Uwarunkowania współczesnych zmian w sieci szkół podstawowych na obszarach wiejskich województwa małopolskiego

• Autorzy: Agnieszka Gil , Marcin Semczuk

Warianty tytułu

The Conditioning of Contemporary Changes in the Network of Primary Schools in Rural Areas of the Malopolskie Voivodeship

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedmiot prezentowanych badań stanowiło szkolnictwo podstawowe zawężone do I i II etapu edukacyjnego (klasy I-III i IV-VI) na obszarach wiejskich województwa małopolskiego. Celem opracowania było wskazanie uwarunkowań funkcjonowania sieci szkół podstawowych oraz konsekwencji likwidacji szkół w kształceniu młodzieży. W artykule wykorzystano dane z lat 2000-2012 dotyczące liczby uczniów oraz szkół podstawowych, a także uczących w tych szkołach nauczycieli oraz stanu zaludnienia miejscowości Małopolski, udostępnione przez BDL GUS. Do realizacji postawionego celu badawczego wykorzystano również wyniki własnych badań bezpośrednich, przeprowadzonych w szkołach za pomocą metody sondażu diagnostycznego, oraz studia literatury przedmiotu, w tym aktów prawnych. Badaniom poddano 12 szkół podstawowych zlokalizowanych w powiecie miechowskim. Objęto nimi dwie grupy respondentów. Pierwszą stanowili opiekunowie uczniów, a drugą - dyrektorzy szkół. Badanie objęło 705 osób. W wyniku niekorzystnych tendencji demograficznych (ryc. 1) w województwie małopolskim w latach2000-2012 na obszarach wiejskich liczba uczniów zmniejszyła się o 30% (ryc. 2). W konsekwencji likwidacji uległy 143 szkoły podstawowe, co stanowiło 12% ich ogólnej liczby (ryc. 3). Zamknięto głównie małe szkoły wiejskie, z obszarów typowo rolniczych w północno-wschodniej części województwa oraz z jego słabiej zaludnionych obszarów południowo-wschodnich (ryc. 4). W mniejszym stopniu proces ten objął miasta, gdzie spadek liczby dzieci w przeliczeniu na szkołę był znacznie wyższy w porównaniu do obszarów wiejskich. Liczba zlikwidowanych szkół byłaby zapewne znacznie większa, gdyby nie aktywność lokalnych społeczności. Korzystały one z możliwości przejęcia szkoły dzięki zakładaniu stowarzyszeń i organizacji społecznych oraz w dalszym etapie - zmianie organu prowadzącego (ryc. 5). W konsekwencji tych procesów znacznie zmieniło się w regionie rozmieszczenie szkół. Badania przeprowadzone w szkołach powiatu miechowskiego wskazują, że średni czas dojazdu z miejsca zamieszkania do placówki wynosi 21 min, a najdłuższy jest do tych szkół, w otoczeniu których zlikwidowano minimum dwie placówki (ryc. 6). Najwięcej uczniów, bo ok. 60%, dojeżdża do badanych szkół autobusami. Bezpośrednio z formą organizacji dowozu wiąże się udział uczniów w zajęciach pozalekcyjnych. Tylko 44% uczniów z badanych szkół podstawowych powiatu miechowskiego uczęszczało na zajęcia pozalekcyjne. (abstrakt oryginalny)

EN

The subject of the research presented was primary education narrowed down to the first and second stages (gradesl-3 and 4-6) within the rural areas of Malopolskie Voivodeship. The aim of the study was to determine the operating conditions of the network of primary schools and the consequences of closing schools on youth education. The article utilises data from the years 2000-2012 concerning the number of pupils and primary schools, as well as teachers working at those establishments, and the state of the population of Malopolska's (Lesser Poland's) villages, made available by GUS BDL (Central Statistical Office - Local Data Bank). In order to achieve the research objective the results of own direct studies were also used, conducted in schools via the diagnostic survey method, as well as studies of literature on the subject, including legal acts. Twelve primary schools were subject to research, all located in the district of Miechow. The studies were directed at two groups of respondents. The first group consisted of students' guardians; the second - the head teachers of the surveyed schools. A group of 705 respondents was covered by the survey. Due to unfavourable demographic trends (Fig. 1) in the rural areas of the Malopolskie Voivodeship in the years 2000-2012, the number of students fell by 30% (Fig. 2). The consequence of this was the closure of 143 primary schools, which meant reducing their number by 12% (Fig. 3). Mostly small rural schools were closed in the typically agricultural areas of the north-eastern part of the voivodeship, and less populated areas of south-eastern and eastern Malopolska (Fig. 5). This process also took place in cities, to a lesser extent, where the decline in the number of children per school is significantly higher as compared to the rural areas (Fig. 4). The number of closed schools would have been much higher if not for the actions of the local communities. They exploited the opportunity to take over schools through the establishment of associations and social organisations and, at the next stage - to change the managing authority (Fig. 6). As a result, the location of schools changed considerably. Studies conducted in schools of the Miechow district indicate that the average commuting time from home to school equals 21 minutes, and is longest to schools in areas where at least two institutions were closed (Fig. 7). Most students arrive at school by school bus - 60% of students. The participation of students in extracurricular activities is directly connected to the form of transport. Only 44% of students attended additional classes. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Obszary wiejskie; Edukacja; Szkolnictwo podstawowe; Regulacje prawne

EN

Rural areas; Education; Primary education; Legal regulations

• Czasopismo: Przedsiębiorczość - Edukacja
• Rocznik: 2015
• Tom: 11 Rola przedsiębiorczości w rozwoju społeczno-gospodarczym układów przestrzennych = The Role of Entrepreneurship in the Socio-economic Developmentof Spatial Systems
• Strony: 152--164

