Ekonomiczne aspekty decyzji o otwarciu granicy PRL -NRD

• Autorzy: Bartosz Stefańczyk

Warianty tytułu

Economic Aspects of the Decision to Open the Border Between Polish People's Republic and the German Democratic Republic

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Od 1 stycznia 1972 r. Polacy oraz wschodni Niemcy mogli przekraczać granice obu państw na podstawie dowodu osobistego - bez konieczności posiadania wiz i paszportów. Przedmiotem opracowania jest ów społeczno-polityczno-gospodarczy eksperyment między dwoma państwami socjalistycznymi. Przedstawiono motywy otwarcia granicy PRL-NRD, jej pierwszy i najlepszy zarazem rok 1972 oraz proces stopniowego ograniczania ruchu podróżnych, a raczej ograniczania wyjazdów polskich turystów i próby zaktywizowania podróżnych z NRD. Otwarcie granicy oznaczało znacznie więcej niż tylko wprowadzenie ruchu bezwizowego i bezpaszportowego. Wiązało się na początku również z nieograniczonym nabywaniem i przewożeniem waluty kraju sąsiedniego oraz z licznymi ułatwieniami celnymi. Dlatego też ograniczanie ruchu oznaczało głównie - choć, jak się okaże, nie tylko - wprowadzanie utrudnień w sferze celno-dewizowej. (fragment tekstu)

EN

The article deals with the economic side of the so called open border between Poland and East Germany (GDR). The new regulations introduced on 1st January 1972 meant that tourists from both countries could visit the other state without the necessity of having a visa, passport or an invitation, but just an identity card. Moreover, the travelers could exchange an unlimited amount of the other country's currency and the customs control had been substantially reduced. The decision of opening the border was taken in order to show liberal attitudes of new leaders of Poland and GDR. East Germany needed more international cooperation and opportunities for its citizens to go abroad. Polish leaders, on the other hand, might have seen a chance of improving the market supply in Poland thanks to the introduced facilities for tourism. The total number of travelers in both directions increased dramatically - from around 0,7 million in 1971 to over 16 million in the best year of the cooperation (1972). The new regulations resulted not only in a development of tourism but also caused difficulties in both economies. Mainly the Polish tourists, but also the Germans, treated the open border as a chance to buy the lacking, cheaper or higher quality goods in the other country. This led to an uncontrolled increase of trade (mainly import to Poland) and to serious problems with supply in the border regions (mainly in GDR). As a result both countries started introducing different kind of limitations (especially relating to the customs regulations and the allowed amount of currency to exchange) trying to decrease the trade and the black market. The development of private trade across the border seems to be a breath of free market in the centrally planned economy. The border was practically closed for tourists by East Germany in October 1980 due to the development of Solidarity movement in Poland. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Granice państwa; Przemiany polityczne; Ruch turystyczny

EN

State boundaries; Political changes; Tourist movement

• Czasopismo: Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace / Szkoła Główna Handlowa
• Rocznik: 2010
• Numer: nr 2
• Strony: 189--212

