Banks in Łódź and Their Pre-1918 Activities

• Autorzy: Jarosław Kita

Warianty tytułu

Banki łódzkie i ich działalność do 1918 roku

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

Stereotyp XIX-wiecznej Łodzi to wizerunek miasta potężnych fabryk, przede wszystkim włókienniczych, kipiących przepychem pałaców i willi fabrykanckich, uzupełniony o mit Łodzi secesyjnej. W takim mieście rządził przede wszystkim pieniądz i zysk. Miasto przemysłowe, w którym obracanie kapitałem i gromadzenie coraz większych zysków odgrywało tak doniosłą rolę, nie mogło funkcjonować bez wszelkiego rodzaju instytucji finansowo-kredytowych z bankami na czele, ułatwiającymi obrót pieniądza oraz pozyskiwanie kredytów i pożyczek. Jednak przez kilka dziesięcioleci przemysłowego rozwoju w mieście nie istniał żaden bank, ani żadna inna instytucja finansowo-kredytowa. Sytuacja zmieniła się dopiero w przededniu wybuchu powstania styczniowego. Przez następne pół wieku, do wybuchu I wojny światowej, w wyniku intensywnego rozwoju gospodarczego Łodzi oraz okolicznych miast i miejscowości, powstało tutaj szereg nowoczesnych instytucji finansowych. Kiedy w 1870 r. w Łodzi było tylko 2 tego typu instytucje, to w 1913 r., w przestrzeni miasta funkcjonowało już 37 instytucji finansowo-kredytowych. W okresie odwilży posewastopolskiej, w 1858 r., podjęto decyzję o powołaniu do życia w Łodzi oddziału Banku Polskiego, którego naczelnym zadaniem było przede wszystkim wspieranie polityki gospodarczej rządu Królestwa Polskiego. Uzyskanie kredytu długoterminowego przez miejscowych przemysłowców było wyraźnie utrudnione. Niebawem łódzka filia Banku Polskiego przekształcona została w kantor rosyjskiego Banku Państwa. Stąd też w 1871 r. pojawiła się idea utworzenia w Łodzi banku akcyjnego z kapitałem prywatnym. 19 VIII 1872 r. zatwierdzono ustawę Banku Handlowego w Łodzi, a do władz nowo powołanej instytucji weszli obok warszawskich pomysłodawców, łódzcy przemysłowcy: niemieccy - K. Scheibler i L. Grohman oraz żydowscy - W. Ginsberg i H. Konstadt. Z czasem decydująca rolę odgrywała w nim rodzina Scheiblerów- -Herbstów. Przez niemal cały okres w zarządzie Banku Handlowego dominowali przemysłowcy pochodzenia niemieckiego. Łódzki Bank Handlowy pod względem zasobności w przestrzeni Królestwa Polskiego ustępował wówczas jedynie Bankowi Handlowemu w Warszawie. Dynamiczny rozwój łódzkiego przemysłu w latach 90. XIX w. prowadził do nagromadzenia kapitałów, a to skłaniało miejscowych przemysłowców do szukania okazji ich korzystnej lokaty. Stąd też czas na kolejny łódzki bank prywatny, który powstał w 1897 r. z inicjatywy przemysłowców łódzkich z rodziny Geyerów, a ponadto O. Kindlera i L. Landaua. Jego sfera działalności nie odbiegała od form działalności Banku Handlowego. W przestrzeni dynamicznie rozwijającego się wielkiego przemysłowego miasta oddział rosyjskiego Banku Państwa oraz dwa prywatne banki akcyjne nie mogły zaspokoić miejscowych potrzeb finansowo-kredytowych. Stąd też na rynku łódzkim swojej szansy na poważne zyski poszukiwały banki rosyjskie oraz warszawski Bank Handlowy, które z czasem założyły tutaj swoje oddziały: Azowsko-Doński Bank Handlowy (1893), warszawski Bank Handlowy (1896), Ryski Bank Handlowy (1897), Wołżsko-Kamski Bank Handlowy (1906). Powyższe banki związane były swoimi interesami przede wszystkim z największymi przemysłowcami Łodzi i okręgu, natomiast w obsłudze mniejszych zakładów, rzemiosła i handlu specjalizowały się raczej domy bankierskie. Ich właściciele wywodzili się ze środowiska żydowskiego, a liczba tych instytucji finansowo-kredytowych w Łodzi wahała się od 1 w 1870 r. przez 11 w latach 1902-1904, do 3 w 1913 r. Do wybuchu I wojny światowej Łódź była drugim po Warszawie centrum instytucji bankowych i finansowo-kredytowych w przestrzeni Królestwa Polskiego. Banki łódzkie i inne instytucje o charakterze finansowo-kredytowym wraz z wybuchem I wojny światowej weszły w okres kryzysu, a oddział Banku Państwa i oddziały banków rosyjskich w Łodzi uległy wręcz likwidacji. Wszystkie banki i domy bankowe posiadały w Łodzi piękne siedziby, które do dzisiaj należą do najważniejszych zabytkowych budynków miasta.(abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Industrial district; Banking; Credit institution