Twórcy

autor

Agnieszka Gil

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

autor

Marcin Semczuk

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Bibliografia

• Adamowicz, M., Nowak, A. (2005). Szkoły wiejskie w kontekście kreowania kapitału ludzkiego. Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, 6, 339-346.
• Bajerski, A. (2011). Organizacja przestrzenna i funkcjonowanie usług edukacyjnych w aglomeracji poznańskiej. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
• Bajerski, A. (2012). Przemieszczenia uczniów między obwodami szkolnymi a zróżnicowanie wyników publicznych szkół podstawowych i gimnazjów. Przypadek Poznania. Studia Regionalne i Lokalne, 2, 62-76.
• Czapiewski, K., Janc, K. (2011). Accessibility to education and its impact on regional development in Poland. W: N. Adams, G. Cotella, R. Nunes (red.), Territorial Development, Cohesion and Spatial Planning - knowledge and policy development in an enlarged EU. Routledge, London, New York, 345-372.
• Czapiewski, K., Janc, K. (2012). Dostępność do edukacji, jakość kształcenia i poziom wykształcenia mieszkańców a struktura funkcjonalna gmin województwa mazowieckiego. MAZOWSZE Studia Regionalne, 10, 33-51.
• Czapiewski, K., Janc, K. (2013). Edukacja jako czynnik rozwoju Mazowsza. Warszawa: Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego.
• Dej, M., Guzik, R. (2011). The rural challenge: Spatial accessibility to secondary education in Poland within the transformation period. W: Á. Erőss, D. Karácsonyi (red.), Geography in Visegrad and neighbour countries: Regional socio-economic processes in Central and Eastern Europe - 20 years in transition and 2 years in global economic crisis. Geographical Research Institute, Hungarian Academy of Sciences, Budapest, 65-74.
• Dolata, R. (2008). Szkoła - segregacje - nierówności. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Domalewski, J. (2010). Edukacja a procesy rozwoju obszarów wiejskich. W: M. Stanny, M. Drygas (red.), Przestrzenne, społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich w Polsce. Problemy i perspektywy rozwoju. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.
• Domalewski, J. (2002). Zróżnicowanie oświaty na obszarach wiejskich. W: D. Waloszek, K. Wąż (red.), Nadzieja na zmianę. Szanse edukacyjne młodego pokolenia ze środowiska wiejskiego. Zielona Góra: Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
• Flaga, M., Wesołowska, M. (2002). Warunki kształcenia dzieci i młodzieży na obszarach wiejskich w województwie lubelskim. W: J. Bański, E. Rydz (red.), Problemy społeczne wsi. Studia Obszarów Wiejskich, t. II.
• Guzik, R. (2003). Przestrzenna dostępność szkolnictwa ponadpodstawowego. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ.
• Guzik, R. (2013). Edukacja i dojazdy do szkoły. W: R. Guzik, K. Wiedermann (red.), Zawodowy start. Przestrzenne uwarunkowania karier szkolnych i dalszych losów absolwentów. Kraków: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, 17-46.
• Guzik, R., Wiedermann, K. (red.). (2013). Zawodowy start. Przestrzenne uwarunkowania karier szkolnych i dalszych losów absolwentów. Kraków: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie.
• Kołodziejczyk, D. (1999). Czynnik ludzki w rozwoju obszarów wiejskich. Warszawa: IERiGŻ.
• Kopeć, E. (2013). Zamykanie małych szkół wiejskich (uwarunkowania, sposoby zapobiegania). Polityka i Społeczeństwo, 3(11), 5-20.
• Kozakiewicz, M. (1975). Zróżnicowanie dostępu młodzieży do kształcenia w 1970 r. Warszawa: IRWiR PAN.
• Kwieciński, Z. (1975). Środowisko a wyniki pracy szkoły. Warszawa: IRWiR PAN.
• Majkut, J. (2010). Powody wyboru szkoły gimnazjalnej w wypowiedziach rodziców, XVI Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej. Toruń.
• Nowacki, T., Korabinowska-Nowacka, K., Baraniak, B. (2000). Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo WSP Towarzystwo Wiedzy Powszechnej.
• Ozga, W. (1960). Organizacja szkolnictwa w Polsce. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Ozga, W. (1974). Rozmieszczenie szkół w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Pilch, T. (2002). Równość szans edukacyjnych w kontekście warunków społecznych i regulacji reformy oświaty. W: D. Waloszek, K. Wąż (red.), Nadzieja na zmianę. Szanse edukacyjne młodego pokolenia ze środowiska wiejskiego. Zielona Góra: Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
• Pilch, T., Bauman, T. (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa: Żak.
• Piwowarski, R. (1992). Sieć szkolna a dostępność kształcenia. Warszawa: PWN.
• Piwowarski, R. (2000). Szkoły na wsi - edukacyjne wyzwanie. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Semczuk, M. (2013). Agricultural Exploitation of the Farmland in Rural Areas in the Polish Carpathians. Journal of Settlements and Spatial Planning, Cluj University Press, 4, 201-205.
• Szyszko-Bohusz, A. (1974). Dojazdy młodzieży do szkół. Nauka dla Wszystkich. Warszawa-Kraków: PWN, 225.
• Taylor, Z. (1999). Przestrzenna dostępność miejsc zatrudnienia, kształcenia i usług a codzienna ruchliwość ludności wiejskiej. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 171.
• Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (tekst jedn.: Dz. U. 2004 nr 256, poz. 2572 ze zm.).
• Wilkin, J. (1998). Bariery edukacyjne i informatyczne. W: M. Kłodziński, J. Wilkin (red.), Rozwój obszarów wiejskich w Polsce. Warszawa: FAPA.
• Wilkin, J. (red.). (2003). Podstawy strategii zintegrowanego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.