Tło polityczne i okoliczności decyzji władz radzieckich o likwidacji polskich jeńców wojennych wiosną 1940 roku

• Autorzy: Maryla Fałdowska

Warianty tytułu

Political Background and the Circumstances of the Russian Decision about the Polish Prisoners-War-Camp Liquidation in Spring in 1940

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Najbardziej racjonalnym powodem podjęcia decyzji o wymordowaniu - zdaniem Natalii Lebiediewej - były działania zmierzające do zniszczenia polskiej państwowości. Jeńcy z Kozielska, podobnie jak z innych obozów, stanowili wojskową i intelektualną elitę kraju, która była zdecydowana przystąpić do walki o przywrócenie niepodległości swej ojczyzny. Ludzie ci, po przeszło półrocznym pobycie w niewoli, nie zostali złamani ani psychicznie, ani moralnie. Nie wyrzekli się swojej ojczyzny, religii, a też zasad politycznych i moralnych. Wciąż byli gotowi przeciwstawić się reżimowi stalinowskiemu, który usiłował narzucić swoje porządki na terenach włączonych do ZSRR. Za stanowiskiem tym przemawia treść uchwały Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 r., określającej jeńców jako "(...) zatwardziałych, nierokujących poprawy wrogów władzy radzieckiej", którzy "(...) prowadzą agitację antyradziecką" i każdy z nich "(...) oczekuje oswobodzenia, by uzyskać możliwość aktywnego włączenia w walkę przeciwko władzy radzieckiej". Jeńcy zostali rozstrzelani nie za określone działanie, lecz za nastroje i rzekome zamiary oraz za to, że ich przyszła aktywność byłaby skierowana na przywrócenie niepodległości swej ojczyzny. To właśnie konieczność eliminacji nosicieli tych poglądów, będących najwartościowszymi obywatelami II Rzeczypospolitej, legła u podstaw decyzji. Stalin był przekonany, że obecni jeńcy, gdy zostaną zwolnieni z więzień czy łagrów, nawet po wielu latach, będą zagrażać radzieckiej władzy i ustrojowi komunistycznemu. Obawiał się, iż polscy oficerowie, policjanci i inni więźniowie - bez względu na grożące im konsekwencje - będą dążyć do odbudowy na terenie ZSRR własnej państwowości. Z tego względu uważał, że nie może pozwolić na pozostawienie ich przy życiu.(abstrakt oryginalny)

EN

The article is devoted to the political background and the circumstances of the Russian decision about the Polish prisoners-war-camp liquidation. It shows a very big haste of Stalin's people who aimed at ordering the administration and finishing the investigation work. It also shows the order of the directive decision, which were realized by the investigation group NKWD of the special camps next and prepared and passed to the Special Board. Mainly it applied to the early decision of the lessening a number of the police officers in the Ostaszków camp (20 January) and the decision taking a month later (20 February) towards the part of the Polish officers from the Kozielsk and Starobielsk camp. The introduction of the decision which was taken of the Polish prisoners' families deportation in the deep of the Soviet Union allowed to show the difference between the deportation and the murder commited on the Polish officers. It occurs that the deportations were not the fast extermination but the death sentence was executed on the Polish officers in the systematical, planned and bureaucratic way. In this article about the "Katyń crime" the author took the advantage of the main documents published and all equal hypothesis existed in the subject literature.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Badania historyczne; Wojna Światowa II; Zbrodnie wojenne

EN

Historical research; World War II; War crimes

• Czasopismo: Doctrina. Studia społeczno-polityczne
• Rocznik: 2009
• Numer: nr 6
• Strony: 123--141

