Ewolucja statusu społecznego i pozycji wielkich osiedli mieszkaniowych w strukturze rezydencjalnej miasta postsocjalistycznego. Wybrane przykłady

• Autorzy: Ewa Szafrańska

Warianty tytułu

The Evolution of Social Status of Large Housing Estates in Residential Space of Post--Socialist Cities. Selected Examples

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Wielkie osiedla mieszkaniowe o zabudowie blokowej, w języku potocznym i w literaturze naukowej określane też "blokowiskami" lub "osiedlami z wielkiej płyty", stanowią najbardziej widoczne dziedzictwo socjalizmu we współczesnych miastach postsocjalistycznych i bardzo istotny element struktury społeczno-przestrzennej tych miast. Głównym celem artykułu jest ilustracja przemian, które nastąpiły po 1990 r. w strukturze społecznej, oraz prestiżu tych osiedli w mieście postsocjalistycznym, a także określenie, jaki jest kierunek, tempo, determinanty i efekty tych przemian. Za ważne uznano odpowiedź na dwa pytania: po pierwsze, jakie jest miejsce wielkich osiedli mieszkaniowych z strukturze społeczno-przestrzennej miasta postsocjalistycznego, a po drugie, czy osiedla te powielają ścieżki przekształceń wielkich osiedli w miastach zachodnioeuropejskich, czy też przekształcają się w sposób swoisty, specyficzny dla miast po socjalizmie? Pracę oparto na analizie dostępnej literatury omawiającej przemiany osiedli w wybranych krajach i miastach Europy Centralnej i Wschodniej oraz publikowanych wcześniej własnych badaniach empirycznych autorki. (abstrakt oryginalny)

EN

arge block housing estates built after the Second World War are present in the urban landscapes of many Central East European countries. Moreover, they constitute the dominant form of urban residential environment and a significant part of the socio-spatial structure of post-socialist cities. The main purpose of this paper was to identify ongoing changes in post-socialist large housing estates and to clarify their main factors. These analyses were encompassed the changes in socio-demographic and socio-economic structure of inhabitants of large housing estates and the changes in their residential prestige. The main question was how large housing estates built during the socialist period have changed in new socio-demographic, political and economic conditions, which emerged after the collapse of socialism. The second question was, whether the transformations within large housing estates of post-socialist cities distinguishes from the processes taking place in West European cities. The study was based on a review of the available literature and the author's own previously published work. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Społeczeństwo postsocjalistyczne; Struktura społeczna; Struktura przestrzenna; Miasto; Przestrzenne zagospodarowanie miasta

EN

Post-communist society; Social structure; Spatial structure; City; Town spatial development

