Szacowanie wpływu czynników determinujących koszty stałe i zmienne w przedsiębiorstwie handlu detalicznego w długim horyzoncie czasu

• Autorzy: Helena Poetschke
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Tocząca się dyskusja nad unowocześnieniem rachunku kosztów w przedsiębiorstwie socjalistycznym w celu zapewnienia mu właściwej rangi w rachunku ekonomicznym w skali mikro, a także stosowane już rozwiązania praktyczne były powodem rozpoczęcia badań empirycznych nad wycinkiem tego szerokiego problemu. Po długim okresie dominacji normatywnego rachunku kosztów pełnych, któremu w literaturze ekonomicznej poświęcono bardzo wiele miejsca, w ostatnich latach zaczęto zwracać coraz większą uwagę na tzw. rachunek kosztów częściowych. Najbardziej charakterystyczną formą tego rachunku jest rachunek kosztów zmiennych. Zajmuje on nie tylko coraz więcej miejsca w piśmiennictwie ekonomicznym, ale bardzo uproszczona wersja tego rachunku jest stosowana w praktyce przedsiębiorstw przemysłowych. Wprowadzenie rachunku kosztów zmiennych rodzi szereg problemów: 1° konieczność podziału kosztów na bezpośrednie i pośrednie, z uwagi na to, że koszty bezpośrednie w całości uznawane są za koszty zmienne, 2° wydzielenie z kosztów pośrednich części stałej i zmiennej, gdyż - jak wykazały badania - nie można kosztów pośrednich uznać w całości za stałe, 3° wydzielenie z kosztów ogólnych części stałej lub uznanie ich w całości za stałe, 4° określenie możliwości wykorzystania norm technicznych i technologicznych dla planowania kosztów zmiennych i budżetowania kosztów stałych, czyli możliwości zastosowania normatywnego rachunku kosztów zmiennych. O ile w piśmiennictwie ekonomicznym i w praktyce podejmowane są próby rozwiązania tych problemów w odniesieniu do przemysłu, o tyle w szczątkowym zakresie dotyczy do handlu. Handel jest wprawdzie zaliczany do sfery działalności produkcyjnej, ale jego "produktem" jest usługa handlowe, w związku z czym nie ma możliwości wydzielenia kosztów bezpośrednich i pośrednich tego specyficznego "produktu". W tej sytuacji koszty stałe i zmienne trzeba wydzielić z ogólnej sumy kosztów. Należy przy tym zaznaczyć, że za koszty stałe w handlu uważa się tzw. koszty gotowości usługowej, natomiast za koszty zmienne te, które są bezpośrednio zależne od rozmiarów działalności. Handel, jak wszelka działalność usługowa, cechuje się wysokimi kosztami stałymi , ale to nie znaczy, że wszystkie koszty można uznać za stałe. Niemożność wydzielenia kosztów bezpośrednich i pośrednich powoduje istotne trudności w stosowaniu normatywów kosztowych. Stąd zarówno koszty stałe jak i zmienne muszą być w handlu preliminowane, a podstawą ustalania preliminarzy kosztowych, czyli planowanych wielkości kosztów, nie mogą być normy zużycia czynników "produkcji", lecz inne parametry, np. obliczona tendencja rozwojowa kosztów stałych i zmiennych lub określone liczbowo zależności między kosztami stałymi i zmiennymi a czynnikami je determinującymi z założeniem, że ustalone prawidłowości będą podobne w przyszłości. Jak można więc zauważyć, wprowadzenie rachunku kosztów zmiennych w handlu stwarza szereg dodatkowych trudności, stąd też nieliczne badania z tego zakresu znajdują się w fazie wstępnych rozpoznań i poszukiwać. W poznańskim ośrodku naukowym prowadzone są badania nad określeniem prawidłowości kształtowania się kosztów socjalistycznych przedsiębiorstw handlowych, w tym również nad kosztami stałymi i zmiennymi. Niniejsze opracowanie przedstawia fragment prowadzonych badań i stanowi kontynuację opracowania autorki, w którym przedstawiono jedną z metod podziału kosztów na stałe i zmienne na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa handlu detalicznego. Celem tego opracowania jest określenie (przy pomocy różnych metod) zależności między kosztami stałymi i zmiennymi a czynnikami je determinującymi na podstawie konkretnego materiału empirycznego. Z uwagi na rozmiary opracowania nie omówiono tutaj tendencji rozwojowych kosztów stałych i zmiennych, ich wzajemnych relacji oraz elastyczności względem czynników kosztotwórczych. Zagadnienia te częściowo zostały już zaprezentowane we wcześniejszych pracach autorki. Pominięto natomiast problem wpływu zmian cen, stawek, opłat itp. na zmienność badanych grup kosztów, gdyż jest on tak złożony, że musi być przedmiotem oddzielnego opracowania. Pomimo wspomnianych ograniczeń opracowanie ma cel poznawczo-metodyczny. Cel poznawczy sprowadza się do określenia wyżej wymienionych zależności i ewentualnego porównania uzyskanych wyników z założeniami teoretycznymi dotyczącymi głównych determinat kosztów stałych i zmiennych w przedsiębiorstwie handlu detalicznego. Z kolei celem metodycznym jest pokazanie możliwości stosowania konkretnych metod statystycznych w analizie kosztów przedsiębiorstwa handlowego w ujęciu dynamicznym. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Analiza kosztów; Koszty w przedsiębiorstwie; Koszty stałe; Koszty zmienne; Handel detaliczny; Przedsiębiorstwo handlowe

