Zboża jako składnik rolnictwa i gospodarki Polski

• Autorzy: Franciszek Kapusta

Warianty tytułu

Cereals as a Component of Agriculture and Polish Economy

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem badań było: a) ukazanie miejsca i roli zbóż w gospodarce Polski na początku XXI wieku; b) dokonanie analizy zmian powierzchni upraw zbóż i ich udziału w strukturze upraw w latach 1938-2013; c) dokonanie analizy tendencji zmian w rozmiarach i strukturze produkcji zbóż w latach 1938-2013; d) wykonanie bilansów zbóż oraz określenie samowystarczalności Polski, jeśli chodzi o ten produkt; e) scharakteryzowanie tendencji zmian w przeznaczeniu zbóż; f) przedstawienie interwencji państwa na rynku zbóż. Opracowanie powstało na postawie takich źródeł wiedzy, jak: publikacje naukowe zwarte i ciągłe, raporty Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB oraz materiały statystyczne. Zgromadzony materiał został opracowany i zinterpretowany z wykorzystaniem metod: porównawczej w formie horyzontalnej i wertykalnej, statystycznej oraz określenia samowystarczalności Polski w produkcji zbóż w ujęciu technicznym i ekonomicznym metodą Kapusty. Zboża stanowią ważny składnik rolnictwa i gospodarki Polski, ponieważ: są uprawiane przez 89,5% gospodarstw rolnych, zajmują prawie ¾ powierzchni upraw i stanowią zasadniczy składnik zmianowania roślin, stanowią (2013 r.) 19,1% produkcji globalnej rolnictwa i 35,5% produkcji roślinnej oraz 13,1% produkcji towarowej rolnictwa i 29,1% produkcji roślinnej, stanowią ważne źródło składników odżywczych, podstawę piramidy żywieniowej i podstawowy składnik bezpieczeństwa żywnościowego, zboża, a ich produkty pochodne są przedmiotem obrotów z zagranicą i źródłem wzrastających nadwyżek w bilansie handlowym (2012/2013 r. + 1150 tys. euro). Już w Polsce międzywojennej pozycja zbóż była wysoka, a w Polsce powojennej zmienna, z tendencją do zwiększania ich roli w zasiewach oraz produkcji rolniczej. Pod wpływem różnych czynników, głównie ekonomicznych i przyrodniczych, zmienia się powierzchnia upraw zbóż ogółem oraz poszczególnych gatunków. Powszechność uprawy zbóż przyczynia się do trudności w upowszechnianiu postępu biologicznego i technologicznego. Pomimo że w okresie powojennym nastąpiło zmniejszenie powierzchni uprawy zbóż, ich zbiory wykazują tendencję wzrostową; zmienia się również ich struktura na rzecz gatunków bardziej intensywnych i o większej wartości użytkowej (pszenica, jęczmień, pszenżyto, kukurydza). Produkcję realizujemy w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb, dlatego dobrą miarą jest produkcja dóbr na 1 mieszkańca, w tym przypadku ziarna. Od okresu międzywojennego do lat współczesnych produkcja ziarna wzrosła z 404 kg/mieszkańca do 739 kg. W bilansie zbóż na początku XXI wieku mamy dwie odmienne sytuacje; względnie stabilnemu zużyciu wewnętrznemu towarzyszy duża zmienność po stronie produkcji (zmiany powierzchni upraw i plonów), co generuje konieczność importu w latach nieurodzaju. W Polsce zboża zużywa się (średnie z lat 2000/01-2012/13, z 13 lat) w następujący sposób: spasanie - 60,5%, spożycie - 22,2%, siew (reprodukcja) - 7,2%, przemysłowe przetwórstwo - 4,5%, pozostałe (straty, ubytki) - 3,7%. W tym samym czasie wyeksportowano 15 676 tys. ton ziarna, a zaimportowano 16 530 tys. ton, tj. o 854 tys. ton więcej. W poszczególnych latach odnotowano jednak zmienne tendencje w saldzie handlu zagranicznego zbożem. W okresie przynależności Polski do Unii Europejskiej zwiększyły się obroty zagraniczne zbożem i jego przetworami (zarówno eksport, jak i import). Na skutek dobrze rozwiniętego przetwórstwa zbóż i eksportu jego produktów Polska od wielu lat uzyskuje dodatni, ze zwiększającą się nadwyżką, bilans handlowy z zagranicą w ujęciu wartościowym. Rynek zbóż w Polsce - podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej - jest regulowany, a czynność tę w imieniu państwa prowadzi Agencja Rynku Rolnego.(abstrakt oryginalny)