PL

Okręg przemysłowy; Bankowość; Instytucje kredytowe

• Czasopismo: Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku
• Rocznik: 2015
• Tom: 15
• Strony: 23--37

Twórcy

autor

Jarosław Kita

• University of Łódź, Poland

Bibliografia

• A. Wiślicki, Obecny wzrost miasta Łodzi, "Kłosy" 1865, nr 10; 1865, nr 11.
• J. Kita, Rozwój gospodarczy i społeczny Łodzi w XIX-XX wieku (do 1945 r.), [w:] Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, red. S. Gala, Łódź 1998, s. 29-44.
• G. Missalowa, Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego 1815-1870, t. 3: Burżuazja, Łódź 1975, s. 29-97
• K. Woźniak, Źródła finansowania przemysłu włókienniczego w okręgu łódzkim do lat pięćdziesiątych XIX w., "Roczniki Dziejów Społeczno-Gospodarczych", t. 49, 1988, s. 39-64
• W. Puś, Rozwój przemysłu w Królestwie Polskim 1870-1914, Łódź 1997, s. 17-18.
• F. Friedman, Rozwój gospodarczy Łodzi do roku 1914, "Ekonomista" 1938, t. I, s. 96.
• H. Radziszewski, Bank Polski, wyd. II, Poznań 1919, s. 286-287.
• A. Rynkowska, Ulica Piotrkowska, Łódź 1970, s. 113.
• A. Barszczewska, Nurty walki. Udział Łodzi i okręgu łódzkiego w ruchach narodowowyzwoleńczych 1795-1864, Łódź 1971, s. 252
• Łódź. Dzieje miasta, red. R. Rosin, t. I: Do 1918 r., red. B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa-Łódź 1980, s. 376.
• J. Łukasiewicz, Finanse 1795-1918, [w:] Historia Polski w liczbach, t. 2: Gospodarka, red. A. Jezierski, A. Wyczański, Warszawa 2006, s. 299-300.
• K. Stefański, Gmachy użyteczności publicznej dawnej Łodzi, Łódź 2000, s. 14.
• K. Badziak, Instytucje finansowo-kredytowe w Łodzi do I wojny światowej, "Rocznik Łódzki", t. 22 (25), 1977, s. 82.
• J. Kita, M. Nartonowicz-Kot, Patroni ulic łódzkich, Łódź 2012, ss. 404.
• S. Kempner, Dzieje gospodarcze Polski porozbiorowej, t. 1, Warszawa 1920, s. 97
• A. Żor, Kronenberg. Dzieje fortuny, Warszawa 2011, s. 247, 252-253
• I. Schiper, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937, s. 478
• Żydzi w Polsce Odrodzonej: działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, pod red. I. Schipera, A. Tartakowera, A. Haftki, t. 2, Warszawa 1933, s. 452
• S. Pytlas, Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864-1914, Łódź 1994, s. 109-111.
• I. Pietrzak-Pawłowska, Królestwo Polskie w początkach imperializmu 1900-1905, Warszawa 1955, s. 210-211.
• W. Puś, Przemysł włókienniczy w Królestwie Polskim w latach 1870-1900. Zagadnienia struktury i dynamiki rozwoju, Łódź 1976, s. 28
• I. Ihnatowicz, Przemysł łódzki 1860-1900, Wrocław 1965, s. 120
• Z. Landau, J. Tomaszewski, Kapitały obce w Polsce 1918-1939. Materiały i dokumenty, Warszawa 1964, s. 16.
• A. Bardzki, Towarzystwa kredytowe miejskie, cz. 1: Powstanie i rozwój, Warszawa 1912

Identyfikatory

DOI

10.18778/2080-8313.15.02