Twórcy

autor

Bartosz Stefańczyk

Bibliografia

• AAN, GKKFiT, 16/89, Pismo MF do MSZ w sprawie instrukcji negocjacyjnej w sprawie umowy między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Niemiecką Republiką Demokratyczną o ruchu podróżnych i rozwoju turystyki, s. 175.
• AAN KC XI/555, Notatka w sprawie bezpaszportowego ruchu granicznego między PRL a NRD.
• AAN MHWiU 2/51, Notatka w sprawie obsługi handlowej w miejscowościach przygranicznych w związku z realizacją umowy zawartej pomiędzy PRL i NRD o wzajemnych podróżach obywateli obu państw, 5.06.1972, s. 6.
• AAN NBP 1/408, Zarządzenie Nr B/27 z dn. 21 grudnia 1972, s. 225.
• Ambasador w Berlinie o przyjazdach obywateli PRL do NRD, Berlin 26 kwietnia 1972 r., w:Polskie dokumenty dyplomatyczne 1972, red. W. Borodziej, PISM, Warszawa 2005, s. 222-223.
• AMSZ Dep. I, 16/77, w. 7, Notatka z rozmów ministrów finansów NRD i PRL w sprawie ruchu turystycznego między obu krajami, s. 2.
• AMSZ Dep. I, 16/77, w. 7, Notatka z rozmowy z radcą Ambasady NRD w Warszawy tow. M. Schmidtem,s. 1.
• AMSZ Dep. I, 16/77, w. 7, Informacja Departamentu Konsularnego w sprawie wprowadzenia w życie postanowień umowy zawartej w dniu 25 listopada 1971 roku pomiędzy Rządami PRL i NRD o wzajemnych podróżach obywateli obu państw, 4.12.1971.
• AMSZ Dep. I, 16/77, w. 7, Protokół dodatkowy do Umowy między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Niemieckiej Republiki Demokratycznej o wzajemnych podróżach obywateli obu Państw,podpisanej w Warszawie dnia 25 listopada 1971 roku.
• AMSZ, Dep. I, 16/77, w. 7, Uwagi Wydziału Konsularnego Ambasady w Berlinie dla MSW.
• AMSZ Dep. I, 16/77, w. 7, Notatka na temat realizacji ułatwień celnych na granicy PRL-NRD, prawdopodobnie październik 1972 r., s. 14.
• AMSZ Dep. I, 16/77, w. 7, Zarządzenie nr 83 prezesa RM z dn. 14.11.1972 w spr. utworzenia rządowej Komisji do unormowania wzajemnych rozliczeń między Polską a NRD z tytułu turystyki.
• AMSZ Dep. I, 37/78, w. 8, Pismo Ambasady PRL w NRD dotyczące oceny bezpaszportowego i bezwizowego ruchu podróżnych oraz wymiany turystycznej między PRL i NRD, 18.03.1974, s. 3.
• AMSZ Dep. I, 15/80, w. 5, Informacja dotycząca postaw części obywateli polskich przybywających do Niemieckiej Republiki Demokratycznej, 11.10.1976.
• AMSZ Dep. I, 15/80, w. 5, Informacja w sprawie stosowania przez organy celne NRD zakazów wywozu niektórych towarów oraz zastosowania ograniczeń celnych przez organy celne PRL, 11.12.1976.
• AMSZ Dep. I, 4/79, w. 5, Ogólna ocena bezpaszportowego i bezwizowego ruchu podróżnych między PRL a NRD, pierwsza połowa 1975 roku, s. 3.
• Biuletyn Urzędowy Głównego Urzędu Ceł (dalej Biul.Urz. GUC) 1971 nr 13 poz. 71.
• Borodziej W., Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwa NRD wobec PRL. Wstępny zarys problematyki,w: Polska-Niemcy-Europa. Księga Jubileuszowa z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin profesora Jerzego Holzera, red. W. Borodziej et al., Rytm, Warszawa 2000.
• Borodziej W., Moskiewska kuchnia polskiej polityki zagranicznej:rok 1972, w: Kuchnia władzy. Księga pamiątkowa z okazji 70-tej rocznicy urodzin Andrzeja Garlickiego,red. W. Borodziej, J. Kochanowski, Czytelnik, Warszawa 2005.
• Ciok S., Problematyka obszarów Polski południowo-zachodniej. Studium społeczno-ekonomiczne, PWN,Warszawa-Wrocław 1990.
• Ciok S., Pogranicze polsko-niemieckie, problemy współpracy transgranicznej, Wyd. UWr., Wrocław2004.
• Czechowski Z., Ułatwienia formalnoprawne w międzynarodowym ruchu turystycznym w systemie prawa polskiego, Instytut Turystyki, Warszawa 1977.
• Derlatka T., Polska-NRD: gospodarka, współpraca, PWE, Warszawa 1973.