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 52
• Strony: 45--76

Twórcy

autor

Ewa Szafrańska

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Andráško I., Lesová P., Kunc J., Tonev P. (2013), Perception of quality of life in Brno housing estates, "Hungarian Geographical Bulletin", Vol. 62(1), s. 90-101.
• Augé M. (2010), Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bernt M. (2007), Neither normalisation, nor decay: Housing estates in Eastern Germany, [w:] B. Komar, B. Kucharczyk-Brus (eds), Housing and environmental conditions in postcommunist countries, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice, s. 41-55.
• Bojar H. (1991), Rodzina i życie rodzinne, [w:] M. Marody (red.), Co nam zostało z tych lat... Społeczeństwo polskie u progu transformacji systemowej, Wydawnictwo Aneks, Londyn.
• Borowik I. (2003), Blokowiska - miejski habitat w oglądzie socjologicznym, Arboretum, Wrocław.
• Borowik I. (2007), Kierunki przemian współczesnego miasta - suburbanizacja oraz humanizacja blokowisk, [w:] I. Borowik, K. Sztalt (red.), Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 97-104.
• Chmielewski J. M., Mirecka M. (2001), Modernizacja osiedli mieszkaniowych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
• Ciesiółka P. (2010), Rehabilitacja zabudowy blokowej na przykładzie osiedla Jana III Sobieskiego w Poznaniu, [w:] I. Jażdżewska (red.), Osiedla blokowe w strukturze przestrzennej miast, XXIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 89-100.
• Coudroyde Lille L. (2000), Jak dalece można porównywać miasta europejskie? Refleksje nad procesami i pojęciami na przykładzie osiedli mieszkaniowych we Francji w Polsce, [w:] I. Jażdżewska (red.), Miasto postsocjalistyczne - organizacja przestrzeni miejskiej jej przemian, XIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁTN, Łódź, s. 99-112.
• Csaba T. (2006), How We Really Live in Panel Blocks. Case Study on the Conditions and Potencials of Large Housing Estates in Budapest - for Sustainable Development, Roeleveld Sikkes Architects, Haga-Budapest.
• Czapska J. (2011), Zapobieganie przestępczości przez kształtowanie przestrzeni, Wydawnictwo UJ, Kraków.
• Czepczyński M. (1999), Rozwój i upadek koncepcji osiedli blokowych, [w:] T. Marszał (red.), Budownictwo mieszkaniowe w latach 90. Zróżnicowanie przestrzenne i kierunki rozwoju, "Biuletyn KPZK PAN", z. 190, s. 49-67.
• Czismady A., (2003), Poverty and ethnicity in six post-socialist countries, "Forum", Vol. 19, Budapest, s. 3-10.
• Dekker K., de Vos S., Musterd S., van Kempen R. (2011), Residential satisfaction in housing estates in european cities: A multi-level research approach, "Housing Studies", Vol. 26, Issue 4, s. 479-499.
• Divinsky B. (2004), Slovakia. A continuing role for high-rise housing estates, [w:] R. Turkington, R. van Kempen, F. Wassenberg (eds), High-rise Housing in Europe. Current Trends and Future Prospects, Delft University Press, Delft, s. 215-230.
• Domański H. (2002), Główne kierunki zmian w strukturze społecznej, [w:] M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa.
• Domański H. (2004), Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa.
• Dymnicka M. (2007), Osiedla za bramą a ciągłość kulturowa i społeczna w kształtowaniu przestrzeni miejskiej, [w:] B. Jałowiecki, W. Łukowski (red.), Gettoizacja polskiej przestrzeni miejskiej, Warszawa, s. 53-72.
• Enyedi G. (1998), Transformation in Central European postsocialist cities, [w:] G. Enyedi (ed.) Social Change and Urban Restructuring in Central Europe, Akademiai Kiadó. Budapest, s. 9-34.
• Éróss A. (2013), Past and present of large housing estates in Visegrad Countries and Armenia, "Hungarian Geographical Bulletin", Vol. 62(1), Hungarian Academy of Science, s. 77-82.
• Gaczek W., Rykiel Z. (1999), Nowe lokalizacje mieszkaniowe w przestrzeni miasta, [w:] T. Marszał (red.), Budownictwo mieszkaniowe w latach 90. - zróżnicowanie przestrzenne i kierunki rozwoju, "Biuletyn KPZK PAN", z. 190, s. 29-47.
• Gądecki J. (2007), Za murami - krytyczna analiza dyskursu na temat osiedli typu gated communities w Polsce, [w:] B. Jałowiecki, W. Łukowski (red.), Gettoizacja polskiej przestrzeni miejskie, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa, s. 87-103.