EN

The aim of this study was to: a) show the place and role of cereals in the Polish economy in the early twenty-first century; b) analyze changes in the area of cereal crops and their share in the structure of crops in the years 1938-2013; c) analyze trends in the size and structure of grain production in the years 1938-2013; d) perform balance of cereals and determination of Polish self-sufficiency in this product; e) characterize trends in destiny cereals; f) present state intervention in the grain market. The analysis is based on sources such as scientific publications, reports of the Institute of Agricultural and Food Economics - National Research and statistical materials. The collected material was developed and interpreted using the methods: a comparison in the horizontal and vertical form, statistical form and determine the Polish self-sufficiency in grain production in terms of technical and economical Kapusta method. Cereals are an important component of agriculture and Polish economy since they are grown by 89.5% of farms, occupy almost three quarters of crop area and are an essential component of crop rotation (2013). 19.1% of global agriculture production and 35.5% of plant production and 13.1% of the agricultural commodity production and 29.1% of crop production form an important source of nutrients, the basis of the food pyramid and a basic component of food security, cereals and their derivatives are the subject of foreign trade and a source of increasing surplus in the trade balance (2012/2013 + 1 150 thousand euros). Already in pre- WWII Poland the position of grain was high, and in post-war Poland variable with a tendency to increase their role in plantings and agricultural production. Under the influence of various factors, mainly economic and natural there are changes to the total cereal cultivation area and the individual species. The universality of cereal crops makes difficulties in disseminating biological and technological progress. Although in the post-war period there was a decrease in areas planted with cereals, their collections are on the rise; also changes its structure in favor of more intensive species at a higher value in use (wheat, barley, triticale, corn). The production is realized in order to satisfy human needs, and therefore a good measure of the production of goods per 1 inhabitant, in this case the grain. From the pre-war years to modern years grain production has increased from 404 kg per capita to 739 kg. In the balance sheet of cereals at the beginning of the twenty-first century, we have two different situations; relatively stable internal consumption is accompanied by high volatility on the production side (changes in acreage and yields), which generates the need for imports in the years of crop failure. In Poland, cereals consumed (average of the years 2000 / 01-2012 / 13, for 13 years) are as follows: grazing - 60.5%, consumption - 22.2%, sowing (reproduction) - 7.2%, industrial processing - 4.5%, other (loss defects) - 3.7%. At the same time Poland exported 15,676 thousand tons of grain, and imported 16, 530 thousand tones, i.e. 854 thousand tons more. In subsequent years, however, there were changing trends in the balance of foreign trade in grain. In the period of Polish membership in the European Union we observe the increased foreign sales of grain and milk (both exports and imports). As a result of well-developed grain processing and export of its products Poland has achieved positive balance of trade with increasing surplus with foreign countries in terms of value for several years. The cereals market in Poland - as in other European Union countries - is regulated, and this action is led the Agricultural Market Agency on behalf of the state.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Zboża; Produkcja zboża; Rolnictwo; Gospodarka

EN

Corn; Corn productions; Agriculture; Economy

• Czasopismo: Ekonomia XXI Wieku
• Rocznik: 2016
• Numer: nr 2 (10)
• Strony: 121--137