• DzU PRL 1972 nr 4 poz. 18.
• DzU PRL 1972 nr 12 poz. 88 par. 2 ust. 2.
• DzU PRL 1971 nr 35 poz. 306.
• Goban-Klas T., Opinie Polaków o ruchu granicznym PRL-NRD, "Sprawy Międzynarodowe" nr 11,1973.
• Godawa M., PRL-ZSRR-NRD-CSRS. Współpraca gospodarcza i naukowo-techniczna, PISM, Warszawa1976.
• Graefe K. H., Zu den deutsch-polnischen Beziehungen 1945-1990.Die Oder-Neisse-Grenze - Grundvoraussetzung für deutsch-polnische Versöhnung, w: Ziemie zachodnie.Polska-Niemcy. Integracja europejska, red. C. Osękowski, Wyd. Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2001.
• Groźba nad NRD, opr. J. Kochanowski, "Karta" nr 28, 1999.
• Honecker E., Artykuły i przemówienia 1971-1976, KiW, Warszawa 1976, s. 70.
• Hübner P., Hübner C., Sozialismusalssoziale Frage. Sozialpolitik in der DDR und Polen 1968-1976, Böhlau Verlag, Köln 2008.
• IPN BU 1510/3631, Wybrane zagadnienia bezpaszportowego ruchu turystycznego pomiędzy PRL i NRD za okres 1.1.1972-31.12.1975, praca magisterska kpt. Andrzeja Kowalskiego pod kier. dr. Eugeniusza Cileckiego, Akademia Spraw Wewnętrznych, Instytut Kryminalistyki i Kryminologii, Warszawa 1976, s. 37.
• IPN BU 0365/102 t. 1, Informacja o ruchu turystycznym między PRL a NRD na terenie pow. Lubusko, 12.10.1972, s. 67.
• IPN BU 1596/1157, Szyfrogram nr 1862/IV z Berlina, 2.11.1986, s. 261.
• IPN BU 1596/1157, Szyfrogram nr 4573/I z Berlina, 29.03.89, k. 296 v.
• Informacja o bezpaszportowym i bezwizowym ruchu podróżnych i wymianie turystycznej między Polską i NRD, 9 (maj 1974), w: Tomala M., Polityka i dyplomacja polska wobec Niemiec, t. 2: 1971-1990, Elipsa, Warszawa 2006, s. 80-81.
• Jasiński L. J., Stosunki gospodarcze z zagranicą w PRL, IKiCHZ, Warszawa 1994.
• Jasiński L. J., Polskie kontakty gospodarcze z zagranicą w XX wieku, Wyd. WWSE, Warszawa 2003.
• Kożuchowski H., Wymiana przygraniczna, w: Rozwój społeczno-ekonomiczny obszarów przygranicznych: materiały na konferencję, red. B. Winiarski, M. Musiał, M. Klamut, PAN, Wrocław 1979.
• Kwilecki A., Przemiany społeczne na pograniczu po otwarciu granicy, w: PRL-NRD. Sojusz i współpraca.30-lecie PRL, 25-lecie NRD, red. J. Sułek, PISM, Warszawa 1974.
• Kwilecki A., Problematyka socjologiczna ruchu granicznego i kontaktów ludnościowych Polska-NRD, "Przegląd Zachodni" nr 4, 1974.
• Koćwin L., Polityczne determinanty polsko-wschodnio niemieckich stosunków przygranicznych 1949-1990, Wyd. UWr., Wrocław 1993.
• Lisiecki S., Słubice jako miasto pogranicza, w: Słubice 1945-1995, red. M. Rutowska, Słubice Urząd Miejski, Słubice 1996.
• Misala J., Polsko-niemieckie powiązania gospodarcze w XX wieku, Fundacja im. Friedricha Eberta,Warszawa 1992.
• Misala J., Nierejestrowana działalność gospodarcza w stosunkach Polski z zagranicą, Warszawa 1987.
• Majowski M., Polska Ludowa zaprasza. Polityka turystyczna w czasach Edwarda Gierka, Trio, Warszawa 2008.
• Markiewicz R., Sas G., Polska Rzeczpospolita Ludowa-Niemiecka Republika Demokratyczna. 1970-1981.Dokumenty i materiały, PISM, Warszawa 1983.
• Notatka w sprawie wystąpienia KC SED dotyczącego konieczności wzmożenia działań przeciwko negatywnym zjawiskom nielegalnego handlu występującym w bezpaszportowym i bezwizowym ruchu podróżnych i turystyce między PRL i NRD, w: Tomala M., Polityka i dyplomacja polska wobec Niemiec, t. 2: 1971-1990, Elipsa, Warszawa 2006, s. 105.
• Notatka informacyjna z rozmowy w dniu 4.07.1978 z chargé d'affaires Ambasady NRD w PRL F. Baumanem nt. negatywnych zjawisk w ruchu bezpaszportowo-bezwizowym, w: Tomala M., Polityka i dyplomacja polska wobec Niemiec, t. 2: 1971-1990, Elipsa, Warszawa 2006, s. 118.