• Gerohazi E., Szemzo H. (2005), How to improve the inheroted bad reputation of a housing Estate:the story of Havann in Budapest, RESATE, Conference for researchers and policymakers 19-21.05.2005, Ljubljana, Slovenia, http://restate.geo.uu.nl/conference/posterexhibition/Hungary1.pdf (dostęp 20.09.2013).
• Gorczyca K. (2009), Wielkie osiedla mieszkaniowe - diagnoza stanu obecnego, podejmowane działania rewitalizacyjne, [w:] W. Jarczewski (red.), Przestrzenne aspekty rewitalizacji, t. 4, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
• Hamilton F. E. I. (1979), Spatial structure of East European cities, [w:] R. A. French, F. E. I. Hamilton (eds), The Socialist City, Spatial Structure and Urban Policy, John Wiley & Sons, Chichester, s. 195-262.
• Hamilton M., Hirszowicz M. (1995), Klasy i nierówności społeczne w perspektywie porównawczej, PWN, Warszawa.
• Hegedus J., Tosic I. (1996), The Disintegration of the East European Housing Model, [w:] D. Clapham, J. Hegedus, K. Kintrea, I. Tosics, Housing Privatization in Eastern Europe, Greenwood Press, Westport.
• Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., Marcińczak Sz., Wolaniuk A. (2014), Gentrification processes in the city, [w:] T. Marszał (ed.), Society and Space in Contemporary Poland in Łódź University Geographical Research, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 84-111.
• Jałowiecki B. (1995), Miasto polskie - między utopią a rzeczywistoscią, [w:] P. Starosta (red.), Zbiorowości terytorialne i więzi społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Jałowiecki B., Szczepański M. S. (2006), Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa.
• Jarosz D. (2010), Mieszkanie się należy... Studium z peerelowskich praktyk społecznych, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa.
• Jerschina J., Lesińska E., Pytliński Ł., Siwek H., (2012), Badania poczucia bezpieczeństwa mieszkańców Prądnika Czerwonego w Krakowie ze szczególnym uwzględnieniem wpływu zmian architektonicznych i technicznych na poziom lęku przed przestępczością, [w:] J. Czapska (red.), Zapobieganie przestępczości przez kształtowanie przestrzeni, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 201-247.
• Jewdokimow M. (2011), Zmiany społecznych praktyk zamieszkiwania, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa.
• Kabisch S., Grossmann K. (2013), Challenges for large housing estates in light of population decline and ageing. Results of a long-term survey in East Germany, "Habitat International", Vol. 39, s. 232-239.
• Kahrik A., Tammaru T. (2010), Soviet prefabricated panel housing estates: Areas of continued social mix or decline? The case of Tallinn, "Housing Studies", Vol. 25(2), s. 201-219.
• Kaltenberg-Kwiatkowska E. (2005), Warunki mieszkaniowe w świadomości społecznej, [w:] Frąckiewicz L. (red.), Przeszłość i przyszłość polskiej polityki mieszkaniowej, Wydawnictwo IPISC, Warszawa, s. 153-169.
• Kiciński A. (2004), Poland. A future for the 'blokowisko'?, [w:] R. Turkington, R. van Kempen, F. Wassenberg (eds), High-rise Housing in Europe. Current Trends and Future Prospects, Delft University Press, Delft, s. 187-202.
• Knorr-Siedow T. (1996), Present and future outlook for large housing estates, European Academy of the Urban Environment, Institute for Regional Development and Structural Planning, http://www.eaue.de/Housing/housfut/htm (dostęp 20.02.2012).
• Knorr-Siedow T. (1997), Facts about the history and context of the large prefabricated housing estates in Europe, the paper for the conference "A future for the large housing estates" Sofia, Bulgaria, 19-21 October.
• Knorr-Siedow T. (2004), Germany. Common legacy from a divided past, [w:] R. Turkington, R. van Kempen, F. Wassenberg (eds), High-rise Housing in Europe. Current Trends and Future Prospects, Delft University Press, Delft, s. 165-186.
• Knorr-Siedow T., Droste C. (2005), Large Housing Estates in Berlin, Germany: Opinions of Residents on Recent Developments, Faculty of Geosciences, Utrecht University, Utrecht.
• Kotus J. (2007), Natura wielkomiejskich sąsiedztw, Wydawnictwo UAM, Poznań.
• Kovács Z., Douglas M. (2004), Hungary. From socialist ideology to market reality, [w:] R. Turkington, R. van Kempen, F. Wassenberg (eds), High-rise Housing in Europe. Current Trends and Future Prospects, Delft University Press, Delft, s. 231-248.
• Kovács Z., Herfert G. (2012), Development pathways of large housing estates in post-socialist cities: An international comparison, "Housing Studies", Vol. 27, No. 3, s. 324-342.