EN

Cost analysis; Costs in companies; Fixed costs; Variable costs; Retail trade; Commercial enterprises

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Seria 1 / Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
• Rocznik: 1989
• Numer: nr 159 Prace Instytutu Cybernetyki Ekonomicznej
• Strony: 89--98

Twórcy

autor

Helena Poetschke

Bibliografia

• Abramowicz Z.: Zasady klasyfikacji i ewidencji kosztów w handlu detalicznym, PWE, Warszawa 1968.
• Altkorn J.: Taryfikacja pracy w handlu, PWE, Warszawa 1967.
• Barczak A.: Ekonometryczne metody badania kosztów produkcji, PM, Warszawa 1971.
• Bonewitz W.: Einige Probleme der Entwicklung der materialltechnischen Basis des sozialistischen Einzelhandels, der Handel nr 11, 1973.
• Ekonomika handlu, praca zbiorowa pod redakcją Z. Zakrzewskiego, PWH, Warszawa 1965.
• Gruszczyński M., Kolupa M., Leniewska E., Napiórkowski G.: Miary zgodności, metody doboru zmiennych, problemy współliniowości, PWN, Warszawa 1979.
• Handelsstatistik, Autorenkollektiv unter Leitung von W. Klitsch, Verlag die Wirtschaft, Berlin 1975.
• Hennig G., Wilke W.G.: O prawidłowościach rozwoju kosztów w handlu socjalistycznym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 3, 1975.
• Hoerl A.E., Kennard R.W.: Ridge Regression: Biased Estimation for Nonorthogonal Problems, Technometrics 12, 1970.
• Jarugowa A.: Koszty zarządzania przedsiębiorstw przemysłowych, PWE, Warszawa 1966.
• Jarugowa A. Male W., Sawicki K.: Rachunek kosztów. PWE, Warszawa 1979.
• Klein L.R.: Wstęp do ekonometrii, PWN, Warszawa 1965.
• Klock, Sieben, Schildbach: Kosten und Leistungsrechnung. Werner Verlag, Dusseldorf 1976.
• Marquardt D.W., Snee R.D.: Ridge Regression in Practice, American Statistician 1975, vol. 281.
• Poetschke H.: Badanie dynamiki kosztów w przedsiębiorstwie handluj detalicznego w długim okresie czasu, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu nr 111, 1985.
• Poetschke H.: Wykorzystanie metody współczynników zmienności dla wyodrębnienia kosztów stałych i zmiennych w przedsiębiorstwie handlowym, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu nr 115, 1984.
• Poetschke H.: Wykorzystanie metody regresji grzbietowej w badaniu kosztów przedsiębiorstwa handlu detalicznego, Zeszyty Naukowe AE w 1 Poznaniu nr 119, 1986.
• Tendera P.: Rachunek kosztów normatywnych w polskiej literaturze ekonomicznej w latach 1945-1967, Zeszyty Naukowe WSE w Katowicach nr 3, 1968.
• Witkowska A.: Statystyczne metody identyfikacji czynników określających poziom kosztów przedsiębiorstw handlu detalicznego (praca doktorska nie publikowana), Biblioteka Instytutu Cybernetyki Ekonomicznej AE w Poznaniu.
• Zeliaś A.: Teoria prognozy, PWE, Warszawa 1979.