz Dzieńkowski

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Bibliografia

• Archaeologica Hereditas. Konserwacja zapobiegawcza środowiska, red. Z. Kobyliński, J. Wysocki, Warszawa-Zielona Góra 2012Ruszkowska U., Czy na Górce Chełmskiej znajdowało się miejsce kultu pogańskiego?, "Eastern Review", 2000, t. 4.
• Brykowska M., Studia nad wschodnim zasięgiem architektury ceglanej, [w:] Cegła w architekturze środkowo-wschodniej Europy. Historia-metody badań- konserwacja. Materiały z sesji zorganizowanej w dniach 4-11 września 1996 roku z Muzeum Zamkowym w Malborku, red. M. Arszyński, M. Mierzwiński, Malbork 2002.
• Buko A., Monumentalna zabudowa Góry Katedralnej w Chełmie we wczesnym średniowieczu, "Archaeologia Historica Polona", 2005, t. 15, z. 1.
• Buko A., Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Gołub S., Petryk W., Rodzińska- -Chorąży T., Palatium czy zespół rezydencjalny? Północna część Góry Katedralnej w Chełmie (Wysoka Górka) w świetle wyników najnowszych badań, "Sprawozdania Archeologiczne", 2014 (w druku).
• Buko A., Dzieńkowski T., Gołub S., Rezydencja książęca na "Wysokiej Górce" w Chełmie w świetle wyników badań archeologicznych z lat 2010-2012, "Rocznik Chełmski", 2012, t. 16.
• Charowska E., Walory ochronne, wystawiennicze oraz estetyka kompozycji architektonicznej kompleksu muzealno-ochronnego ruin łaźni rzymskich miasta Colona Ulepia Trafiana w Parku Archeologicznym w Anten, Niemcy, [w:] Archaeologica Hereditas. Konserwacja zapobiegawcza środowiska, red. Z. Kobyliński, J. Wysocki, Warszawa-Zielona Góra 2012.
• Dąbrowski D., Daniel Romanowicz król Rusi (ok. 1201-1264). Biografia polityczna, Kraków 2012.
• Dąbrowski D., Góra Katedralna w Chełmie w świetle źródeł pisanych, maszynopis, Bydgoszcz 2013.
• Dzieńkowski T., Średniowieczny ośrodek chełmski w świetle źródeł archeologicznych, "Analecta Archaeologica Ressoviensia", 7, 2012 [=Archeologia w mieście, miasto w archeologii, red. A. Rozwałka].
• Gołub S., Polsko-ukraiński projekt badań cerkwi Bogurodzicy wybudowanej w Chełmie przez Daniela Romanowicza w XIII w. Wstępne wyniki badań, "Rocznik Chełmski", 2013, t. 17.
• Gurba J., Kutyłowska I., Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Chełmie Lubelskim, "Sprawozdania Archeologiczne", 1970, t. 22.
• Kadłuczka K., Możliwości ekspozycyjne reliktów architektury na stanowiskach archeologicznych, [w:] Metodyka badań archeologiczno-architektonicznych, red. Z. Kobyliński, Warszawa 1999.
• Międzynarodowa Konferencja Konserwatorska Kraków 2000. Dziedzictwo kulturowe fundamentem rozwoju cywilizacji. 23-26 października 2000. Materiały konferencyjne, red. A. Kadłuczka, Kraków 2000.
• Natkański K., Początki kultu na Górce Chełmskiej, "Eastern Review", 2000, t. 4.
• Paleta M., Obraz przeszłości w narracjach współczesności, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska, Poznań 2012.
• Ruszkowska U., Czy na Górce Chełmskiej znajdowało się miejsce kultu pogańskiego?, "Eastern Review", 2000, t. 4.
• Skibiński S., Zabezpieczanie i konserwacja reliktów architektonicznych odkrytych podczas wykopalisk architektonicznych, [w:] Metodyka badań archeologiczno-architektonicznych, red. Z. Kobyliński, Warszawa 1999.
• Wysocki J., Uwagi o problemie uczytelniania reliktów architektonicznych, [w:] Metodyka badań archeologiczno-architektonicznych, red. Z. Kobyliński, Warszawa 1999.
• Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003-2005, red. A. Buko, Warszawa 2009.
• Раппопорт П. А., Холм, "Советская археология", 1954, t. 20.