• Lewicka M. (2004), Identyfikacja z miejscem zamieszkania mieszkańców Warszawy: determinanty i konsekwencje, [w:] J. Grzelak, T. Zarycki (red.), Społeczna mapa Warszawy, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa.
• Marcińczak S. (2009), Przemiany struktury społeczno-przestrzennej Łodzi w latach 1988-2005, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Matlovic R., Ira V., Sykora L., Szczyrba Z. (2001), Procesy transformacyjne struktury przestrzennej miast postkomunistycznych (na przykładzie Pragi, Bratysławy, Ołomuńca oraz Preszowa), [w:] I. Jażdżewska (red.), Miasto postsocjalistyczne - organizacja przestrzeni miejskiej i jej przemiany, cz. II, XIV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁTN, Łódź, s. 243-252.
• Matlovic R., Sedlakova A. (2007), Transformation processes of the urban space in post-communist cities, [w:] M. Malikowski, S. Solecki (red.), Przemiany przestrzenne w dużych miastach Polski i Europy Środkowo-Wschodniej, Nomos, Kraków, s. 32-46.
• Musterd S., van Kempen R. (2005), Large-scale Housing Estates in European Cities: Opinions of residents on recent developments, RESTATE report 4k, Utrecht University, Utrecht.
• Prak N. L., Priemus H. (1986), A model for the analysis of the decline of postwar housing, "The International Journal of Urban and Regional Research", No. 10, s. 1-7.
• Racoń-Leja K. (2010), Bariery w kształtowaniu przestrzeni publicznej w zespołach mieszkaniowych, "Architektura. Czasopismo Techniczne", z. 6, s. 165-170.
• Rembarz G. (2005), Jakość przestrzeni publicznej w procesie reurbanizacji wielkich osiedli mieszkaniowych, [w:] M. Kochanowski (red.), Przestrzeń publiczna miasta postindustrialnego, "Biblioteka urbanisty", 5, Urbanista, Warszawa.
• Rembarz G. (2010), Rola przestrzeni publicznej w odnowie i kształtowaniu miejskiego środowiska mieszkaniowego, [w:] P. Lorens, J. Martyniuk-Pęczek (red.), Zarządzanie rozwojem przestrzennym miast, Wydawnictwo Urbanista, Gdańsk.
• Rewers E. (2005), Post-polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta, Universitas, Kraków.
• Rębowska A. (2000), Rehabilitacja blokowisk, [w:] Z. Ziobrowski, D. Ptaszycka-Jackowska, A. Rębowska, A. Geissler (red.), Rewitalizacja, rehabilitacja, restrukturyzacja. Odnowa miast, IGPiK, Kraków, s. 85-105.
• Rębowska A., Jeżak J., Rydzik W., Węglowski M. (2006), Strategie rehabilitacji "blokowisk", Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
• Rodzoś J., Flaga M. (2010), Nowa sytuacja społeczna starych osiedli mieszkaniowych na przykładzie osiedla im A. Mickiewicza w Lublinie, [w:] I. Jażdżewska (red.), Osiedla blokowe w strukturze przestrzennej miast, XXIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 101-118.
• Ruoppila S., Kåhrik A. (2003), Socio-economic residential differentiation in post-socialist Tallinn, "Journal of Housing and the Built Environment", Vol. 18, s. 49-73.
• Rykiel Z. (1999), Przemiany struktury społeczno-przestrzennej miasta polskiego a świadomość terytorialna jego mieszkańców, Prace Geograficzne Nr 170, IGiPZ PAN, Wrocław.
• Sagan I. (2000), Miasto. Scena konfliktów i współpracy, Wydawnictwo UG, Gdańsk.
• Słodczyk J. (2010), Geneza i rozwój osiedli blokowych, [w:] I. Jażdżewska (red.), Osiedla blokowe w strukturze przestrzennej miast, XXIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 11-25.
• Stanilov K. (2007), Housing trends in Central and Eastern European cities during and after the period of transition, [w:] K. Stanilov (eds), The Post-Socislist City. Urban Form and Space Transformations in Central and Eastern Europe after Socialism, "Series: GeoJournal Library", Vol. 92, Springer, Dorgdrecht, s. 173-190.
• Stenning A., Smith A., Rochovská A., Świątek D. (2010), Domesticating Neo-liberalism: Spaces of Economic Practice and Social Reproduction in Post-Socialist Cities, Wiley-Blackwell, West Sussex.
• Szafrańska E. (2008), Kapitał ludzki i społeczny w przestrzeni miasta. Przykład Łodzi, [w:] J. Słodczyk, E. Szafranek (red.), Mechanizmy i uwarunkowania budowania konkurencyjności miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 63-78.
• Szafrańska E. (2009), Atrakcyjność mieszkaniowa blokowiska w opinii mieszkańców na przykładzie zespołu mieszkaniowego Retkinia Północ w Łodzi, [w:] I. Jażdżewska (red.), Duże i średnie miasta polskie w okresie transformacji, XXII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 197-210.