Twórcy

autor

Maryla Fałdowska

• Akademia Podlaska Siedlce

Bibliografia

• Cz. Brzoza, Wielka historia Polski, t. 9, Polska w czasach niepodległości i drugiej wojny światowej (1918-1945), Kraków 2001, s. 135-138.
• Gazeta Polska" 1938, nr 326.
• A. Knorowski, Paragrafy niezgody. Agresja sowiecka na Polskę w 1939 r. w świetle ówczesnych norm międzynarodowego prawa wojennego, Warszawa 2002, s. 62.
• L. Wyszczelski, Historia myśli wojskowej, Warszawa 2000; idem, Polska myśl wojskowa 1914-1939, Warszawa 1988.
• M. Ossowska, Etos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1986.
• V. Rezler-Wasielewska, Działalność naukowo-oświatowa polskich jeńców wojennych w niemieckich i radzieckich obozach podczas II wojny światowej, Opole 2001, s. 15.
• M. Flemming, Status prawnomiędzynarodowy jeńców polskich w niewoli niemieckiej i radzieckiej, w: Niemiecki i radziecki system jeniecki w latach II wojny światowej: podobieństwa i różnice:, materiały z konferencji naukowej z 5.06.1997 r., Opole 1997, s. 81.
• "Dziennik Ustaw RP" 1927, nr 21, poz. 161.
• R. Bierzanek, Wojna a prawo międzynarodowe, Warszawa 1982, s. 35.
• "Dziennik Ustaw RP" 1932, nr 103, poz. 866.
• A. Ajnenkiel, Prawne aspekty zjawiska jeniectwa i internowania (do II wojny światowej), w: Internowanie żołnierzy polskich w latach II wojny światowej, Tarnowskie Góry 2004, s. 24
• Rosja a Katyń, Warszawa 1994, s. 12.
• Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, przedm. W. Anders, Londyn 1982, s. 6.
• Cz. Madajczyk, Dramat katyński, Warszawa 1989, s. 16
• E. Pawłowski, Polscy jeńcy wojenni w ZSRR w świetle międzynarodowego prawa wojennego, "Łambinowicki Rocznik Muzealny" 1992
• W. Włodarkiewicz, Radzieckie zagrożenie Rzeczypospolitej w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych 1921-1939, Warszawa 2001, s. 195-214
• Cz. Grzelak, Kresy w czerwieni. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku, Warszawa 1998, s. 481-487.
• E. Pawłowski, Polscy jeńcy wojenni w ZSRR w świetle międzynarodowego prawa wojennego, w: Podlasiacy w Katyniu, Siedlce 1996,2s0. 5-16.
• W. P. Galickij, Problema wojennoplennych i otnoszenije k niej sowietskogo gosudarstwa, "Sowietskoje Gosudarstwo i Prawo" 1990, nr 4, s. 128-129
• P. Żaroń, Obozy jeńców polskich w ZSRR w latach 1939-1941, Warszawa-Londyn 1994, s. 52.
• Wyciąg z protokołu nr 13 posiedzeń Biura Politycznego KC WKP(b). Decyzja w sprawie wymordowania polskich jeńców wojennych i więźniów, w: Katyń. Dokumenty ludobójstwa. Dokumenty i materiały archiwalne przekazane Polsce 14 października 1992 r., Warszawa 1992, dok. 6.
• D. Wołkogonow, Stalin, t. 1, Warszawa 1999, s. 402.
• Wyciąg z protokołu nr 13 posiedzeń Biura Politycznego KC WKP(b). Decyzja w sprawie wymordowania polskich jeńców wojennych i więźniów, w: Katyń. Dokumenty ludobójstwa. Dokumenty i materiały archiwalne przekazane Polsce 14 października 1992 r., Warszawa 1992, dok. 6.
• Pismo P. Soprunienki do komendanta obozu kozielskiego W. Korolowa w sprawie przekazania grupy jeńców wojennych do dyspozycji UNKWD ZSRR obwodu smoleńskiego z 7 marca 1940 r., w: Katyń. Dokumenty zbrodni, t. 2, Zagłada, marzec-czerwiec 1940, Warszawa 1998, s. 50-51
• S. Jaczyński, Zagłada oficerów Wojska Polskiego na Wschodzie: wrzesień 1939 - maj 1940, Warszawa 2006, s. 249.
• S. Ciesielski, Polacy w Kazachstanie w latach 1940-1946, Wrocław 1996, s. 11-29
• Z.S. Siemaszko, W sowieckim osaczeniu 1939-1943, Londyn 1991, s. 83-97
• A. Gurianow, Cztery deportacje 1940-1941, "Karta" 1994, nr 12
• T. Lane, Ofiary Stalina i Hitlera, Warszawa 2007, s. 103-121
• A. Paul, Katyń. Stalinowska masakra i tryumf prawdy, Warszawa 2006, s. 113-340.
• J. Mackiewicz, Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary, Warszawa 1997, s. 45. Ppor. Ryszard Urbański figuruje na liście ofiar zidentyfikowanych. Zob. Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Ko-zielsk, Ostaszków, Starobielsk, wstęp i oprac. A.L. Szcześniak, Warszawa 1989, s. 170.
• A. Friszke, Dlaczego Stalin zamordował polskich oficerów?, "Odra" 1990, nr 11, s. 4. Referat wygłoszony w Moskwie 25 kwietnia 1990 r. na konferencji naukowej zorganizowanej przez "Memoriał", a poświęconej zbrodni katyńskiej.
• J. Tucholski, Katyń - liczby i motywy, w: II półwiecze zbrodni. Katyń - Twer - Charków, Warszawa 1995, s. 55
• Białe plamy. ZSRR - Niemcy 1939-1941. Dokumenty i materiały dotyczące stosunków radziecko-niemieckich w okresie od kwietnia 1939 r. do lipca 1941 r., Wilno 1990, s. 104-106.
• W. Materski, Katyń - motywy i przebieg zbrodni (pytania, wątpliwości), w: Zbrodnia katyńska po 60 latach. Polityka. Nauka. Moralność, Warszawa 2000, s. 33.
• M. Kozłowski, Świadek specjalnego znaczenia, "Polityka" 2005, nr 16, s. 87.
• A. Czajkowski, Niewola za obce i swoje grzechy. Jeńcy w obozach na Ukrainie 1939-1953, Warszawa 2003, s. 42.
• N. Lebiediewa, W. Materski, Zastanawiający dokument - przyczynek do hipotezy o związku akcji AB ze zbrodnią katyńską, w: W przeddzień zbrodni katyńskiej: agresja sowiecka 17 września 1939 roku, Warszawa 1999, s. 71.
• N. Lebiediewa, Proces podejmowania decyzji katyńskiej, w: Europa NIEprowincjonalna, Warszawa-Londyn 1999, s. 1164.
• K. Jasiewicz, Zagłada polskich kresów. Ziemiaństwo polskie na kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej pod okupacją sowiecką 1939-1941. Studium z dziejów dawnego narodu politycznego, Warszawa 1998, s. 156.
• W. S. Parsadanowa, Polskaja politika SSSR w sientiabrie 1939 - ijunie 1940 g., w: Mieżdunarod-nyje otnoszenija i strany centralnoj i jugo-wostocznoj Jewropy w naczale wtoroj mirowoj wojny (sien-85abr 1939 - awgust 1940), Moskwa 1990, s. 64.
• N. Lebiediewa, Katyń: zbrodnia przeciwko ludzkości, Warszawa 1997, s. 140-141.