Twórcy

autor

Franciszek Kapusta

• Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Bibliografia

• Czembor J.H., Doraczyńska O., Czembor H.J., 2013, Odporność pszenżyta na mączniaka prawdziwego, Wieś Jutra, nr 2(175) Wieś Jutra, s. 26-27.
• Grabiński J., 2011, Problemy gospodarstw zbożowych, Wieś Jutra nr 3-4 (152-153), Wieś Jutra, s. 12-13.
• GUS, 1955, Rocznik statystyczny 1955, Warszawa.
• GUS, 1956, Rocznik statystyczny 1956, Warszawa.
• GUS, 1959, Rocznik statystyczny 1959, Warszawa .
• GUS, 1978, Rocznik statystyczny rolnictwa i gospodarki żywnościowej 1978, Warszawa.
• GUS, 1982, Rocznik statystyczny rolnictwa i gospodarki żywnościowej 1982, Warszawa.
• GUS, 1993, Rocznik statystyczny rolnictwa 1993, Warszawa.
• GUS, 2005, Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich 2005, Warszawa.
• GUS, 2007, Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich 2007, Warszawa.
• GUS, 2008, Rocznik statystyczny rolnictwa 2008, Warszawa .
• GUS, 2009, Rocznik statystyczny rolnictwa 2009, Warszawa.
• GUS, 2010, Rocznik statystyczny rolnictwa 2010, Warszawa.
• GUS, 2011, Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2011, Warszawa.
• GUS, 2011a, Rocznik statystyczny rolnictwa 2011, Warszawa.
• GUS, 2011b, Uprawy rolne i wybrane elementy metod produkcji roślinnej, Warszawa.
• GUS, 2012, Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny 2010, Warszawa, s. 96-97.
• GUS, 2014, Rocznik statystyczny rolnictwa 2014, Warszawa.
• Horoszkiewicz-Janka J., Korbas M., Kubcik K., Trakwal A., 2014, Ochrona pszenicy ozimej przed chorobami przy zastosowaniu systemu wspomagania decyzji, Zagadnienia Doradztwa Rolniczego nr 3, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Poznaniu, Poznań s. 82-92.
• IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW, 2009, Rynek Zbóż, nr 37 .
• IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW, 2011, Rynek Zbóż, nr 41 .
• IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW, 2015, Rynek Zbóż, nr 48 .
• Jerzak M.A., Florek J., 2013, Zmienność cenowa zbóż i jej wpływ na stabilność produktów w podmiotach sektora zbożowego w Polsce, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 3 s. 67-82.
• Jodź K., Mruklik A., 2014, Koncepcja sposobu prognozowania cen pszenicy w Polsce, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, t. XVI, z. 5, Warszawa-Poznań- -Lublin, s. 79-87.
• Kapusta F., 1976, Zmiany struktury agrarnej i kierunków produkcji rolniczej w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym, PWN, Warszaw s. 11-12.
• Kapusta F., 2001, Rynek zbóż i ich przetwórstwo w Polsce, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 917, Technologia 8, Wrocław.
• Kapusta F., 2012a, Agrobiznes, Difin, Warszawa s. 263-264.
• Kapusta F., 2012b, Przemysł paszowy wspomaga produkcję mleka, Przegląd Mleczarski, nr 2.
• Kapusta F., 2012c, Zboża i ich współczesny problem, Wieś Jutra, nr 3-4(164-165).
• Kapusta F., 2013, Ziemia w rolnictwie polskim, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu nr 596, Rolnictwo CVII, Wrocław .
• Łopaciuk W., 2012, Rynek zbóż w sezonie 2011/2012, Wieś Jutra nr 3-4 (164-165), s. 7-8.
• MIiD,1941, Mały rocznik statystyczny Polski wrzesień 1939-czerwiec 1941, Londyn.
• Narolski B., Prażak R., Klikocka H., 2013, Uprawa przywódkowego żyta jarego odmiany Bojko w terminie jesiennym i wiosennym, Wieś Jutra nr 2(175), s. 18-21.
• Stachak S., 1997, Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 132-133.
• Stachak S., 2003, Podstawy metodologii nauk ekonomicznych, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 213- 216.
• Trybała M., 1999, Produkcja i przechowywanie płodów rolniczych, Wyd. AR, Wrocław.

Identyfikatory

DOI

10.15611/e21.2016.2.09