• Szafrańska E. (2010), Stereotypy i rzeczywistość. Atrakcyjność mieszkaniowa blokowiska w opinii mieszkańców, [w:] M. Madurowicz (red.), Wartościowanie współczesnej przestrzeni miejskiej, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, s. 331-340.
• Szafrańska E. (2013a), Large housing estates in Post-Socialist Poland as a housing policy challenge, "European Spatial Research and Policy", Vol. 20, No. 1, s. 119-129.
• Szafrańska E. (2013b), Przemiany społeczno-demograficzne w wielkich osiedlach mieszkaniowych Łodzi w okresie transformacji, [w:] J. Dzieciuchowicz, A. Janiszewska (red.), Przemiany w sferze zachowań demograficznych w okresie przekształceń społeczno-gospodarczych, "Space-Society-Economy", No. 12, s. 93-108.
• Szafrańska E. (2014), Transformations of large housing estates in post-socialist city: The case of Łódź, Poland, "Geographia Polonica", Vol. 87, No. 1, s. 77-94.
• Szczepański M. (1991), "Miasto socjalistyczne" i świat społeczny jego mieszkańców, "Rozwój Regionalny - Rozwój Lokalny - Samorząd Terytorialny", t. 32, EIRRiL, UW, Warszawa.
• Szelenyi I. (1983), Urban Inequalities under State Socialism, Oxford Univerity Press.
• Szelenyi I. (1996), Cities under socialism and after, [w:] G. Andrusz, M. Harloe, I. Szelény I (eds), Cities after Socialism. Urban and Regional Change and Conflict in Post-Socialist Societies, Blackwell Publishers, Oxford, s. 286-317.
• Temelová J., Novák J., Ouředníček M., Puldová P. (2011), Housing Estates in the Czech Republic after socialism: Various Trajectories and inner differentiation, "Urban Studies", Vol. 48(9), s. 1811-1834.
• Tosics I. (2005), City development in Central and Eastern Europe since 1990, [w:] F. E. I. Hamilton, K. Dimitrovska-Andrews, N. Pichler-Milanovic (eds), Transformation of Cities in Central and Eastern Europe: Towards Golobalization, United Nations University, Tokyo, New York, Paris, s. 44-78.
• Tosics I., Gerőházy É., Szemző H. (2005), Large housing estates in Budapest and Nyíregyháza, Hungary. Opinions of residents on recent developments, RESTATE report, Utrecht University, Utrecht.
• Tuan Y. F. (1987), Przestrzeń i miejsce, PIW, Warszawa.
• Turkington R., van Kempen R., Wassenberg F. (2004), High Rise Housing in Europe, Delft University Press, Delft.
• Tyszka Z. (1982), Rodziny współczesne w Polsce, IWZZ, Warszawa.
• Warzywoda-Kruszyńska W., Grotowska-Leder J. (1996), Wielkomiejska bieda w okresie transformacji, Instytut Socjologii, Łódź.\
• Wassenberg F., van Kempen R. (2004), The Nethrlands. Modernist housing in a developed welfare state, [w:] R. Turkington, R. van Kempen, F. Wassenberg (eds), High-rise Housing in Europe: Current Trends and Future Prospects, Delft University Press, Delft, s. 129-146.
• Węcławowicz G. (1988), Struktury społeczno-przestrzenne w miastach Polski, Prace habilitacyjne IGIPZ PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, Wrocław.
• Węcławowicz G. (2000), Kształtowanie się nowego modelu zróżnicowań społeczno-przestrzennych miasta w Europie Środkowej - wybrane elementy przejścia od miasta socjalistycznego do miasta postsocjalistycznego, [w:] I. Jażdżewska (red.), Miasto postsocjalistyczne - organizacja przestrzeni miejskiej i jej przemiany, XIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁTN, Łódź, s. 25-30.
• Węcławowicz G., Kozłowski S., Bajek R. (2003), Large Housing Estates in Poland. Overview of developments and problems in Warsaw, RESTATE report, Utrecht University, Utrecht.
• Węcławowicz G. (2007), Geografia społeczna miast, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Wiest K. (2011), Large-scale housing estates in Central and East European cities: Between residential preferences and local housing market differences, "Housing. Theory and Society", Vol. 28, No. 4, s. 410-431.
• Wojtkun G. (2004), Osiedle mieszkaniowe w strukturze miasta XX wieku, Wydawnictwo Politechniki Szczecińskiej, Szczecin.
• Zborowski A. (2000), Przemiany przestrzeni miasta postsocjalistycznego. Teoria i praktyka, [w:] I. Jażdżewska (red.), Miasto postsocjalistyczne - organizacja przestrzeni miejskiej i jej przemiany, XIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁTN, Łódź, s. 61-66.
• Zborowski A. (2005), Przemiany struktury społeczno-przestrzennej regionu miejskiego w okresie realnego socjalizmu i transformacji ustrojowej (na przykładzie Krakowa), IGiGP UJ, Kraków.