• Osękowski C., Kontakty i współpraca polsko-niemiecka na pograniczu od zakończenia wojny do zjednoczenia Niemiec, w: C. Osękowski, H. Szczegóła, Pogranicze polsko-niemieckie w okresie transformacji (1989-1997), WSP, Zielona Góra 1999.
• Osękowski C., Otwarta granica pomiędzy NRD i Polską w latach siedemdziesiątych. Wymiar polityczny, gospodarczy i społeczny, w: Przyjaźń nakazana? Stosunki między NRD i Polską w latach 1949-1990, red. B. Kerski, A. Kotula, K. Wóycicki, Instytut Niemiec i Europy Północnej, Szczecin 2003.
• Pilna notatka MHZ o wymianie handlowej z NRD, Warszawa, 16 października 1972 r., w: Polskie dokumenty dyplomatyczne 1972, red. W. Borodziej, PISM, Warszawa 2005, s. 577-578.
• Pilna notatka o rozmowach między delegacjami NRD i PRL w sprawie ruchu osobowego między obu krajami, Warszawa 27.10.1980, w: Tomala M., Polityka i dyplomacja polska wobec Niemiec, t. 2: 1971-1990, Elipsa, Warszawa 2006, s. 127-128.
• Polskie dokumenty dyplomatyczne 1972, red. W. Borodziej, PISM, Warszawa 2005.
• Polskie dokumenty dyplomatyczne 1973, red. P.M. Majewski, PISM, Warszawa 2006.
• PRL w oczach STASI,cz. I: Dokumenty z lat 1971, 1980-1982, opr. W. Borodziej, J. Kochanowski, Wyd. Fakt, Warszawa 1995.
• Przyjaźń nakazana? Stosunki między NRD i Polską w latach 1949-1990, red. B. Kerski, A. Kotula, K. Wóycicki, Instytut Niemiec i Europy Północnej, Szczecin 2003.
• Socjologiczny zwiad po otwarciu granic PRL-NRD, oprac. J. Kochanowski, "Polski Przegląd Dyplomatyczny" nr 2, 2001.
• Sowiński P., Wakacje w Polsce Ludowej. Polityka władz i ruch turystyczny (1945-1989), Trio, Warszawa 2005.
• Sowiński P., Turystyka zagraniczna a czarny rynek w Polsce (1956-1989), w: Socjalizm w życiu powszednim, dyktatura a społeczeństwo w NRD i PRL, red. S. Kott, M. Kula, T. Lindberg, Trio, Warszawa 2006.
• Szacunek skutków ekonomiczno-finansowych otwarcia granicy dla ruchu turystycznego między Polską a NRD, Ministerstwo Finansów, Warszawa 1972, s. 17.
• Szyfrogram nr 12842 z Berlina nadany 24.11.72, w: Polskie dokumenty dyplomatyczne 1972, red. W. Borodziej, PISM, Warszawa 2005, s. 634-635.
• Szyfrogram nr 13186 z Berlina nadany 2.12.72, w: Polskie dokumenty dyplomatyczne 1972, red. W. Borodziej, PISM, Warszawa 2005, s. 665.
• Tomala M., Polityka i dyplomacja polska wobec Niemiec, t. 2: 1971-1990, Elipsa, Warszawa 2006.
• Turystyka i wypoczynek 1974, GUS, Warszawa 1975.
• Turystyka i wypoczynek 1978, GUS, Warszawa 1979.
• Umowy graniczne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wyb.i oprac. F. Jarzyna, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1974.
• Wasiak K., Wpływ otwartej granicy pomiędzy Polską i NRD na przebieg procesów internacjonalistycznych, Wyd. Nauk. WSP, Szczecin 1985.
• Współpraca na obszarach przygranicznych PRL-NRD, red. K. Fiedor, Wyd. UWr., Wrocław 1987.
• Współpraca przygraniczna PRL-NRD, red. H. Szczegóła, K.H. Graefe, Wyd. WSP w Zielonej Górze, Zielona Góra-Drezno 1984.
• Wasiak K., Przygraniczna współpraca PRL-NRD w dziedzinie turystyki i sportu, w: Współpraca przygraniczna PRL-NRD, red. H. Szczegóła, K.H. Graefe, Wyd. WSP w Zielonej Górze, Zielona Góra-Drezno 1984, s. 132.
• Wasiak K., Wpływ otwartej granicy pomiędzy Polską i NRD na przebieg procesów internacjonalizacyjnych, Wyd. Nauk. WSP, Szczecin 1985, s. 64.
• Z rozmowy Szewczyka z radcami krajów socjalistycznych, w: Polskie dokumenty dyplomatyczne 1972, red. W. Borodziej, PISM, Warszawa 2005, s. 716.
• Zarządzenie nr 13 Prezesa GUC z dnia 6 lipca 1974 r. w sprawie wymiany towarowej województw przygranicznych PRL i NRD, Biul.Urz. GUC 1974 nr 7 poz. 26.